Zespół nauczycielski pod nadzorem

Czy dyrektor jednoosobowo może sprostać tylu wymaganiom? Z pewnością nie. Taki natłok zadań powoduje, że dyrektor nie jest w stanie sam zrobić wszystkiego. Niezbędne staje się zatem takie zorganizowanie zarządzania szkołą, by część wymagań nałożonych na dyrektora placówki mógł on delegować na podległych mu pracowników. Delegowanie uprawnień sprawia, że dyrektor w kierowaniu placówką oświatową przestaje być osamotniony, zmniejsza się jego jednoosobowa odpowiedzialność za wszystko to, co dzieje się w szkole, bowiem część tej odpowiedzialności zostaje przerzucona na pracowników. Mocną stroną dyrektora szkoły będzie zatem umiejętność organizacji pracy zespołowej, podziału zadań zgodnie z kompetencjami nauczycieli oraz umiejętność prawidłowego określenia zakresów ich obowiązków. Wszystko to ułatwi dyrektorowi szkoły sprawowanie właściwego nadzoru nad kierowaną placówką. 
Warto szczegółowo przyjrzeć się zależnościom, jakie występują pomiędzy organizacją pracy zespołowej nauczycieli a sprawowanym przez dyrektora nadzorem. Warto zastanowić się nad tym, czy funkcjonujące zapisy prawa oświatowego dostrzegają potrzebę współpracy nauczycieli, i wskazać te umiejętności, które powinien posiadać każdy dyrektor szkoły, by móc w kierowanej przez siebie placówce dobrze organizować pracę zespołową, warto wreszcie pokazać na wybranych przykładach, w jaki sposób dyrektor szkoły może wykorzystać właściwą współpracę zespołu nauczycieli w sprawowanym nadzorze. 

Niemal każdy nauczyciel jest wielkim indywidualistą. Wynika to przede wszystkim z charakteru wykonywanej przez niego pracy, kiedy to na czterdzieści pięć minut zamyka się z grupą uczniów w sali lekcyjnej i tam realizuje swoje wizje. Koncepcje polskiego systemu oświaty zmierzają w zupełnie przeciwnym kierunku – pracy zespołowej. Potwierdzeniem powyższej tezy są zapisy, które można znaleźć w obowiązujących aktualnie aktach prawa oświatowego. 
W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z 2015 r., poz. 1214) znajdują się między innymi zapisy: „szkoła lub placówka działa zgodnie z przyjętą przez radę pedagogiczną własną koncepcją pracy (…); koncepcja pracy szkoły jest przygotowywana, (…) modyfikowana i realizowana we współpracy z uczniami i rodzicami. Nauczyciele pomagają sobie nawzajem w ewaluacji i doskonaleniu własnej pracy. Wprowadzanie zmian dotyczących przebiegu procesów edukacyjnych (planowanie, organizacja, realizacja, analiza i doskonalenie) następuje w wyniku ustaleń między nauczycielami”. Co wynika z powyższych zapisów? Przede wszystkim wskazują one jednoznacznie, że wszyscy nauczyciele w szkole realizują opracowaną zespołowo koncepcję pracy, która określa podstawowe cele, zadania, kierunki działania i rozwoju szkoły, jednakowe dla wszystkich jej podmiotów. Planowanie i przeprowadzanie działań mających na celu poprawę jakości pracy szkoły w obszarze edukacji również odbywa się na zasadzie wspólnych ustaleń pomiędzy nauczycielami. 

