Jak zatem zaaranżować wnętrze, by było przyjazne dla dzieci młodszych. Przede wszystkim należy poznać potrzeby ucznia sześcioletniego, który dotąd był przedszkolakiem i w czasie zajęć spędzał czas na dywanie, rzadziej przy stolikach i wobec którego stosowano inne metody pracy. (tab. 1).
Sale przedszkolne różnią się od klas pod względem rozmieszczenia wyposażenia i wystroju. W obecnej sytuacji, gdy sześciolatki zasiliły szeregi szkolne, należy umożliwić im przebywanie we wnętrzu, które jest przyjazne, odpowiednie do ich wieku oraz potrzeb. Należy pamiętać o tym, że obniżając wiek szkolny, resort edukacji podkreślał, że podstawową i dominującą formą działalności i aktywności dziecka w młodszym wieku szkolnym jest zabawa, stąd obowiązek organizowania procesu edukacyjnego w taki sposób. Można w tym celu wykorzystać zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne, tematyczne, dydaktyczne i ruchowe, które oprócz tego, że są przyjemną formą spędzania czasu, dodatkowo uczą i rozwijają umiejętności (tab. 2).
Tab. 1. Potrzeby dzieci i ich charakterystyka1
| Nazwa potrzeby | Charakterystyka |
|---|---|
| Potrzeba związana z kształtowaniem się poczucia, że jest się kompetentnym | To poczucie, że potrafi się sprostać różnym wymaganiom szkolnym, w tym intelektualnym (nauka), sprawnościowym (zabawy ruchowe, gry zespołowe), społecznym (nawiązywanie kontaktów, proszenie o pomoc innych, zapraszanie ich do wspólnej aktywności) |
| Potrzeba bycia lubianym i pozytywnej (stabilnej) samooceny | Uczniowie w tym okresie rozwoju zaczynają kształtować w miarę stabilne oceny własnych cech, opierają się przy tym zarówno na porównaniach z innymi, informacjach zwrotnych, np. od dorosłych, jak i pierwszych wewnętrznych standardach |
| Potrzeba bycia częścią grupy i przynależności | Bardzo istotna jest realizacja potrzeby współpracy z innymi, podczas której kształtują się kompetencje poznawcze, np. przyjmowanie perspektywy, komunikowanie się, negocjowanie, ale też emocjonalne i moralne, np. rozumienie emocji swoich i innych osób, poczucie sprawiedliwości i wpływu na wspólnie kształtowane reguły |
| Potrzeba bliskiej relacji z wybranymi rówieśnikami (relacji przyjacielskich) | Jest to potrzeba budowania relacji z wybranymi uczniami, budowania stabilnych, pozytywnych więzi, np. przyjaciele mówią sobie nawzajem o swoich sekretach |
| Potrzeba poznawcza | Potrzeba ta jest związana z ciekawością, chęcią poznawania i zdobywania nowych informacji, dzielenia się nimi i wykorzystywania ich w codziennym życiu. Wiąże się także z umiejętnością koncentracji uwagi na wybranym zadaniu czy obiekcie. U dzieci w wieku wczesnoszkolnym istotnym procesem jest identyfikacja i rozwój własnych zainteresowań, chęć odkrywania świata |
| Potrzeba aktywności twórczej i sensownego działania | Dzieci potrzebują, aby ich działania były sensowne, łączyły się w większą i zorganizowaną całość (wspólny projekt, wieloetapowe zaplanowane działanie itp.). Lubią, gdy wykonywana przez nie praca jest brana na poważnie, np. staje się częścią ogólnoszkolnego projektu. Aktywności twórczej sprzyjają miejsca i przedmioty, które inspirują do samodzielnego działania, podejmowania spontanicznych prób twórczych. Ważnym aspektem rozwoju twórczego myślenia jest angażowanie różnych zmysłów – poza wzrokiem także dotyku, słuchu, smaku, węchu, czucia |
