Postępowanie dyscyplinarne
Ustawodawca – przygotowując zmiany – chciał uregulować na poziomie ustawy zasadniczej zasady dotyczące postępowania dyscyplinarnego oraz praw i obowiązków uczestników postępowania dyscyplinarnego. W akcie wykonawczym do ustawy ma być natomiast uregulowana materia uszczegóławiająca rozwiązania ustawowe.
Nowa ustawa przewiduje, że członków komisji dyscyplinarnych będzie można odwołać w razie utraty warunków koniecznych do bycia członkiem komisji, niewywiązywania się z obowiązków członka komisji oraz zachowania uchybiającego jego godności (dotychczas członek komisji mógł być odwołany wyłącznie na własny wniosek).
Tak jak dotychczas składy orzekające będą złożone z trzech członków w pierwszej instancji oraz z trzech albo pięciu członków, odpowiednio do orzekanej kary, w drugiej instancji; właściwość komisji pierwszej instancji określa się według miejsca zatrudnienia nauczyciela w chwili popełnienia czynu podlegającego karze.
Ustawodawca postanowił także wprowadzić możliwość odwołań od rozstrzygnięć w sprawie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciela – od decyzji o zawieszeniu nauczycielowi, w tym pełniącemu funkcję dyrektora, służyć będzie odwołanie, które składa się za pośrednictwem organu, który wydał taką decyzję, do komisji pierwszej instancji w ciągu 14 dni. Ostateczną decyzję w sprawie zawieszenia podejmuje odwoławcza komisja dyscyplinarna, do której można wnieść zażalenie w ciągu 7 dni od postanowienia wydanego w pierwszej instancji.
Zgodnie z nowelizacją nauczyciel, którego postępowanie dotyczy, dyrektor szkoły, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora, również organ prowadzący mogą złożyć zażalenie na postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego. Zażalenie składa się do komisji pierwszej instancji w ciągu 7 dni. Podkreślić należy, że rozstrzygnięcie komisji jest ostateczne.
Ważną zmianą jest także wprowadzenie obowiązku jednokrotnego składania wyjaśnień w postępowaniu wyjaśniającym przez świadka, który nie ukończył 18 lat w momencie przesłuchania. Przepisy przewidują, że ponowne przesłuchanie świadka na etapie postępowania wyjaśniającego oraz dyscyplinarnego będzie możliwe, jeżeli wyjdą na jaw nowe, istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga jego ponownego wysłuchania. Podkreślić także należy, że przesłuchanie tego świadka nie będzie mogło odbywać się w obecności obwinionego, który będzie mógł być reprezentowany przez obrońcę, za to w przypadku przesłuchiwania nieletniego obecny był zawsze psycholog, a także rodzic lub opiekun prawny.
Nowelizacja przewiduje także, że nauczyciel, wobec którego prowadzi się postępowanie wyjaśniające, albo obwiniony mają prawo zdecydować o korzystaniu z pomocy maksymalnie dwóch obrońców z wyboru na każdym etapie postępowania i ponoszą samodzielnie koszty takiej obrony. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja wniesienia wobec nauczyciela wniosku o ukaranie najwyższą karą dyscyplinarną wydalenia z zawodu – w takiej sytuacji, jeżeli nauczyciel nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący składu orzekającego wyznacza obwinionemu obrońcę z urzędu; wówczas koszty wynagrodzenia obrońcy będzie ponosił organ, który powołał komisję.
Nowe przepisy przewidują także, że postępowanie dyscyplinarne musi być wszczęte w okresie przed upływem trzech miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, wiadomości o popełnieniu czynu oraz przed upływem trzech lat od popełnienia tego czynu. Jeżeli w tym czasie wszczęto postępowanie dyscyplinarne, karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje z upływem pięciu lat od popełnienia tego czynu. Ponadto, jeżeli czyn nosi również znamiona przestępstwa, wówczas przedawnienie następuje nie wcześniej niż przedawnienie karalności tego przestępstwa. Natomiast, jeżeli popełniony czyn na szkodę dziecka miał charakter seksualny, przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej nie może nastąpić przed ukończeniem przez poszkodowanego 24. roku życia. W przypadku długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania dyscyplinarnego bieg pięcioletniego terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania dyscyplinarnego wydanego przez przewodniczącego składu orzekającego do dnia powzięcia przez przewodniczącego komisji dyscyplinarnej wiadomości o ustaniu przeszkody.
Ostateczną decyzję w sprawie zawieszenia podejmuje odwoławcza komisja dyscyplinarna, do której moźna wnieść zażalenie w ciągu 7 dni od postanowienia wydanego w pierwszej instancji.
Zgodnie z nowymi przepisami komisję pierwszej instancji będzie powoływał minister właściwy do spraw oświaty i wychowania spośród tych nauczycieli oraz pracowników Ministerstwa Edukacji Narodowej i jednostek podległych temu ministrowi, zaś drugą instancję w sprawach dyscyplinarnych tych nauczycieli będzie stanowiła odwoławcza komisja dyscyplinarna powołana przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania; w postępowaniu przed komisją pierwszej instancji dopuszcza się możliwość zorganizowania posiedzeń składów orzekających poza siedzibą komisji, w tym również poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa czekająca na podpis zawiera przepis przejściowy, zgodnie z którym członkowie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli przy wojewodach, członkowie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania oraz członkowie odwoławczej komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli szkół artystycznych przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego pełnią swoją funkcję do końca kadencji, na którą zostali powołani. Rozpoczęte i niezakończone postępowania wyjaśniające oraz postępowania dyscyplinarne przed komisjami pierwszej i drugiej instancji będą się odbywały na zasadach ustalonych w dotychczasowych przepisach.
