Zgodnie z art. 180 § 2 k.p., pracownica może wykorzystać przed przewidywaną datą porodu nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. W praktyce oznacza to, że może ona wykorzystać: tydzień, 2 tygodnie, 3 tygodnie, 4 tygodnie, 5 tygodni lub 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Z uprawnienia tego może skorzystać tylko pracownica-matka dziecka. Pracownik-ojciec nie ma prawa do tego typu urlopu przed porodem. Po porodzie pracownica może wykorzystać pozostałą część urlopu macierzyńskiego, aż do wyczerpania limitu urlopu macierzyńskiego przysługującego w wymiarze podstawowym.wymiarze podstawowym.
Podstawowy wymiar urlopu macierzyńskiego, zgodnie z art. 180 § 1 k.p., wynosi:
- 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
- 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Urlop ten rozpoczyna się po urodzeniu dziecka i nie wymaga od pracownicy składania żadnego wniosku. Udzielany jest on w tygodniach (a nie w dniach), przy czym przez tydzień należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych.
Nie później niż 21 dni po porodzie pracownica może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Pracodawca jest zobligowany uwzględnić wniosek.
Pracownica może jednak postanowić o skorzystaniu tylko z urlopu macierzyńskiego. Może również postanowić o skorzystaniu z urlopu rodzicielskiego w późniejszym okresie − już w trakcie korzystania z urlopu macierzyńskiego. Od tego, kiedy i o jaki urlop pracownica zawnioskuje, zależeć jednak będzie wysokość zasiłku macierzyńskiego (będzie on przysługiwał w trzech wysokościach: 100%, 80% lub 60%).
W przypadku gdy pracownica wykorzysta co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, może zrezygnować z pozostałej części urlopu (powinna w tym celu złożyć pracodawcy oświadczenie o rezygnacji z urlopu macierzyńskiego). Pracownica może zrzec się części urlopu macierzyńskiego nie tylko wówczas, gdy jego pozostałą część wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko, ale również wtedy, gdy osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony ojciec dziecka niebędący pracownikiem.
Wniosek o rezygnację z urlopu macierzyńskiego pracownica musi złożyć nie później niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku powinna dołączyć kopię wniosku pracownika-ojca wychowującego dziecko o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego albo kopię oświadczenia ubezpieczonego ojca dziecka o przerwaniu działalności zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego. Termin rozpoczęcia wykorzystywania urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka powinien przypadać bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego przez pracownicę (matkę dziecka).
Jeśli chodzi o urlop rodzicielski, zmiany obowiązujące od stycznia bieżącego roku są tak daleko idące, że w zasadzie należy przyjąć, iż mamy do czynienia z całkowicie nową regulacją.
Urlop rodzicielski przysługuje teraz pracownicy przez 32 tygodnie − gdy urodzi ona jedno dziecko, albo przez 34 tygodnie − w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Wydłużenie urlopu rodzicielskiego jest następstwem likwidacji dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który dotychczas udzielany był na wniosek matki dziecka po urlopie macierzyńskim.
Pracownica nabywa prawo do urlopu rodzicielskiego po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. W odróżnieniu od urlopu macierzyńskiego, urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka.
To rodzice dziecka decydują, czy urlop rodzicielski wykorzysta tylko jedno z nich, czy też będą z niego korzystać naprzemiennie albo w jednym czasie. Jeśli zdecydują się wykorzystywać urlop rodzicielski jednocześnie, łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć odpowiednio 32 lub 34 tygodni.
Zgodnie z art. 1821b k.p., urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w częściach, nie później niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Jednak zgodnie z art. 1821b § 2 k.p., urlop rodzicielski jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego, nie więcej niż w 4 częściach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego w wymiarze wielokrotności tygodnia. Oznacza to, że części urlopu rodzicielskiego mogą naprzemiennie wykorzystywać rodzice, z których jedno jest pracownikiem i korzysta z urlopu rodzicielskiego, a drugie (niebędące pracownikiem) korzysta z zasiłku macierzyńskiego przez okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego.
Ponadto, urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni może być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu. Liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.
Podkreślić także należy, że zgodnie z przepisami, żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:
1 pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku:
- urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni,
- przyjęcia przez pracownika na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego − do 10. roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie;
2 sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.