| Potrzeba kontroli i sprawstwa, samodzielność | Uczniowie potrzebują autonomii i możliwości samodzielnego działania, buduje to poczucie kompetencji i chęć wywierania wpływu na otaczającą rzeczywistość |
| Potrzeby podstawowe (fizjologiczne) | Szkoła jest miejscem, w którym dziecko spędza dużo czasu. Aby zapewnić mu komfort przebywania i pracy w klasie, przestrzeń powinna oferować możliwość realizacji podstawowych potrzeb samodzielnie i autonomicznie |
| Potrzeby motoryczne, potrzeba ruchu (uczenie się małej i dużej motoryki) | To ważna dla prawidłowego rozwoju potrzeba, która czasem pozostaje niezaspokojona ze względu na program nauki i fakt, że dzieci nie są przyzwyczajone do nowego trybu pracy. Stąd potrzeba łączenia możliwości nauki i swobodnego ruchu |
| Regulacja emocji i zachowania | Na tym etapie rozwoju dziecko uczy się regulacji swojego zachowania i emocji. Przestrzeń klasy i organizacja pracy w klasie może oferować wskazówki pomagające dziecku regulować zachowanie, np. podpowiadać, co mogą robić w danym miejscu, podtrzymywać pożądane zachowanie, hamować zachowania niepożądane |
| Poczucie bezpieczeństwa | Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, chodzi tu zarówno o bezpieczeństwo fizyczne, czyli zapewnienie infrastruktury, która jest bezpieczna, jak i subiektywne budowanie poczucia bezpieczeństwa, czyli stworzenie przestrzeni, która jest zrozumiała i czytelna |
Tab. 2. Sposoby dekoracji i aranżacji22
| Nazwa dekoracji lub aranżacji | Niezbędne materiały | Cel | Opis |
|---|---|---|---|
| Sceneria | Farba w wybranym kolorze, kolorowe farby i szablony, charakterystyczne dodatki wykonane np. z drewna lub kartonu |
|
Pomieszczenie aranżujemy zgodnie z wybraną tematyką, np. łąka, dziki zachód, sklep z zabawkami, tęczowy świat itd. Dbamy o wykonanie różnorodnych detali, elementów dekoracji, odmalowując je z szablonu (osoby posiadające zdolności plastyczne bez problemu zrobią to ręczne) lub przyklejając wykonane z kartoników np. kwiaty, zabawki − w zależności od tematyki przewodniej. Dla każdego dziecka możemy wykonać element zgodny ze scenerią, np. umieszczony na stoliku pojemnik na przybory (metalowe pudełko lub plastikowy koszyczek oklejamy kartonikiem w kształcie biedronki, żabki, kwiatka itd.) |
| Baldachim | Materiał, hak przymocowany na suficie, metalowa podstawa baldachimu |
|
Hak mocujemy na suficie, zawieszając na nim konstrukcję baldachimu. Pomysł na zastosowanie:
|
| Parawan | Drewniany stelaż, materiał, pistolet tapicerski |
|
Wykonujemy drewniany stelaż zbudowany z kilku segmentów, obijamy materiałem, który mocujemy za pomocą pistoletu tapicerskiego. Parawan może być wykonany z innego lekkiego materiału, np. tektury. Pomysły na zastosowanie:
|
| Sufitowe literki | Szablon − alfabet i farba lub gotowe litery z innego materiału |
|
Malujemy rozsypany, kolorowy alfabet na suficie, możemy przykleić gotowe litery. Pomysły na zastosowanie:
|
| Grzyb Kolorowe kwiatki, piłki itp. |
Farba odporna na ścieranie |
|
Malujemy na podłodze grzyba do gry w klasy lub kolorowe elementy. Pomysł na zastosowanie:
|
