Rady rodziców - sposób formowania, obowiązki

Warto pamiętać o tym, że w wyniku ustawy nowelizującej z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw doszło do gruntownej zmiany przepisów art. 53 i 54 ustawy o systemie oświaty regulujących tworzenie i działalność rad rodziców. Do czasu zmiany przepisów rady rodziców powoływane były w sposób fakultatywny, obecnie są one organami powoływanymi obligatoryjnie. Rady rodziców reprezentują wyłącznie rodziców uczniów, a więc są organami w pełni „społecznymi” (czego nie można stwierdzić w odniesieniu do rady szkoły). Ta nowelizacja ustawy miała na celu podniesienie rangi i zwiększenie roli rodziców w funkcjonowaniu szkoły. Przepisy znowelizowanej ustawy, które zaczęły obowiązywać z dniem 1 września 2007 r., niewątpliwie zwiększyły kompetencje rad rodziców w szkołach publicznych prowadzonych przez organ prowadzący. Bardzo ważną zmianą było także wprowadzenie obowiązku powoływania rady rodziców w każdym roku szkolnym na nowo, co jest nowością w przepisach oświatowych. Wprowadzając zasadę corocznego wyboru rady rodziców, ustawa definiuje jej kadencję, a sposób wyboru rady (tajny) przyczynia się do demokratyzacji tego obszaru życia szkolnego.

Rada rodziców

Działanie Rady Rodziców reguluje art. 53 i 54 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z art. 53 ww. ustawy: 

„1. W szkołach i placówkach, z zastrzeżeniem ust. 6, działają rady rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów. 

2. W skład rad rodziców wchodzą: 

• w szkołach − po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału; 
• w placówkach − co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców wychowanków danej placówki; 
• w szkołach artystycznych − co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danej szkoły. 

3. W wyborach, o których mowa w ust. 2, jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. 

4. Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, w którym określa w szczególności: 

• wewnętrzną strukturę i tryb pracy rady; 
• szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów do rad, o których mowa w ust. 2 pkt 1−3, oraz przedstawicieli rad oddziałowych, o których mowa w ust. 2 pkt 1, do rady rodziców odpowiednio szkoły lub placówki. 

5. Rady rodziców mogą porozumiewać się ze sobą, ustalając zasady i zakres współpracy. 

6. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w przypadku szkół i placówek artystycznych minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, określą, w drodze rozporządzenia, rodzaje szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców, uwzględniając organizację szkoły lub placówki lub brak możliwości bezpośredniego uczestniczenia w ich działalności reprezentacji rodziców”.

Dla właściwego funkcjonowania rady rodziców konieczne jest, aby działała ona jako autentyczny organ szkoły. Oznacza to, że: 

• rada rodziców musi być organem autonomicznym, całkowicie niezależnym od Rady Pedagogicznej oraz dyrektora szkoły, co powinno przejawiać się przede wszystkim w sposobie wybierania jej członków,
• struktura organizacyjna rady, sposób jej pracy i podejmowania decyzji powinny zapewnić jej niezbędną operatywność, 
• konieczne jest bieżące przekazywanie ogółowi rodziców informacji o działaniach prowadzonych przez radę, 
• rada musi posiadać własny budżet i sprawnie nim zarządzać.

Kompetencje i zadania rady rodziców

Rada rodziców reprezentuje ogół rodziców w kontaktach:

• z innymi organami szkoły (Radą Pedagogiczną, dyrektorem, samorządem uczniowskim),
• z samorządem lokalnym, czyli organem prowadzącym szkołę, we wszelkich sprawach związanych ze szkołą, w szczególności jej finansowaniem,
• z kuratorium oświaty, czyli organem nadzoru pedagogicznego, we wszelkich sprawach związanych z działalnością edukacyjną i wychowawczą szkoły,
• z radami rodziców z innych szkół (np. w celu wymiany doświadczeń).

