Płeć w szkolnej ławce, czyli o edukacji zróżnicowanej

Z praktyki szkolnej

Czy różnice w zakresie rozwoju psychicznego między chłopcami a dziewczętami są warunkowane biologicznie, czy też wynikają z uwarunkowań kulturowych? Na to pytanie badacze problemu szukają odpowiedzi od wielu lat. Współczesny świat za wszelką cenę chce eliminować odmienność płci żeńskiej i męskiej. Takie działania wydają się zbędne, ponieważ różnice istnieją, są widoczne i potrzebne. Inną kwestią jest eliminowanie drobnych dysonansów wynikających ze stereotypizacji ról społecznych. Pozwala to na poszerzanie horyzontów myślowych i odnalezienie się w innych niż przypisane kreacjach społecznych.

Analizując powyższą tabelę, należy wziąć pod uwagę to, że od każdej reguły są wyjątki, dlatego przypisywanie wymienionych cech tylko jednej grupie jest poważnym błędem. Główne różnice wynikają z indywidualnej sytuacji uczniów, na którą wpływ mają różnorodne czynniki: rozwojowe, intelektualne, biologiczne, społeczne.
W związku z różnicami rozwoju i charakterystycznych zachowań dziewcząt i chłopców w ich edukacji dopuszcza się dwa modele: niejednorodny – koedukacyjny i zróżnicowany – homogeniczny.
Zarówno model koedukacyjny, jak i zróżnicowany mają swoich przeciwników i zwolenników.
Koedukacyjnemu modelowi zarzuca się między innymi:

  • obniżanie dyscypliny, zwłaszcza w okresie dojrzewania, wynikające z wzmożonego popędu seksualnego,
  • rywalizacja pomiędzy przedstawicielami przeciwnych płci,
  • tłumienie otwartości i zaangażowania, ambicji,
  • maksmalizowanie osiągnięć, szczególnie dziewcząt,
  • poświęcanie przez nauczycieli większej uwagi chłopcom za względu na ich zachowanie.

W związku z różnicami rozwoju i charakterystycznych zachowań dziewcząt i chłopców w ich edukacji dopuszcza się dwa modele: niejednorodny – koedukacyjny i zróżnicowany – homogeniczny.

Model zróżnicowany posiada, według krytyków, następujące wady:

  • ograniczenie relacji z płcią przeciwną,
  • utrudnienie nawiązywania wzajemnych kontaktów,
  • trudności funkcjonowania w naturalnej koedukacyjnej grupie,
  • niebezpieczeństwo izolacji w grupie jednopłciowej.