| Tablica | Farba tablicowa, metalowa podkładka zabezpieczająca opadanie pyłu z kredy na podłog |
|
Malujemy ścianę lub podłogę farbą tablicową. W przypadku ściany zabezpieczamy podłogę podkładką. Podkładkę można udekorować elementem wybranej scenerii |
| Dziwaki sensoraki |
Płyty CD, worek, folia bąbelkowa, materiał skórzany, jedwab, sznurówki, gruby sznurek, włóczka, materiały o różnej fakturze, klej, piasek, ryż, kamyczki | angażowanie różnych zmysłów, odpoczynek, koncentracja uwagi |
Płyty CD umieszczamy na ścianie i podłodze, dekorujemy je różnorodnymi materiałami, sznurkami o zróżnicowanej fakturze |
| Kąciki tematyczne |
Regały, stoliki oraz akcesoria tematyczne |
|
Wykorzystujemy dostępne meble i tworzymy kąciki, np. przyrodniczy z uprawą roślin i hodowlą zwierząt, czytelniczo-literacki z maszyną do pisania, konstrukcyjno-budowlany z klockami, plastyczny, teatralny z kukiełkami i pacynkami itd. |
| Opona lub duże koło ratunkowe |
Opona, materiał |
|
Oponę obtaczamy materiałem, można pozostawić pusty środek i pozwolić dzieciom na korzystanie z niej według ich pomysłów lub wykorzystać:
|
| Czarodziejski stolik | Stolik |
|
Wyodrębniamy w przestrzeni klasy konkretne miejsce (może to być stolik lub półka), któremu nadajemy specjalne znaczenie. Dobrze, by to miejsce wyróżniało się np. kolorem; ważne, aby było dostępne dla dzieci (odpowiednia wysokość, dostęp z wielu stron). Jest to miejsce, w którym o określonym czasie (np. dany dzień tygodnia, godzina dnia) pojawia się niespodzianka, np. mleko, owoce, kolorowanki itp. |
| Kolorowe pufy, poduchy |
Materiał, pianka lub inne wypełnienie |
|
Z mocnego, odpornego na przetarcia materiału szyjemy samodzielnie lub z pomocą rodziców pufy − posłużą do odpoczynku i zabawy |
| Stolik sensoryczny |
Stolik, 4 płyty drewniane o długości krawędzi stolika i o szerokości 10 cm |
|
Wykonujemy ramę stolika, wypełniamy go drobnym czystym piaskiem oraz kamykami, żetonami, paciorkami, patyczkami; zapewniamy grabki do wyrównywania piasku. Uczniowie mogą również pisać na piasku. Można zmienić wypełnienie np. na masę plastyczną z dodatkiem aromatu itp. |
| Skrzynia skarbów |
Drewniana lub plastikowa skrzynia, różnorodne przedmioty codziennego użytku, list w butelce, własnoręcznie wykonane mapy, zaszyfrowane wiadomości, mała skrzynia lub sakiewka ze „skarbami” |
|
Skrzynię wypełniamy różnymi przedmiotami, którym uczniowie przypisują nowe funkcje. Można wykorzystać ją zarówno do zabawy, jak i do nauki |
Zbiór zasad przydatnych podczas dokonywania zmian w przestrzeni klasowej:
- Zwróć uwagę na kolor – barwy dominujące w pomieszczeniu to istotna kwestia wpływająca na stan i samopoczucie dziecka.
- Rozbudź ciekawość dziecka – zadbaj o to, aby przestrzeń sprzyjała chęci poznawania otaczającego świata.
- Zaangażuj zmysły – nie ulega wątpliwości, że wykorzystanie metod polisensorycznych wpływa efektywnie na proces uczenia się.
- Integruj uczniów – stwórz miejsce, w którym uczniowie będą mogli wchodzić we wzajemne interakcje.
- Postaw na eksperyment – dzieci lepiej przyswajają wiedzę zdobytą w wyniku doświadczenia, dlatego dołóż wszelkich starań, aby klasa była miejscem możliwym do przeprowadzania eksperymentów obserwacji. Umożliwisz to dzieciom, np. uprawiając warzywa lub hodując zwierzęta.
