Nauczyciel na urlopie okolicznościowym

Potrzebujesz dodatkowych informacji? Sprawdź artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Należy tutaj wymienić przede wszystkim ważne sytuacje osobiste mogące mieć miejsce w życiu nauczyciela bądź też związane ze spełnianiem przez niego istotnych obowiązków publicznych. Przypadki te, wraz z zasadami usprawiedliwiania przez pracowników, w tym nauczycieli, ich nieobecności w pracy, zostały uregulowane w rozporządzeniu MPiPS z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1632).

ZWOLNIENIE Z PRACY Z PRZYCZYN OSOBISTYCH

Najczęściej wykorzystywanym przez pracowników zwolnieniem przewidzianym przez rozporządzenie jest zwolnienie od pracy z przyczyn osobistych (§ 15 rozporządzenia).
W zależności od przyczyny uzasadniającej zwolnienie, rozporządzenie daje pracownikowi prawo do skorzystania z dwóch bądź tylko jednego dnia wolnego od pracy.

Na dwa dni zwolnienia mogą liczyć nauczyciele z tytułu:

• własnego ślubu,
• urodzenia się jego dziecka,
• zgonu i pogrzebu małżonka, dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy pracownika.

Do jednego dnia zwolnienia od pracy mają prawo nauczyciele z tytułu:

• ślubu swojego dziecka,
• zgonu i pogrzebu siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

Wskazany powyżej katalog sytuacji uzasadniających udzielenie nauczycielowi zwolnienia od pracy jest katalogiem zamkniętym. Oznacza to, że np. w przypadku nie narodzin dziecka pracownika, lecz przysposobienia przez niego dziecka, pracodawca nie będzie miał obowiązku udzielenia urlopu. Nie oznacza to jednak, że w wybranych, umotywowanych sytuacjac dyrektor nie może takiego zwolnienia udzielić, nawet gdyby konkretny przypadek nie znajdował się w powyższym katalogu; jednak decyzja w tym zakresie będzie należeć do dyrektora. Przykładowo, dyrektor nie ma obowiązku udzielić nauczycielowi zwolnienia z powodu śmierci dziadka jego współmałżonka (przypadek taki nie został bowiem wprost wskazany w § 15 pkt 2 rozporządzenia). Obowiązek udzielenia urlopu pojawia się natomiast w momencie, gdy zmarła osoba pozostawała uprzednio na utrzymaniu pracownika lub była pod jego bezpośrednią opieką (w takim przypadku nie ma również znaczenia, czy zmarły był spokrewniony z pracownikiem).
Udzielając zwolnienia, należy mieć na uwadze, że pomiędzy wolnymi dniami wykorzystywanymi przez pracownika a uzasadniającą zwolnienie sytuacją powinien istnieć związek przyczynowy oraz czasowy. Oznacza to, że zwolnienie nie powinno być udzielane, gdy minie dłuższy czas od powstania przyczyny, która miałaby uzasadniać zwolnienie. Oczywiście pracownik, który jest w stanie udowodnić, że dni wolne, o które prosi, nawet po dłuższym czasie od zaistnienia zdarzenia uzasadniającego udzielenie zwolnienia pozostają z nim w związku, powinien je otrzymać, np. kilka miesięcy po śmierci swojego rodzica nauczyciel musi załatwić formalności związane ze sprawą spadkową. Zwolnienie nie powinno być co do zasady udzielane w dni nieobecności pracownika wynikające np. z wykorzystywanego przez niego zwolnienia lekarskiego bądź urlopu wypoczynkowego, ponieważ pracownik i tak jest wtedy zwolniony z obowiązku świadczenia pracy. Dodatkowo, zgodnie z art. 166 k.p., okoliczności osobiste uzasadniające udzielenie pracownikowi zwolnienia od pracy na podstawie § 15 rozporządzenia nie stanowią przesłanek prowadzących do przerwania trwającego już urlopu wypoczynkowego i udzielenia go przez pracodawcę w terminie późniejszym. Jak zostało jednak wskazane powyżej, wystąpienie zdarzenia uzasadniającego udzielenie nauczycielowi zwolnienia od pracy z przyczyn osobistych w trakcie przebywania przez niego na urlopie wypoczynkowym bądź zwolnieniu lekarskim nie musi oznaczać, że nie ma on prawa do zwolnienia już po ich zakończeniu. To, że np. pogrzeb rodzica pracownika przypadał w okresie, gdy przebywał on na urlopie wypoczynkowym, nie oznacza, że po jego zakończeniu nie może otrzymać zwolnienia od pracy na załatwienie formalności związanych ze śmiercią osoby bliskiej.
Wolne dni powinny być co do zasady udzielone w okresie wskazanym przez pracownika (biorąc pod uwagę wskazaną powyżej zasadę, zgodnie z którą pomiędzy zwolnieniem a przyczyną zwolnienia istnieje związek czasowy i przyczynowy). W przypadku gdy pracownik ma prawo do dwóch dni zwolnienia, powinny być one udzielone zgodnie z wnioskiem pracownika − osobno bądź razem. W żadnym jednak przypadku nauczyciel nie powinien korzystać z dni wolnych bez zgody i wiedzy pracodawcy − krwiodawtakie zachowanie może być rozpatrywane w kategoriach naruszenia przez pracownika dyscypliny pracy i być podstawą nałożenia np. kary porządkowej w postaci upomnienia lub nagany. Za czas zwolnienia przysługuje pracownikowi wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy (§ 16 w zw. z § 15 rozporządzenia). Należy również zauważyć, że przepisy rozporządzenia nie określają szczegółowych zasad udzielania zwolnienia z przyczyn osobistych, w tym rodzajów dokumentów potwierdzających zaistnienie sytuacji uzasadniającej udzielenie zwolnienia (w praktyce są to dokumenty urzędowe potwierdzające zgon, narodziny lub zawarcie małżeństwa). Kwestie te powinny być zatem uregulowane w obowiązującym w danej szkole lub przedszkolu regulaminie pracy.

