Odpowiedzialność karna nauczyciela za wypadek ucznia w szkole
Odpowiedzialność karna za zdarzenie szkodowe ucznia realizuje się w zależności od okoliczności sytuacji i tego, jaki skutek nastąpił w wyniku wypadku ucznia. Dotyczy zarówno nauczyciela, jak i dyrektora, przy czym pamiętać należy, że nauczyciel odpowiada zawsze za swoje czyny i zaniechania, zaś dyrektor może odpowiadać za czyny i zaniechania podległych mu pracowników na równi z nimi, jeżeli zostanie udowodnione, że wystąpienie przestępstwa było wynikiem braku należytych czynności nadzorczych, organizacyjnych, które leżały w zakresie obowiązków dyrektora jako odpowiedzialnego za całą placówkę.
Przykłady kwalifikacji prawnej przestępstw i wykroczeń związanych z wypadkiem ucznia
Należy tu przywołać przykładowe sposoby kwalifikacji prawnej przestępstw i wykroczeń dotyczących wypadku doznanego przez ucznia:
- nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 k.k.),
- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.),
- naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia (art. 157 k.k.),
- nieudzielenie pomocy (art. 162 k.k.),
- porzucenie wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej 15 lat albo o osobę nieporadną (art. 210 k.k.),
- naruszenie nietykalności osobistej (art. 217 k.k.),
- niezabezpieczenie miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka, wbrew obowiązkowi (art. 72 k.w.),
- niezawiadomienie odpowiedniego organu/osoby o niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu człowieka albo mieniu, wbrew obowiązkowi (art. 73 k.w.),
- dopuszczenie do przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia małoletniemu do lat 7 lub osobie niezdolnej rozpoznać/obronić się przed niebezpieczeństwem, wbrew obowiązkowi opieki lub nadzoru nad taką osobą (art. 106 k.w.).
Należy pamiętać o tym, że oprócz odpowiedzialności za określone zdarzenie szkodowe (śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu), Kodeks karny przewiduje także odpowiedzialność za narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo reguluje art. 160 Kodeksu karnego w § 1, stanowiąc: „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Jak wynika z treści przepisu, nie jest konieczne, aby uczeń faktycznie zmarł lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, lecz wystarczy już samo narażenie go na tego typu niebezpieczeństwo.
Przyznać należy, że w środowisku szkolnym nie brakuje sytuacji niebezpiecznych dla uczniów. Narażenie na niebezpieczeństwo może wynikać z braku należytego nadzoru nad uczniami, np. pozostawienia dzieci na przerwie bez nadzoru, ale też z nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie lekcji, np. podczas prac manualnych z użyciem ostrych narzędzi, wykonywania doświadczeń chemicznych. Nawet gdy nic złego się nie stanie, to naruszenie ciążących na nauczycielu obowiązków w zakresie zapewnienia uczniom bezpieczeństwa na terenie szkoły może doprowadzić do jego skazania z art. 160 k.k.
Odpowiedzialność karna ma szczególne znaczenie w przypadku wykonywania zawodu nauczyciela.
Odpowiedzialność dyrektora i nauczycieli za bezpieczeństwo uczniów
Dla przypomnienia wskazać należy, że zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach odpowiedzialność za bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce oraz w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek spoczywa na dyrektorze szkoły lub placówki. Co więcej, jak wynika z art. 6 Karty Nauczyciela, obowiązkiem każdego nauczyciela jest rzetelnie realizować zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Powyższe oznacza, że to właśnie nauczyciele i dyrektor szkoły są gwarantami bezpieczeństwa uczniów w szkole. Z racji tego szczególnego obowiązku podlegają szczególnej odpowiedzialności, także na gruncie odpowiedzialności karnej.
Przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo reguluje art. 160 Kodeksu karnego w § 1, stanowiąc: ,,Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.Jak wynika z treści przepisu, nie jest konieczne, aby uczeń faktycznie zmarł lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, lecz wystarczy już samo narażenie go na tego typu niebezpieczeństwo.
Zgodnie z terminologią prawa karnego są „gwarantami nienastąpienia skutku” – gwarantami tego, że dziecku w szkole nic się nie stanie. Z uwagi na ten obowiązek dbałości o bezpieczeństwo uczniów ustawodawca wprowadził zaostrzone sankcje karne wskazane w art. 160 § 2 k.k.: „Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Powyższy przepis pozwala nałożyć na nauczyciela surowszą odpowiedzialność karną właśnie z racji jego roli „gwaranta nienastąpienia skutku”.
Wyłączenie odpowiedzialności za narażenie na niebezpieczeństwo możliwe jest jedynie poprzez dobrowolne zapobieżenie niebezpieczeństwu, o którym mowa w art. 160 § 4 k.k.: „Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1−3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo”. Odpowiedzialność nauczyciela może zaś umniejszyć popełnienie przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo nieumyślnie – na skutek niezachowania ostrożności w sytuacji, gdy wystąpienie niebezpieczeństwa mógł lub powinien był przewidywać, o czym stanowi art. 160 w § 3: „Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.
Ściganie przestępstw nieumyślnych w kontekście odpowiedzialności nauczyciela
Należy pamiętać, iż na mocy § 5 rzeczonego przepisu ściganie przestępstwa określonego w § 3 (przestępstwa nieumyślnego) następuje na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że bez żądania wszczęcia postępowania ze strony pokrzywdzonego ucznia, jego rodziców lub opiekuna prawnego nie dojdzie do prowadzenia postępowania przeciwko nauczycielowi. W przypadkach określonych w § § 1−2 rzeczonego przepisu ściganie przestępstwa następuje z urzędu – jest inicjowane przez prokuraturę bez niczyjego wniosku.
Należy też przypomnieć, że odpowiedzialność karna ma szczególne znaczenie w przypadku wykonywania zawodu nauczyciela. Zgodnie z art. 10 ust. 8a Karty Nauczyciela nie można zawrzeć stosunku pracy z nauczycielem karanym za umyślnie popełnione przestępstwo. Natomiast zgodnie z art. 26 Karty Nauczyciela stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie. Rozwiązanie stosunku pracy lub nienawiązanie stosunku pracy nie może nastąpić z powodu popełnienia wykroczenia lub też przestępstwa popełnionego nieumyślnie.
