Przez wiele lat wszawica była wpisana na listę chorób zakaźnych. Jednak od 2008 r. została ona wykreślona z tego wykazu przez Ministra Zdrowia. Obecnie wszawicę zalicza się jedynie do grupy inwazji pasożytami zewnętrznymi. Takie działanie spowodowało, że obecnie nie ma już obowiązku zgłaszania przypadków zachorowań na wszawicę organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Tym samym Inspekcja nie może już wydawać decyzji administracyjnych nakazujących dziecku z wszawicą wstrzymanie się od uczęszczania do placówki (czy to szkoły, czy przedszkola).
Aktualnie obowiązujące przepisy nie nakazują już przeprowadzania w szkołach i przedszkolach kontroli czystości u dzieci. Obowiązujące standardy profilaktycznej opieki zdrowotnej realizowanej przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania lub higienistkę szkolną, wynikające z przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. (Dz. U. Nr 139, poz. 1133), nie przewidują przeglądów higieny osobistej uczniów − czystości ciała i odzieży.
Rezygnacja z tego typu kontroli nastąpiła już w 1992 r., gdy uznano, że sprawdzanie czystości w dużej grupie uczniów, a także informowanie o zaniedbaniach na forum publicznym, może naruszać prawa dziecka, które gwarantuje podpisana przez Polskę Konwencja o Prawach Dziecka. Zgodnie z Konwencją, każdy uczeń ma prawo do podmiotowego traktowania i respektowania jego prawa do poszanowania godności, prywatności i zachowania intymności. Nie oznacza to jednak, że pielęgniarka szkolna czy higienistka są całkowicie zwolnione ze sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami w szkole.
Pielęgniarka lub higienistka szkolna planuje i realizuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad świadczeniobiorcami na terenie szkoły lub w placówce. Obejmuje ona między innymi następujące działania:
- udzielanie porad uczniom z problemami zdrowotnymi,\
- uczestniczenie w planowaniu, realizacji udzielanie porad dyrektorom szkoły w sprawie warunków bezpieczeństwa uczniów i warunków sanitarnych w szkole.
Choć przepisy nie zezwalają na to wprost (rozporządzenie w sprawie gwarantowanych świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej zostało uchylone), przyjmuje się, że zarówno szkolna pielęgniarka, jak i higienistka mogą przeprowadzić doraźny przegląd czystości ucznia, gdy zaobserwują lub uzyskają informację od wychowawcy lub nauczyciela, że stan higieny osobistej ucznia budzi zastrzeżenia.
Podkreślić jednak należy, że kontrola ta musi spełniać następujące standardy wyznaczone przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie w 2010 r.:
- Wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia ucznia są informacjami objętymi tajemnicą medyczną i szczególną ochroną.
- Osoby trzecie, takie jak dyrektorzy szkół oraz nauczyciele, mogą żądać informacji o kontroli i stanie zdrowia ucznia tylko w takim zakresie, w jakim pozwala na to prawo.
- Nie ma możliwości ograniczenia uczniowi dostępu do nauki z powodu stanu zdrowia.
W przypadku gdy stan zdrowia tego wymaga, dyrektor szkoły ma obowiązek stworzenia takich warunków, aby uczeń mógł bez przeszkód kontynuować naukę.
Ponadto należy podkreślić, że przy dokonywaniu kontroli czystości uczniów należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:
- Nie wolno publicznie dokonywać kontroli czystości uczniów. Udział jakichkolwiek osób trzecich jest zabroniony.
- Pielęgniarka jest podmiotem podejmującym decyzję o konieczności przeprowadzenia tego typu kontroli.
- Kontrola taka może być przeprowadzona na prośbę rodziców lub wychowawcy tylko w uzasadnionych przypadkach (na przykład nawracającej wszawicy w danej klasie).
- O wynikach kontroli należy poinformować ucznia i jego rodziców, ale nie inne podmioty.
- Ani dyrektor szkoły, ani nauczyciele nie mogą być informowani o wynikach kontroli (nawet jeśli to od nich wyszedł wniosek o jej przeprowadzenie).
- Dyrektor szkoły i nauczyciele mogą uzyskać co najwyżej informację o skali występującego problemu, ale nie o jego szczegółach.