Natomiast w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.) znajduje się następujący zapis: „dyrektor (…) może tworzyć zespoły wychowawcze, zespoły przedmiotowe lub inne zespoły problemowo-zadaniowe”. Przytoczony zapis przypisuje dyrektorowi szkoły kluczową rolę w organizowaniu zespołów nauczycielskich działających na rzecz doskonalenia pracy szkoły. Mogą one przybierać różne formy, na przykład można tworzyć zespoły ze względu na rodzaj realizowanego zadania – będą to zespoły zadaniowe. Można także tworzyć zespoły, które dobiorą się na zasadzie wzajemnego zaufania, życzliwości, których uczestnicy będą dzielić się dobrymi pomysłami, praktykami, rozwiązaniami, swoimi doświadczeniami, będą oczekiwać wsparcia w rozwiązaniu określonych problemów – będą to zespoły pomocnych przyjaciół. Dyrektor szkoły może także powołać zespoły nauczycieli
uczących tych samych lub pokrewnych przedmiotów, które zajmą się planowaniem procesu nauczania i uczenia się – będą to zespoły przedmiotowe. 
Potwierdzeniem postrzegania szkoły jako instytucji, w której nauczyciele powinni ze sobą współpracować, są zapisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. z 2014 r., poz. 1041). Podstawowym zadaniem wskazanych w tytule rozporządzenia placówek jest kompleksowe wspomaganie szkół w celu poprawy jakości ich pracy. Działania podejmowane przez placówki doskonalenia są skierowane nie indywidualnie do nauczycieli, lecz do szkoły jako organizacji skupiającej zespół nauczycieli. 
Trzeba również zajrzeć do zapisów prawa oświatowego, które z kolei obligują dyrektora szkoły do tworzenia przesłanek sprzyjających pracy zespołowej nauczycieli. Warto jeszcze raz nawiązać do zapisów rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół, z którego między innymi wynika, że: „zarządzanie szkołą sprzyja (…) zespołowej pracy nauczycieli (…); ewaluacja wewnętrzna jest przeprowadzana wspólnie z nauczycielami; zarządzanie szkołą sprzyja udziałowi nauczycieli (…) w procesie podejmowania decyzji dotyczących szkoły”. 
Istotnym aktem prawa oświatowego, szczególnie w kontekście wykorzystania przez dyrektora szkoły współpracy zespołu nauczycieli w sprawowanym nadzorze, jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2015 r., poz. 1270). Niemożliwe jest zrealizowanie przez dyrektora szkoły zapisu  § 23 wspomnianego wyżej rozporządzenia – „dyrektor szkoły (…) przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia jakości pracy szkoły” – bez właściwej współpracy z nauczycielami.

Jak stworzyć idealny zespół z grupy ludzi, którzy mają rozbieżne zainteresowania, trudności z uzgadnianiem decyzji, problemy w komunikowaniu się. To nie lada wyzwanie, przed którym stanął niejeden z dyrektorów szkół. Jakimi trzeba się wykazać umiejętnościami, by z grupy indywidualistów stworzyć zgrany zespół, dla którego interes ogółu przeważy nad dobrem indywidualnym. 
Niezbędna w takim przypadku staje się umiejętność diagnozowania, czyli rozpoznawania predyspozycji, zainteresowań nauczycieli pod kątem wykorzystania ich w procesie doskonalenia jakości pracy szkoły. 
Ważną umiejętnością, którą powinien wykazywać się dyrektor szkoły, jest umiejętność prowadzenia obserwacji, szczególnie zajęć lekcyjnych. Stanowi ona doskonałe źródło informacji, które można wykorzystać w procesie wewnątrzszkolnego doskonalenia pracy nauczycieli czy wspomagania ich w realizacji określonych zadań. 
Inną z umiejętności, którą powinien posiadać dyrektor szkoły, jest umiejętność podziału zadań pomiędzy nauczycieli. Pozwala to na znaczną aktywizację nauczycieli, wyzwala ich potencjał, stwarza poczucie odpowiedzialności za wykonywane zadania. 
Dyrektorom niezbędne są także umiejętności: komunikacji, słuchania, negocjowania i mediowania. Na pewno sprzyjają one tworzeniu prawidłowych relacji w zespole nauczycielskim oraz pomagają w zapobieganiu nieporozumieniom, konfliktom. 
Warto także wspomnieć o jeszcze jednej umiejętności, na pewno sprzyja tworzeniu dobrej organizacji pracy zespołowej nauczycieli – jest nią kreatywność dyrektora szkoły. Prezentacja praktycznych rozwiązań dotyczących kluczowych kwestii pomoże wyzwolić podobne postawy w całym zespole nauczycielskim. 
Ze wspomnianą umiejętnością bardzo ściśle powiązana jest umiejętność motywowania nauczycieli, między innymi właśnie do przyjmowania przez nich postaw kreatywnych. 
Nie można także pominąć jeszcze jednej umiejętności – monitorowania. Obowiązkiem dyrektora szkoły jest między innymi obserwowanie i sprawdzanie funkcjonowania zespołu, zbieranie informacji, gromadzenie danych, by na tej podstawie wprowadzać na bieżąco zmiany i modyfikacje.

