Podsumowanie półrocznej pracy szkoły

Na koniec pierwszego półrocza obowiązkiem dyrektora szkoły jest dokonanie podsumowania pracy szkoły za miniony okres i przedstawienie Radzie Pedagogicznej wniosków ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Stanowią one podstawę do modyfikacji planu pracy szkoły oraz planu nadzoru pedagogicznego dyrektora placówki na drugie półrocze roku szkolnego. Spróbujmy zastanowić się nad tym, jakie obszary pracy szkoły należy podsumować, na które szczególnie powinni zwrócić uwagę dyrektor i nauczyciele, jakie wnioski bądź rekomendacje należy sformułować, by doskonalić proces dydaktyczny i wychowawczo-opiekuńczy. 

I Prawne aspekty podsumowania półrocznej pracy szkoły

Na wstępie warto postawić pytanie, czy w ogóle zachodzi potrzeba podsumowywania półrocznej pracy szkoły, czy nie wystarczy dokonać tego tylko raz, na zakończenie roku szkolnego. Sięgnijmy do zapisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). Artykuł 44f ust. 2 wspomnianej ustawy określa, że: „klasyfikację śródroczną przeprowadza się co najmniej raz w ciągu roku szkolnego, w terminie określonym w statucie szkoły”. Z przytoczonego zapisu wynika wprost, iż podsumowania osiągnięć dydaktyczno-wychowawczych uczniów w szkole dokonuje się co najmniej dwa razy w roku szkolnym: raz w ciągu roku szkolnego, w terminie ustalonym w statucie szkoły, oraz drugi raz − na koniec roku szkolnego. Z kolei w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego 
(Dz. U. z 2009 r., poz. 1270) w § 26 stwierdzono, że: „dyrektor szkoły lub placówki, w terminie do dnia 31 sierpnia, przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki, wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego”. Analizując powyższy zapis, można jednoznacznie stwierdzić, że obowiązkiem dyrektora szkoły jest przedstawienie raz w roku Radzie Pedagogicznej wyników i wniosków ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Wracając jeszcze do zapisów przytaczanej już wcześniej ustawy o systemie oświaty, w art. 40 ust. 7 zapisano: „dyrektor szkoły lub placówki przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły”. W zacytowanym wyżej artykule ustawy o systemie oświaty definitywnie rozstrzygnięta została kwestia – raz czy dwa razy do roku dyrektora ma obowiązek dokonać podsumowania pracy szkoły. Jak wynika z powyższego zapisu, dyrektor szkoły przynajmniej dwa razy w roku szkolnym dokonuje podsumowania pracy szkoły i formułuje wnioski do dalszej pracy. 
 