Tabela 1. Porównanie rozwoju i zachowań charakterystycznych dla obu płci

Dziewczęta Chłopcy
  • rozwój psychiczny i biologiczny zachodzi u nich o wiele szybciej,
  • ich zachowanie można określić jako bardziej spokojne,
  • wykazują większe umiejętności w zakresie mowy, rozumienia i nazywania emocji,
  • najlepsze wyniki w nauce osiągają w wieku 12–16 lat,
  • mają dużo lepiej rozwiniętą sferę werbalną
  • częściej angażują się w działalność religijną,
  • są opiekuńcze i empatyczne,
  • preferują zabawy oparte na sekretach, tajemnicach,
  • angażują się w zajęcia teatralne częściej niż chłopcy,
  • częściej angażują się w działalność na rzecz szkoły i w zajęcia pozalekcyjne,
  • są świadome przeżywanych uczuć i potrafią o nich mówić,
  • wykazują dbałość o przedmioty,
  • sfera zmysłowa jest dla nich kwestią bardzo intymną,
  • są romantyczkami,
  • motywacja do nauki jest nie tylko osobista, ale wpływ mają też inne czynniki, np. sympatia do nauczyciela,
  • przeważa myślenie indukcyjne,
  • skok pokwitaniowy występuje od 10. do 13. roku życia,
  • lepiej rozumieją instrukcje i polecenia, łatwiej koncentrują się na zadaniach,
  • są pilne i staranne,
  • wyręczają chłopców,
  • w klasie koedukacyjnej czasami przekształcają koleżeństwo w rywalizację, aby zaimponować chłopcom, co może wywołać poważne konflikty i zakłócenia dotychczasowych przyjaźni,
  • w innych przypadkach starają się w sposób pozytywny zaimponować płci przeciwnej
  • rozwój biologiczny i psychiczny zachodzi wolniej
  • z natury są bardziej niespokojni, wykazują większą witalność, ruchliwość, aktywność fizyczną,
  • potrzebują więcej czasu, by kontrolować własne impulsy,
  • niższe wyniki w nauce są spowodowane mniejszym poziomem dyscypliny,
  • mają trudności w koncentracji,
  • lubią okazywać swoją siłę fizyczną, a nie walory intelektualne,
  • skok pokwitaniowy występuje od 12. do 15. roku życia,
  • lepiej rozwinięte umiejętności przestrzenno-poznawcze,
  • częściej podejmują aktywności obciążone ryzykiem,
  • niechętnie mówią o swoich uczuciach,
  • preferują zabawy z wartką akcją, głośne, dynamiczne wzbogacone o elementy współzawodnictwa,
  • są żywiołowi, reagują niezwykle emocjonalnie,
  • skupiają się głównie na zewnętrznej stronie przedmiotów, osób,
  • działanie wyprzedza myślenie,
  • gorzej rozwinięte myślenie przyczynowo-skutkowe,
  • dominuje u nich ciągła potrzeba ruchu,
  • ich aktywność dydaktyczna jest ograniczana przez dziewczęta,
  • częściej podejmują różnego rodzaju zachowania ryzykowne,
  • nie dbają o przedmioty,
  • przeważa myślenie dedukcyjne,
  • osiągają lepsze wyniki w przedmiotach ścisłych

Wyniki badań nad wpływem nauki w szkołach niekoedukacyjnych na poprawę wyników uczniów nie są jednoznaczne. Jak wiadomo, na efekty nauczania wpływa szereg czynników, dlatego trudno w sposób definitywny stwierdzić, że to model edukacji determinuje sukces ucznia. Sytuacją idealną byłaby możliwość wyboru szkoły dla dziecka przez rodziców. Niestety, współcześnie dominuje koeduzdrokacja, dlatego zadaniem nauczycieli jest dostosowanie metod pracy do możliwości uczniów wynikających z różnic płciowych w taki sposób, aby zapewnić chłopcom i dziewczętom jednakowe szanse edukacyjne. Christina Hoff Sommers wskazuje czynniki niezbędne do realizacji tego celu.

Tabela 2. Porównanie wpływu środowiska szkolnego na chłopców i dziewczęta1

Czynniki Edukacja koedukacyjna Edukacja zróżnicowana
Sposób nauki
  • wspólnie
  • rozdzielnie
Presja osób płci przeciwnej
  • odczuwana
  • nieodczuwana
Atmosfera
  • pełna rozproszenia, gdy zobowiązuje
    do dobrej postawy na zewnątrz wobec
    kolegów odmiennej płci
  • jest wolna od rozproszenia, wolna od nacisków,
    pomaga w procesie dojrzewania, chroni przed
    dominacją i przymusem
Samokontrola
  • wzrost napięcia seksualnego, często
    wcześniejsza inicjacja seksualna i częstsze
    ciąże nastolatek
  • wykształcenie szacunku dla własnej płci, lepsze
    zrozumienie roli, jaką ma odegrać ich własna
    płeć
Skutki psychologiczne
  • obniżenie samooceny, negatywne postrzeganie
    siebie, przejawy neurotycznego
    zachowania
  • lepsze rozwijanie własnych sposobów komunikowania
    się i współpracy
Wspólne relacje
  • istnieje opinia, że chłopcy lepiej rozumiej
    dziewczęta, lecz tracą dla nich szacunek
  • łatwiejszy rozwój cech i zdolności kobiecych
    oraz męskich, i w konsekwencji szacunek płci
    wobec siebie
Przyjaźń
  • często nieświadoma „rywalizacja”
    o względy drugiej płci nie pozwala na
    zawieranie trwałych przyjaźni
  • możliwość nawiązywania głębokich przyjaźni
    w atmosferze wolnej od napięć i rywalizacji