Rada rodziców jest autonomiczna, całkowicie niezależna od dyrektora szkoły oraz Rady Pedagogicznej, co przejawia się w szczególności w sposobie wybierania jej członków, samodzielnym określaniu struktury i zasad pracy oraz samodzielnym gromadzeniu i wydatkowaniu środków. Posiada odpowiednią, efektywną strukturę organizacyjną oraz określony precyzyjnie sposób pracy i tryb podejmowania decyzji. Utrzymuje bieżący kontakt z rodzicami poprzez sprawozdania przedstawicieli klas podczas zebrań z rodzicami, w szczególności w celu informowania ich o działaniach rady oraz wydatkowaniu finansów. Rada rodziców posiada własny budżet i samodzielnie, efektywnie nim zarządza.

Kompetencje rady rodziców określa przede wszystkim art. 54 ustawy o systemie oświaty:

• występowanie do dyrektora i innych organów szkoły (Rady Pedagogicznej, samorządu uczniowskiego), organu prowadzącego szkołę (czyli gminy) oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny (czyli kuratorium oświaty) z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły,
• uchwalanie w porozumieniu z Radą Pedagogiczną programu wychowawczego szkoły obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli,
• uchwalanie w porozumieniu z Radą Pedagogiczną programu profilaktyki dostosowanego do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców,
• opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły (program jest tworzony, gdy szkoła nie radzi sobie w tych kwestiach),
• opiniowanie projektu planu finansowego szkoły składanego przez dyrektora szkoły,
• gromadzenie funduszy z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł.

Inne kompetencje rady rodziców określone w ustawie o systemie oświaty:

• udział przedstawicieli rodziców w komisji konkursowej powołanej w celu wyboru dyrektora (art. 36 a ust. 5 pkt 2b oraz ust. 5b pkt 2 ustawy o systemie oświaty),
• opiniowanie podjęcia i prowadzenia w szkole działalności przez stowarzyszenia i inne organizacje (art. 56 ust. 2ustawy o systemie oświaty),
• wnioskowanie i opiniowanie w kwestiach związanych z obowiązkiem noszenia przez uczniów jednolitego stroju na terenie szkoły (art. 64a ust. 2, 3 i 4 ustawy o systemie oświaty).

Kompetencje rady rodziców wynikające z ustawy Karta Nauczyciela:

• wnioskowanie o ocenę pracy nauczyciela (art. 6a ust. 1 pkt 5 ustawy Karta Nauczyciela),
• przedstawianie opinii na temat oceny dorobku zawodowego nauczyciela stażysty, kontraktowego i mianowanego za okres stażu (art. 9c ust. 6 pkt 1 i 2 ustawy Karta Nauczyciela).

Obowiązki rady rodziców:

• gospodarowanie zgromadzonymi środkami finansowymi w sposób racjonalny i oszczędny; wewnętrznym organem kontrolnym rady rodziców jest komisja rewizyjna;
• stworzenie wewnętrznej struktury organizacyjnej oraz sposobu pracy i trybu podejmowania decyzji, które zapewnią jej niezbędną sprawność i operatywność, dopasowane do realiów szkoły;
• działanie w sposób przejrzysty − rodzice powinni być informowani o prowadzonych przez radę działaniach, w szczególności o wykorzystywaniu środków finansowych rady rodziców.

Uwaga: Rada rodziców nie ma osobowości prawnej, jednak musi działać zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych i ustawą o rachunkowości.

Powołanie rady rodziców

Uwaga: W skład rady rodziców nie może wchodzić więcej niż po jednym przedstawicielu każdej klasy.