II Obszary pracy szkoły, które bezwzględnie wymagają podsumowania

1. Wyniki nauczania i zachowanie
   Analizę wyników nauczania warto rozpocząć od przypomnienia nauczycielom ich podstawowych obowiązków wynikających z zapisów ustaw i rozporządzeń, takich jak: kształcenie umiejętności opisanych w podstawie programowej, dostosowywanie wymagań do potrzeb edukacyjnych ucznia, prowadzenie obserwacji pedagogicznych w celu rozpoznania u uczniów ich potrzeb edukacyjnych, dostosowywanie form pracy do stwierdzonych potrzeb ucznia, prowadzenie ewaluacji stosowanych form pracy i ich weryfikowanie w miarę potrzeb. Ponadto w bieżącym roku szkolnym warto odnieść analizowane wyniki nauczania do zapisów nowego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 843), a w szczególności do zapisów § 14: „ocenianie bieżące z zajęć edukacyjnych ma na celu monitorowanie pracy ucznia oraz przekazywanie uczniowi informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się, poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć”. Warto nakłonić nauczycieli do refleksji nad tym, czy wystawione przez nich oceny śródroczne są wypadkową nałożonych na nich obowiązków. Uzyskane wyniki nauczania dyrektor szkoły powinien przeanalizować nie tylko pod względem ilościowym, lecz przede wszystkim jakościowym. Wnioski do dalszej pracy winny wskazywać, jakiego wsparcia oczekują uczniowie w dalszym procesie nauczania – uczenia się, jakie należy wobec nich zastosować formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, np.: udział w zespołach wyrównawczych, korekcyjno-kompensacyjnych, przeprowadzenie badań w poradni psychologiczno-pedagogicznej, złożenie wniosku do sądu o wgląd w sytuację rodziny ucznia, wszczęcie procedury administracyjnej dotyczącej realizacji obowiązku szkolnego i inne. Analizie poddać należy także wyniki, które uczniowie uzyskali w efekcie prowadzonych diagnoz zewnętrznych, np. próbnego sprawdzianu czy egzaminu. Tu warto oddać głos przewodniczącym zespołów przedmiotowych, do których (na mocy regulaminu Rady Pedagogicznej) obowiązków powinno należeć przeprowadzanie wspomnianych analiz. 
2. Podstawa programowa kształcenia ogólnego
   Monitorowanie wdrażania podstawy programowej kształcenia ogólnego powinno być standardem pracy każdej placówki. Dyrektor szkoły w podsumowaniu powinien między innymi określić, czy kształcenie umiejętności opisanych w podstawie programowej oraz wymagań określonych dla danej edukacji przebiega w sposób planowy; dla których edukacji należy wygospodarować dodatkową pulę godzin, by móc zrealizować podstawę programową w ramach przewidzianego rozporządzeniem limitu godzin; jakie przyczyny najczęściej warunkują trudności w realizacji treści podstawy programowej; czy nauczyciele na bieżąco dokonują jej ewaluacji i wprowadzają niezbędne zmiany sprzyjające kształceniu opisanych w podstawie umiejętności; czy analiza realizowanych treści podstawy programowej prowadzona jest w kontekście uzyskiwanych przez uczniów wyników.
3. Ewaluacja, kontrole, wspomaganie
   We wskazanym obszarze podsumowuje się tylko te elementy, których realizację przewidziano na pierwsze półrocze. W zakresie prowadzonych ewaluacji należy określić problem, który poddawany jest ocenie, uzasadnić jego wybór, wskazać dowody, według których opisano poziom jego spełniania, wymienić sposoby zbadania stanu początkowego oraz uzyskane wyniki, podać kryteria sukcesu, czyli stan, do którego się zmierza, opisać podejmowane działania, które ułatwiły uzyskanie poziomu określonego w kryteriach sukcesu, przedstawić wnioski z prowadzonego monitorowania podejmowanych działań (co się udało, co się nie udało, co należało zmienić w toku realizacji przyjętych zadań). Ważnym elementem jest także podanie wyników badania stanu końcowego w kontekście uzyskanych wyników stanu początkowego oraz zakładanych kryteriów sukcesu. Całość sprawozdania powinny kończyć wnioski wynikające z przeprowadzonego badania oraz określenie kierunków działań w przyszłości. 
   W zakresie prowadzonych kontroli należy określić zagadnienia, obszary, poddawane kontroli, opisać ustalony stan faktyczny, w tym ujawnione nieprawidłowości oraz zalecenia, wnioski i uwagi, które mają na celu poprawę zastanego stanu odbiegającego od obowiązujących przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. 
   W zakresie wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań dyrektor szkoły powinien przedstawić tematykę przeprowadzonych Rad Pedagogicznych i zakres działania powołanych zespołów przedmiotowych oraz nabyte przez nauczycieli dodatkowe umiejętności lub kwalifikacje w ramach doskonalenia zawodowego. Dokonując analizy omawianego obszaru, dyrektor szkoły powinien określić: czy kierunki doskonalenia zawodowego nauczycieli były zgodne z rozpoznanymi potrzebami szkoły, czy nabyta przez nauczycieli wiedza i umiejętności były stosowane w praktyce. W rekomendacjach związanych z analizowanym obszarem warto odnieść się do priorytetów w zakresie doskonalenia zawodowego, które będą obowiązywały w najbliższej przyszłości. Nieodłącznym elementem wspomagania nauczycieli są obserwacje zajęć lekcyjnych. Co w szczególności w tym obszarze powinien uwzględnić dyrektor szkoły? Między innymi to, czy nauczyciele diagnozują poziom dotychczasowych umiejętności uczniów określonych w podstawie programowej, w jaki sposób nauczyciele kształcą umiejętności wynikające z podstawy programowej, w jaki sposób realizują, wdrażają treści nowej podstawy programowej. 
   W sprawozdaniu z nadzoru pedagogicznego można pokusić się też o dokonanie oceny skuteczności kształcenia przez nauczyciela wybranych umiejętności przedmiotowych opisanych w podstawie programowej. Warto również odnieść się do stosowanych przez nauczycieli form ewaluacji kształconych umiejętności. Czy w dalszym ciągu dominuje ocenianie sumujące (wyrażone oceną od jednego do sześciu), czy ewentualnie nauczyciele stosują zalecane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej elementy oceniania kształtującego?