Podkreślić także należy, że nowelizacja ustawy rozszerza na wszystkich nauczycieli, bez względu na wymiar i miejsce zatrudnienia, przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej oraz wymogu niekaralności za przestępstwo popełnione umyślnie oraz nietoczenia się wobec nich postępowania karnego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego i postępowania dyscyplinarnego przy nawiązaniu stosunku pracy oraz regulacji dotyczących wygaśnięcia stosunku pracy.
Jak podkreśla ustawodawca, regulacja ta ma na celu uniemożliwienie zatrudnienia w jednostkach systemu oświaty na stanowisku nauczyciela osób, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych i nie korzystają z praw publicznych, przeciwko którym toczy się postępowanie karne lub dyscyplinarne, które były ukarane za przestępstwo popełnione umyślnie lub które nie posiadają kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska.
Centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych
Centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych ma być – zgodnie z projektem – gwarantem zwiększenia bezpieczeństwa uczniów oraz wzmocnienia mechanizmów wspomagających dyrektorów szkół i placówek w weryfikacji osób kandydujących na stanowisko nauczyciela w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach pod względem spełniania przez kandydatów warunku niekaralności karą dyscyplinarną.
Centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych ma być – zgodnie z projektem – gwarantem zwiększenia bezpieczeństwa uczniów oraz wzmocnienia mechanizmów wspomagających dyrektorów szkół i placówek w weryfikacji osób kandydujących na stanowisko nauczyciela w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach pod względem spełniania przez kandydatów warunku niekaralności karą dyscyplinarną.
Ustawa przewiduje, że rejestr osiągnie swoją pełną funkcjonalność od 1 stycznia 2017 r., w tym funkcję udostępniania informacji z rejestru w celu potwierdzania niekaralności karami dyscyplinarnymi.
Nowe przepisy przewidujà także, ˝e postępowanie dyscyplinarne musi byę wszczęte w okresie przed upływem trzech miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, wiadomości o popełnieniu czynu oraz przed upływem trzech lat od popełnienia tego czynu.
W okresie przejściowym nauczyciele będą wykazywać brak ukarania karami dyscyplinarnymi na podstawie oświadczenia.
W ramach stosowania trybu ostrzeżenia minister właściwy do spraw oświaty i wychowania będzie miał dostęp do rejestru. Rozwiązanie to według ustawodawcy przyczyni się do wzmocnienia efektywności realizacji przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania zobowiązań wynikających z ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Przepisy nowelizacji przewidują, że w okresie przejściowym podstawą wpisu do rejestru będzie w postaci papierowej lub elektronicznej, a po okresie przejściowym, czyli od 1 stycznia 2017 r. – w postaci elektronicznej, zawiadomienie o prawomocnym ukaraniu nauczyciela karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania albo karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego, sporządzone odpowiednio przez przewodniczącego komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji albo odwoławczej komisji dyscyplinarnej niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia wymierzającego tę karę, zawierające datę doręczenia orzeczenia ukaranemu nauczycielowi.
Wpis o ukaraniu obejmować ma: dane identyfikujące nauczyciela, dane dotyczące komisji orzekającej oraz informacje dotyczące orzeczonej kary. Rejestr ma być prowadzony w systemie teleinformatycznym. Po zatarciu kary wpis w rejestrze będzie usuwany (z wyjątkiem kary wydalenia z zawodu nauczyciela, która nie podlega zatarciu). W przypadku zawieszenia nauczyciela w pełnieniu obowiązków informacje o tym wpisuje się na podstawie zawiadomienia dyrektora szkoły za pośrednictwem właściwej komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji.
Dane o zawieszeniu mają być – zgodnie z projektem – usuwane z rejestru po zakończeniu okresu zawieszenia w pełnieniu obowiązków oraz w przypadku uchylenia postanowienia komisji dyscyplinarnej w sprawie zawieszenia. W celu potwierdzenia niekaralności tymi karami dyscyplinarnymi nauczyciel, przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole, będzie zobowiązany przedstawić dyrektorowi szkoły informację z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych wobec nauczycieli.
Ustawodawca przewidział, że informacja z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych będzie udzielana na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela dyrektorowi szkoły, rzecznikom dyscyplinarnym oraz komisjom dyscyplinarnym w związku z prowadzonym postępowaniem, sądom w związku z prowadzonym postępowaniem, prokuratorom, Policji i innym organom uprawnionym do prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach karnych i karnych skarbowych oraz czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia – w związku z prowadzonym postępowaniem, organom administracji rządowej, organom samorządu terytorialnego oraz innym organom wykonującym zadania publiczne, w przypadkach kiedy jest to uzasadnione potrzebą wykonywania nałożonych na nie zadań.