KONIECZNOŚĆ STAWIENIA SIĘ PRACOWNIKA PRZED ORGANEM ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Kolejnym przypadkiem uzasadniającym udzielenie nauczycielowi zwolnienia od pracy jest konieczność stawienia się nauczyciela przed organem administracji publicznej, na wezwanie:

• organu administracji rządowej,
• organu samorządu terytorialnego,
• sądu,
• prokuratury,
• policji,
• organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia.

Instytucje, z których zawiadomienie o wezwaniu uzasadnia zwolnienie pracownika od pracy, zostały enumeratywnie wskazane w § 6 rozporządzenia. Zwolniony pracownik nie ma prawa do wynagrodzenia od pracodawcy, jednak może on uzyskać rekompensatę pieniężną za utracone z tytułu stawienia się przed organem administracyjnym wynagrodzenie. W tym celu nauczyciel musi jednak uzyskać od pracodawcy zaświadczenie, w którym określona zostanie wysokość utraconego z powodu zwolnienia od pracy wynagrodzenia.

Istniejące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy (zawarte np. w regulaminie wynagradzania) mogą przewidywać zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas powyżej wskazanych zwolnień.
W celu usprawiedliwienia nieobecności w pracy spowodowanej wezwaniem organu administracji publicznej nauczyciel powinien przedstawić dokument zawierający jego imienne wezwanie do osobistego stawienia się, wydany przez odpowiedni organ administracji, sąd, prokuraturę, policję lub organ prowadzący postępowanie w sprawach o wykroczenia. Przeważnie są to wezwania do stawienia się w charakterze strony lub świadka w postępowaniu prowadzonym przez te organy, zawierające jednocześnie adnotację potwierdzającą stawienie się osoby wezwanej (§ 3 pkt 4 rozporządzenia).

ZWOLNIENIE PRACOWNIKA W CELU ODDANIA PRZEZ NIEGO KRWI

Kolejny przypadek uzasadniający zwolnienie nauczyciela od pracy został przewidziany w § 12 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem, pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa − w celu oddania krwi. Zwolnienie nie powinno jednak przypadać na dzień dowolnie wskazany przez nauczyciela, lecz jedynie na czas oznaczony przez daną stację krwiodawstwa. Pracodawca ma także obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy. Przykładowo więc, gdy nauczyciel zgłosił się na oddanie krwi w dniu, który dla niego jest dniem wolnym od pracy, pracodawca nie ma obowiązku zaliczenia mu czasu poświęconego na oddanie krwi do czasu pracy. Obowiązek taki pojawia się wyłącznie w momencie, gdy stacja krwiodawstwa wyznaczy jako dzień oddania krwi dzień pracy nauczyciela.

Omawiając zwolnienie pracowników w celu oddania krwi, należy odnieść się również do art. 9 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 332 z późn. zm.). Określa on uprawnienia honorowych dawców krwi oraz zasłużonych honorowych dawców krwi (ich definicje zostały określone w art. 6 tej ustawy). Wśród tych uprawnień należy wymienić:

• zwolnienie od pracy w dniu, w którym oddaje krew, i na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
• zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy,
• zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju,
• posiłek regeneracyjny.

Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas powyższego zwolnienia od pracy stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadało zwolnienie od pracy (§ 16 w zw. z § 12 rozporządzenia).