Znów trzeba się odwołać do zapisów rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego. Dyrektor szkoły w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego między innymi przeprowadza ewaluację wewnętrzną, wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań oraz przedstawia Radzie Pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru. Warto przyjrzeć się temu, jak dyrektor szkoły może realizować powyższe zadania w oparciu o funkcjonujące w placówce zespoły nauczycielskie. Oto kilka przykładów. Wnioski ze sprawowanego przez dyrektora nadzoru mogą być sformułowane na podstawie działań zespołów nauczycielskich. Zespoły te, realizując określone zadania, zawsze powinny je zakończyć konkretnymi wnioskami bądź rekomendacjami. Innym źródłem wiedzy pozyskiwanej przez dyrektora są analizy i interpretacje wyników osiągniętych przez uczniów podczas zewnętrznych lub wewnętrznych badań kompetencji, np.: sprawdzianu po klasie szóstej, egzaminu gimnazjalnego, sprawdzianu i egzaminu próbnego. Obowiązek przygotowania takich analiz dyrektor szkoły może powierzyć nauczycielskim zespołom przedmiotowym. Uzyskane przez uczniów wyniki nauczyciele powinni wykorzystywać do oceny skuteczności swojej pracy, do ustalenia potrzeb uczniów oraz do modyfikowania procesu nauczania – uczenia się. Przeprowadzenie w szkole ewaluacji wewnętrznej dyrektor może powierzyć zespołom zadaniowym. Na potrzeby raportu ewaluacyjnego zespół zbiera dane pochodzące z różnych źródeł, dokonuje ich analizy, zastanawia się nad tym, które z nich budzą wątpliwości lub odstają od innych, by następnie opracować wnioski i rekomendacje. Zespoły pomocnych przyjaciół mogą motywować nauczycieli do doskonalenia i rozwoju zawodowego, wspomagać ich w realizacji przydzielonych zadań. Lekcje otwarte czy spacer edukacyjny − to metody, które z powodzeniem będzie mógł wykorzystać wspomniany zespół do doskonaleniu warsztatu pracy nauczycieli oraz poprawy procesu nauczania i uczenia się. Działania podejmowane w ramach zespołu pomocnych przyjaciół są bezcenne, upowszechniają w szkole zwyczaj rozmawiania o praktyce nauczania, a także pomagają w konstruowaniu procesu nauczania na podstawie analizy doświadczeń własnych i zaobserwowanych u innych nauczycieli. 
Realizacja stojących przed każda szkołą zadań i celów jest warunkowana przede wszystkim określonymi relacjami między nauczycielami. Szkołę można nazwać uczącą się wówczas, kiedy wspomniane relacje nastawione są na wzajemne wspomaganie się nauczycieli, dzielenie się doświadczeniami, dobrymi praktykami i pomysłami. Brak takich relacji zagraża realizacji postawionych celów i zadań szkoły. Liderem w tworzeniu określonej atmosfery w szkole jest jej dyrektor. Może on sam sprawować nadzór, lecz wówczas powinien zadać sobie pytanie o jego skuteczność. Nikt przecież nie zna odpowiedzi na każde pytanie, nie umie rozwiązać wszystkich problemów. Dyrektor powinien dopuścić do sprawowania nadzoru zespoły nauczycielskie, które zagwarantują skuteczność tego nadzoru, zaproponują różnorodność działań i pełną ich realizację. Wspomniana skuteczność i różnorodność działań wynikać będzie ze świadomości, że wszyscy nauczyciele są współodpowiedzialni za realizację wspólnie przyjętych celów. Dyrektor szkoły, który zachęca zespoły nauczycielskie do współudziału w sprawowaniu nadzoru, tworzy tym samym silny zespół pracowników, który ma pozytywny wpływ na niemal każdy aspekt funkcjonowania szkoły.