   W zakresie wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań dyrektor szkoły powinien przedstawiç tematykę przeprowadzonych Rad Pedagogicznych i zakres działania powołanych zespołów przedmiotowych oraz nabyte przez nauczycieli dodatkowe umiejętności lub kwalifikacje w ramach doskonalenia zawodowego. 

    

4. Opieka, wychowanie, profilaktyka, bezpieczeństwo
   Ważnym aspektem podsumowania pracy placówki za pierwsze półrocze jest ocena podejmowanych przez szkołę oddziaływań wychowawczo-opiekuńczych, profilaktycznych i działań gwarantujących bezpieczeństwo uczniów. Te ostatnie stanowią jeden z podstawowych kierunków polityki państwa w bieżącym roku szkolnym. Dyrektor szkoły powinien dokonywać oceny działań podejmowanych w zakresie opieki, wychowania, profilaktyki i bezpieczeństwa w oparciu o informacje przekazywane przez szkolnych specjalistów, w tym między innymi przez: pedagoga, psychologa, logopedę, doradcę zawodowego, terapeutę, pielęgniarkę, koordynatora do spraw bezpieczeństwa, szkolnego inspektora pracy, inspektora BHP i innych. W omawianym obszarze dyrektor powinien poruszyć takie kwestie, jak: prowadzona diagnostyka i udzielana pomoc psychologiczno-pedagogiczna; frekwencja szkoły, która w znacznym stopniu decyduje o wynikach dydaktycznych osiąganych przez uczniów; działania profilaktyczne wobec zjawisk agresji i przemocy, działania zapobiegające zagrożeniom i działania interwencyjne; formy współpracy z rodzicami. W podsumowaniu warto zwrócić szczególną uwagę na te działania, które zostały wyszczególnione w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1113), a w szczególności na przeprowadzanie co najmniej dwa razy w roku szkolnym wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia z orzeczeniem i na tej podstawie dokonywanie weryfikacji jego programu edukacyjno-terapeutycznego. W bieżącym roku szkolnym trzeba także odnieść się do szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki − w kontekście nowego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2015 r., poz. 532). Podsumowując pracę szkoły w omawianym obszarze, dyrektor powinien określić, czy program wychowawczy szkoły i szkolny program profilaktyki zostały dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów oraz lokalnego środowiska, w którym szkoła funkcjonuje, a także zmienionych zapisów prawa, o których wspomniano powyżej. 

Z wielką precyzją, dokładnością i rzetelnością powinniśmy podsumowywać działania szkoły za pierwsze półrocze. Wypracowane bowiem w trakcie tych podsumowań wnioski, zalecenia i rekomendacje będą skutkowały na koniec roku szkolnego określonymi wynikami egzaminów zewnętrznych, będą wpływały na zainteresowanie szkołą tych rodziców, którzy planują, by ich pociechy właśnie w tej placówce realizowały obowiązek szkolny, pozwolą na stworzenie w środowisku opinii o szkole jako placówce bezpiecznej i bez przemocy.