- Podziel salę – zgodnie z potrzebami dziecka młodszego w przestrzeni powinny zostać wyodrębnione dwie główne części: edukacyjna (ławki, tablica, szafki, pomoce dydaktyczne, kąciki tematyczne) i rekreacyjno-relaksacyjna (materace, dywan, zabawki, kąciki zabaw).
- Układ stolików – najlepszym rozwiązaniem jest rozmieszczenie stolików podobnie jak w sali przedszkolnej, tzn. dzieci siedzą po cztery lub sześć osób. Można również rozmieścić je w kręgu lub w systemie konferencyjnym, pamiętając, aby zachować wyznaczone strefy aktywności.
- Meble – nie ulega wątpliwości, że wybierając meble, należy kierować się przede wszystkim bezpieczeństwem ucznia. Sprawdź, czy wybrane sprzęty posiadają stosowne atesty i certyfikaty.
- Wystrój i drobne detale – w tym wypadku można postawić na pomysłowość, twórczość, kreatywność własną i dzieci. Możesz również poszukać sprzymierzeńców wśród rodziców, którzy często chętnie angażują się w tego typu przedsięwzięcia; być może któryś rodzic posiada umiejętności krawieckie i pomoże wykonać elementy aranżacji.
- Ekonomia – staraj się wykorzystywać różnorodne przedmioty, zachęcaj dzieci do wymyślania im nowej funkcji. Takie działanie, nie dość że praktyczne − nic nie kosztuje (przedmioty z odzysku), to jeszcze uczy kreatywnego myślenia.
- Tajemniczość i prywatność – pamiętaj, że dzieci młodsze uwielbiają zabawy w ukryciu (w namiocie, za parawanem, pod kocem) lub w miejscu odgrodzonym od pozostałej przestrzeni.
Przede wszystkim należy poznać potrzeby ucznia sześcioletniego, który dotąd był przedszkolakiem i w czasie zajęć spędzał czas na dywanie, rzadziej przy stolikach i wobec którego stosowano inne metody pracy.
- Zadbaj o bezpieczeństwo – pamiętaj, że brak zagrożeń w najbliższej przestrzeni edukacyjnej jest podstawą, dlatego postaraj się zaaranżować pomieszczenie w taki sposób, aby zapewnić dzieciom bezpieczne warunki.
- Miejsce – zapewne są szkoły, gdzie w klasie jest maksymalna liczba uczniów, a pomieszczenia nie można rozdzielić zgodnie z zaleceniami, wówczas można, jeśli istnieje taka alternatywa, zaadaptować jedno lub dwa dodatkowe pomieszczenia dla klas I–III służące do zabaw i relaksu. W takiej sytuacji należy zaplanować czas korzystania z tych pomieszczeń dla każdej klasy.
Odpowiednia przestrzeń warunkuje zdrowy rozwój dzieci, pomyślną adaptację do nowej sytuacji, buduje atmosferę życzliwości, rozbudza ciekawość i rozumienie otaczającego świata, poprawia jakość interakcji społecznych, dlatego wato dołożyć wszelkich starań, aby przestrzeń szkolna była miejscem, w którym uczeń chce pracować i do którego chce wracać.
Warto przeczytać:
1. Arends R., Uczymy się nauczać, WSiP, Warszawa 1994.
2. Bańka A., Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania, Wydawnictwo Gemini, Poznań 1997.
3. Bańka A., Społeczna psychologia środowiskowa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.
4. Nalaskowski A., Przestrzenie i miejsca szkoły, Impuls, Kraków 2002.
5. Rycielska L. (red.), Sala − katalog rozwiązań przestrzennych sali lekcyjnej w nauczaniu wczesno-
szkolnym, IBE, Warszawa 2015.