- Pielęgniarka ma możliwość (w uzasadnionych przypadkach) odmowy wykonania kontroli, przy czym przyjmuje się, że powinna w takiej sytuacji wskazać najbliższy możliwy termin jej przeprowadzenia.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Zdrowia, zgoda rodziców na objęcie dziecka opieką, w tym także opieką zdrowotną przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną, jest równoznaczna z wyrażeniem zgody na dokonanie w uzasadnionym przypadku przeglądu czystości skóry głowy dziecka.
Wobec powyższego w doktrynie przyjęto, iż nie ma potrzeby każdorazowego uzyskiwania zgody rodziców lub opiekunów na przeprowadzenie kontroli czystości głowy u dziecka.
Przegląd czystości dzieci uczęszczających do szkół i przedszkoli jest więc traktowany jako świadczenie z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej. O planowanych terminach i zakresie świadczeń pielęgniarka powiadamia rodziców lub prawnych opiekunów dziecka. Dopuszczalne jest, aby zawiadomienie takie zostało rodzicom przekazane na początku roku szkolnego (bez konieczności powtórnego zawiadamiania tuż przed terminem kontroli).
W przypadku braku uregulowań wynikających wprost z przepisów prawa, niezbędna w tym zakresie jest współpraca pomiędzy rodzicami, dyrekcją placówki, nauczycielami i wychowawcami lub opiekunami oraz pielęgniarką lub higienistką szkolną.
Pamiętać jednak należy, że w braku uregulowań tej kwestii wynikających wprost z przepisów prawa, niezbędna w tym zakresie jest współpraca pomiędzy rodzicami, dyrekcją placówki, nauczycielami i wychowawcami lub opiekunami oraz pielęgniarką lub higienistką szkolną.
Do działań dyrektora w tym zakresie należy zaliczyć organizowanie akcji informacyjnej na temat wszawicy i przeprowadzanych kontroli (czy to w formie pogadanek, czy też udostępniania materiałów informacyjnych, np. w formie ulotek), skierowanych zarówno do samych dzieci, jak i ich rodziców i opiekunów prawnych.
W sytuacji gdy rodzice dziecka wyrażą sprzeciw wobec informacji o kontroli higienicznej dziecka albo nie podejmą niezbędnych działań higienicznych, obowiązkiem osoby przeprowadzającej kontrolę jest powiadomienie dyrektora szkoły lub placówki o obawach co do właściwego wykonywania obowiązków rodzicielskich wobec dziecka.
Jeśli uchylanie się rodziców lub opiekunów prawnych dziecka od działań mających na celu ochronę jego zdrowia i dbałości o higienę nosi cechy uporczywości, dyrektor szkoły powinien zawiadomić pomoc społeczną o możliwym wystąpieniu zaniedbywania dziecka przez rodziców, a nawet o możliwości nadużyć popełnianych wobec dziecka w jego środowisku domowym.
Procedura postępowania w przypadku stwierdzenia wszawicy w szkole czy w przedszkolu
Dyrektor otrzymuje informację o wystąpieniu wszawicy na terenie placówki.
Dyrektor zarządza dokonanie przez pielęgniarkę, higienistkę albo inną upoważnioną przez niego osobę kontroli czystości skóry głowy wszystkich dzieci w danej grupie albo klasie. Pamiętać przy tym należy o zachowaniu zasad intymności i o przeprowadzaniu kontroli w wydzielonym pomieszczeniu.
Osoba przeprowadzająca kontrolę zawiadamia rodziców o stwierdzonej u ich dzieci wszawicy i o konieczności podjęcia działań zmierzających do jej zlikwidowania.
Dyrektor szkoły informuje wszystkich rodziców o wystąpieniu wszawicy w danej grupie dzieci i o zaleceniach co do codziennej kontroli czystości głowy dziecka i pozostałych domowników.
Po upływnie określonego czasu dyrektor zarządza ponowną kontrolę czystości głów u dzieci.
W przypadku stwierdzenia braku poprawy u dzieci dyrektor zawiadamia ośrodek pomocy społecznej o konieczności wzmożenia nadzoru nad realizacją funkcji opiekuńczych przez rodziców dziecka oraz o potrzebie udzielenia wsparcia.