Dobre praktyki edukacyjne w odniesieniu do chłopców:

  • Uporządkowanie najbliższe otoczenie, silny nacisk na dobrą organizację czasu i przestrzeni.
  •  W klasie powinno się dużo dziać, chwilami może być nawet głośno, a jednocześnie chłopcy powinni czuć atmosferę kinaakcji, kiedy nigdy nie wiadomo, z której strony padnie strzał. To rola nauczyciela, który powinien krążyć po klasie, obserwować pracę uczniów, w razie potrzeby pomóc, ale także wywoływać ich do odpowiedzi, gdy się tego nie spodziewają
  • Trzeba wymagać i wyciągać konsekwencje w razie niewykonania zadania.
  • Czytanie: mniej fikcji, a więcej książek o konkretnych rzeczach lub zjawiskach (np.o wulkanach, rakietach, pociągach) i obowiązkowo  powieści awanturniczo-przygodowe o chłopcach lub mężczyznach dokonujących bohaterskich czynów.
  •  Podział chłopców na grupy lub zespoły konkurujące ze sobą w duchu sportowym. Pewien wychowawcaklasy męskiej wyznał, że „zawsze próbuje przekształcić ich naturalną agresję w zdrowe współzawodnictwo”.
  • Dużo ruchu na świeżym powietrzu, uprawianie różnych dziedzin sportu, co wymusza stosowanie się do ustalonych i klarownych zasad, a także uczy zdrowej rywalizacji.
  • Pomoc w panowaniu nad emocjami.
  • Rozwijanie empatii.

Dobre praktyki edukacyjne w odniesieniu do dziewcząt:

  • Dziewczęta nie potrzebują ciągłego monitorowania ich pracy; chętnie pracują w małych grupach, powinny być „prowadzone” dyskretnie.
  • Intensywnemu chłonięciu wiedzy sprzyja atmosfera pracy, cisza i spokój. Ważny jest także wystrój klasy: sofy, poduszki. Eksperci odradzają tego typu zabiegi w szkołach męskich: „lepiej nie wstawiać kanapy do klasy męskiej – chłopcy będą spać na lekcjach”.
  • Od wczesnego dzieciństwa należy zachęcać dziewczynki do aktywności sportowych − w zdrowym ciele zdrowy duch, sport to także doskonała szkoła pracy w zespole, a ta umiejętność jest później bardzo przydatna w życiu zawodowym.
  • Dziewczęta potrzebują dużo uwagi i wsparcia w matematyce i naukach przyrodniczych. Badania wskazują, że dziewczęta osiągają lepsze wyniki w przedmiotach ścisłych, jeśli widzą ich związek z rzeczywistością. Dlatego właśnie − zgodnie z krążącym stereotypem o empatyczności i niesieniu pomocy innym − dziewczęta wykazują większe zainteresowanie biologią i chemią; troska o środowisko naturalne czy walka z chorobami dają poczucie silnego związk z tym, co widzą i znają, z życiem.
  • Dziewczęta mają tendencję do niedoceniania własnych możliwości, nawet jeśli osiągają dobre wyniki, dlatego potrzebują ciągłego motywowania. Chłopcy – odwrotnie, przeszacowują swoje możliwości, dlatego potrzebują przywoływania ich do rzeczywistości.
  • Pomoc w opanowaniu emocji, aby nie kierowały się wyłącznie uczuciami.

Przypisy