ZWOLNIENIE OD PRACY NAUCZYCIELA BĘDĄCEGO BIEGŁYM

Zgodnie z § 7 rozporządzenia, pracownicy wezwani w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu:

• administracyjnym,
• karnym przygotowawczym,
• sądowym,
• przed kolegium ds. wykroczeń,
• powinni być przez pracodawcę zwolnieni od pracy.

Przepisy przewidują powołanie biegłego, gdy w danej sprawie wymagane są wiadomości specjalne, których może dostarczyć biegły. Łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może jednak przekroczyć 6 dni w ciągu roku kalendarzowego. Zwolnionemu od pracy pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie, lecz rekompensata z tytułu utraconego zarobku od organu, który dokonał wezwania pracownika w celu wykonania czynności biegłego. Oznacza to powstanie po stronie pracodawcy obowiązku wydania pracownikowi stosownego zaświadczenia określającego wysokość utraconego wynagrodzenia. Tak jak w przypadku zwolnienia pracownika wezwanego do stawienia się przed organem administracyjnym, obowiązujące u pracodawcyprzepisy prawa pracy mogą przewidywa w tym zakresie zachowanie przez pracownika wynagrodzenia.

ZWOLNIENIE OD PRACY NAUCZYCIELA PROWADZĄCEGO ZAJĘCIA DYDAKTYCZNE

Zgodnie z § 13 rozporządzenia, pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika w celu przeprowadzenia przez niego zajęć dydaktycznych. Rozporządzenie wymienia również rodzaje placówek, w których prowadzenie zajęć przez pracownika uzasadnia zwolnienie go od pracy. Do placówek tych należą:

• szkoła zawodowa,
• szkoła wyższa,
• placówka naukowa,
• jednostka badawczo-rozwojowa,
• prowadzenie szkolenia na kursie zawodowym.

Zwolnienie z powyższych przyczyn jest limitowane (w wymiarze tygodniowym oraz miesięcznym) i nie może przekroczyć 6 godzin tygodniowo bądź też 24 godzin w miesiącu. Co ważne, zwolnienie na czas prowadzenia zajęć dydaktycznych jest nieodpłatne − w zakresie pracodawcy dokonującego zwolnienia.

ZWOLNIENIE NAUCZYCIELA NA CZAS OPIEKI SPRAWOWANEJ NAD CZŁONKIEM RODZINY

Dość często spotykanym w praktyce rodzajem zwolnienia od pracy jest zwolnienie pracownika w celu sprawowania przez niego opieki nad członkiem rodziny. Sytuacje uzasadniające przyznanie tego zwolnienia nie zostały uregulowane w rozporządzeniu MPiPS z dnia 15 maja 1996 r., lecz w art. 32 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 159).

Przepisy przewidują, że możliwość zwolnienia na opiekę pojawia się w przypadku sprawowania opieki nad: dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:

1 nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem,

• porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
• pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;

2 chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;

3 innym chorym członkiem rodziny (małżonkiem, rodzicem, rodzicem dziecka, ojczymem, macochą, teściową, dziadkiem, wnukiem, rodzeństwem oraz dzieckiem w wieku powyżej 14 lat − jeżeli pozostają z pracownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania przez niego opieki).
Możliwość zwolnienia od pracy pojawia się zatem w przypadku sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny bądź sprawowaniem opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat (w tym przypadku dziecko nie musi być chore). Pracownikowi za czas nieobecności przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego. Okres zasiłkowy wynosi 60 dni w roku kalendarzowym w przypadku sprawowania opieki nad dziećmi do lat 8 oraz nad chorymi dziećmi w wieku do ukończenia 14 lat. W przypadku opieki nad pozostałymi członkami rodziny okres zasiłkowy wynosi 14 dni w roku kalendarzowym. Opieka sprawowana przez zwolnionego od pracy pracownika powinna być osobista, tzn. nie może być przeniesiona na inną osobę, w tym na innego członka rodziny. Przykładowo, jeżeli nauczycielka zatrudniona w szkole zgłosi konieczność sprawowania opieki nad swoim chorym dzieckiem, jednak w tym samym czasie w domu przebywa jej małżonek, który mógłby zająć siędzieckiem, nie istnieje przesłanka konieczności osobistego sprawowania opieki nad tym dzieckiem przez nauczycielkę ubiegającą się o zwolnienie.
 Dowodem usprawiedliwiającym nieobecność w powyższych przypadkach jest zaświadczenie lekarskie (§ 3 pkt 1 rozporządzeniaMPiPS z dnia 15 maja 1996 r. o zwolnieniach w zw. z art. 55 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa) bądź też odpowiednie oświadczenie pracownika w przypadku, gdy występuje konieczność sprawowania przez niego osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do 8 roku życia np. z powodu zamknięcia przedszkola.