W celu prawidłowego i sprawnego funkcjonowania rady rodziców oraz zapewnienia prawidłowego podejmowania uchwał, na pierwszym zebraniu nowo powołanej rady należy:

• wybrać przewodniczącego i sekretarza zebrania (w głosowaniu jawnym),
• przyjąć regulamin i porządek obrad przygotowany wcześniej przez grupę występującą z inicjatywą utworzenia rady rodziców, z uwzględnieniem trybu wyboru członków prezydium rady rodziców (tj. organu kierowniczego) i komisji rewizyjnej (tj. organu kontroli finansów i gospodarki rady) – tryb tajny lub jawny,
• określić liczebność prezydium rady rodziców i jej komisji rewizyjnej poprzez głosowanie jawne,
• powołać komisję skrutacyjną,
• zgłosić kandydatów do prezydium rady rodziców i komisji rewizyjnej,
• przeprowadzić wybór do prezydium rady rodziców i komisji rewizyjnej (podczas głosowania na członków prezydium wybiera się przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, sekretarza, skarbnika),
• powołać grupę członków rady rodziców w celu opracowania regulaminu rady rodziców (powołania tego może dokonać cała rada rodziców lub jej prezydium),
• podjąć uchwałę w sprawie opiniowania projektu regulaminu rady rodziców (czy w formie uchwały, czy akceptacji każdego z członków),
• opracować projekt regulaminu zebrań i projektów uchwał niezbędnych do ich prawidłowego przeprowadzenia (w tym celu można posiłkować się dotychczas obowiązującym regulaminem rady rodziców oraz statutem szkoły).

Członkowie rady rodziców, a zwłaszcza osoby zasiadające w prezydium i komisji rewizyjnej, powinni dobrze zapoznać się ze statutem szkoły, regulaminem pracy Rady Pedagogicznej oraz wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Znajomość tych dokumentów umożliwia skuteczne i sprawne działanie, a także pozwala uniknąć ewentualnych nieporozumień z władzami szkoły.

Rada rodziców działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu, który jest dokumentem wyznaczającym określone cele, zadania i organizację rady. W związku z powyższym powinien być napisany starannie i uwzględniać w swej treści specyfikę danej szkoły, mając na uwadze obowiązujący statut szkoły.
Regulamin winien normować następujące kwestie:

• cele i zadania rady rodziców, 
• opis struktury i zasad wyborów rady oraz jej organów wewnętrznych (w szczególności: jaki jest tryb i sposób wyboru członków rady, w jaki sposób się ich odwołuje, jaki jest tryb i sposób wyboru członków prezydium i komisji rewizyjnej, jaki jest skład prezydium, jakie są zasady podejmowania decyzji i sposób zwoływania posiedzeń rady),
• kompetencje i zasady działania rady oraz jej organów wewnętrznych, 
• zasady gospodarki finansowej i wydatkowania funduszu rady (w szczególności: źródła funduszy rady, sposób ich wydatkowania, kto może składać wnioski o przyznanie środków z funduszu rady, zasady prowadzenia preliminarza),
• zasady dokonywania zmian w regulaminie.

Omawiając niniejszą tematykę, warto również podkreślić charakter prawny analizowanego organu. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wydanym w dniu 14 czerwca 2012 r. postanowieniu (sygn. akt I OZ 421/12): Rada rodziców nie posiada zdolności sądowej, tj. nie jest osobą fizyczną, osobą prawną, nie jest także jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. 

W uzasadnieniu NSA stwierdził, że: rada rodziców nie podlega kontroli lub nadzorowi władzy publicznej. Nie podlega wpisowi do określonego rejestru. Brakuje również właściwego zespołu przepisów określających zakres praw i obowiązków rady rodziców, a stanowiących o jej organizacyjnej odrębności i samodzielności. Rada rodziców nie stanowi ponadto jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, ponieważ przepisy prawa nie dopuszczają możliwości nałożenia na nią obowiązków lub przyznania uprawnień lub skierowania do niej nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa. Z tych względów rada rodziców nie posiada zdolności sądowej. Nie jest zatem podmiotem mającym zdolność występowania przed sądem administracyjnym (…).

Podstawa prawna:
1.  Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r., poz. 2156 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r. Nr 80, poz. 542).