W odróżnieniu od urlopu macierzyńskiego (który co do zasady przysługuje głównie matce dziecka) albo urlopu rodzicielskiego, którym rodzice mogą się dzielić, urlop ojcowski przysługuje tylko ojcu dziecka i nie ma możliwości, aby wykorzystała go matka dziecka. Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:
- do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo
- do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego − nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
Urlop ojcowski można wykorzystać jednorazowo albo w dwóch tygodniowych częściach.
Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Od styczna bieżącego roku zmianom uległy także zasady korzystania z urlopu wychowawczego. Tutaj też występują rozbieżności w odniesieniu do urlopu udzielanego pracownikom niepedagogicznym i pracownikom pedagogicznym przedszkola.
Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, pracownik niepedagogiczny zatrudniony w przedszkolu składa wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego na piśmie w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Z kolei pracownik pedagogiczny powinien złożyć wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego co najmniej na 1 miesiąc przed wskazanym terminem rozpoczęcia tego urlopu. W przypadku pracowników pedagogicznych termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na dzień poprzedzający rozpoczęcie roku szkolnego; w takim przypadku termin udzielonego urlopu ulega odpowiedniemu skróceniu, a na wniosek nauczyciela − odpowiedniemu przedłużeniu, chyba że urlop został udzielony w wymiarze nieprzekraczającym 1 miesiąca.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może wycofać wniosek o urlop wychowawczy na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu.
Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i może on być wykorzystany do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 6. rok życia. Urlop wychowawczy jest udzielany w nie więcej niż 5 częściach – należy jednak pamiętać, że jeżeli pracownik wykorzystał część urlopu rodzicielskiego, która może być wykorzystana niebezpośrednio po urlopie macierzyńskim (nie więcej niż 16 tygodni) w częściach, wówczas liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.
Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowujàcego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Podkreślić także trzeba, że każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. W praktyce oznacza to, że jeśli drugi rodzic nie chce korzystać z miesiąca urlopu wychowawczego, to pierwszy rodzic może wykorzystać tylko 35 miesięcy urlopu, chyba że:
- drugi rodzic dziecka nie żyje,
- drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
- drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.
Różnice miedzy pracownikami pedagogicznymi i niepedagogicznymi w przedszkolu występują także w odniesieniu do kwestii rezygnacji z urlopu wychowawczego.
Pracownik niepedagogiczny może zrezygnować z urlopu wychowawczego:
- w każdym czasie − za zgodą pracodawcy,
- po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy − najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Z kolei nauczyciel może zrezygnować z udzielonego mu urlopu wychowawczego:
- w każdym czasie − za zgodą organu udzielającego urlopu;
- z początkiem roku szkolnego − po uprzednim zawiadomieniu organu udzielającego urlopu, co najmniej na 3 miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia pracy.
Oprócz urlopów związanych z urodzeniem dziecka (i jego wychowywaniem do 6. roku życia), Kodeks pracy przyznaje pracownikom (zarówno pedagogicznym, jak i niepedagogicznym) prawo do dodatkowych dni wolnych na opiekę nad dzieckiem.
Zgodnie z art. 188 k.p., pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
O sposobie wykorzystania zwolnienia w danym roku kalendarzowym decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.
Podkreślić należy, że − odmiennie niż dotychczas − zwolnienie od pracy udzielane jest bądź w wymiarze godzinowym, bądź w pełnych dniach. Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy wykorzystuje dni na opiekę zawsze w wymiarze proporcjonalnym do swojego wymiaru czasu pracy. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.
Ważne jest również to, że w przypadku gdy oboje rodziców pozostaje w zatrudnieniu, muszą oni zdecydować, które z nich będzie korzystało z tego uprawnienia.
Znowelizowany przepis art. 188 k.p. skutkuje tym, że pracownik − jeśli nie ma takiej potrzeby − nie musi wykorzystywać całego dnia opieki za jednym razem. Może zwolnienie podzielić na godziny i wykorzystywać je tyle razy, ile potrzebuje (aż do wykorzystania 16 godzin). W takim wypadku wraz ze złożeniem pierwszego wniosku o wolne z tytułu opieki pracownik wskazuje, że woli wykorzystywać opiekę na dziecko w wymiarze godzinowym, a nie dziennym.
