W ten sposób jego stosunek pracy podlega szczególnej ochronie, pomimo że żaden przepis wprost nie stanowi, że nauczyciel zatrudniony przez mianowanie nie może zostać zwolniony w innych sytuacjach.
Przyczyny organizacyjne
Na podstawie art. 20 ust. 1 KN, dyrektor rozwiązuje stosunek pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć przez 3-miesięczne wypowiedzenie ze skutkiem na koniec roku szkolnego (a w jednostkach nieferyjnych – ze skutkiem na koniec trzeciego pełnego miesiąca kalendarzowego wypowiedzenia) w razie całkowitej albo częściowej likwidacji szkoły lub przedszkola albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Inne przyczyny organizacyjne nie uzasadniają zwolnienia nauczyciela mianowanego, a w szczególności m.in. powrót z długotrwałego urlopu innego nauczyciela lub nauczycieli czy zakończenie kadencji dyrektora będącego nauczycielem danej szkoły lub przedszkola. W szkole feryjnej wypowiedzenie powinno zostać doręczone nauczycielowi najpóźniej do dnia 31 maja, co może nastąpić także w razie usprawiedliwionej nieobecności, np. w trakcie zwolnienia lekarskiego lub urlopu dla poratowania zdrowia (wyrok SN z dnia 5 marca 2014 r., II PK 147/13, LEX nr 1 455 114). Dopuszczalne jest także skrócenie okresu wypowiedzenia do 1 miesiąca, ale wówczas nauczycielowi przysługuje odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia w wysokości wynagrodzenia liczonego jak za okres urlopu wypoczynkowego (art. 20 ust. 5 KN). Jeżeli nauczyciel w okresie otrzymywania odszkodowanie nie podejmie zatrudnienia, wlicza się mu ten okres do okresu zatrudnienia.
Wypowiedzenie powinno zostać poprzedzone analizą sytuacji kadrowej przez pryzmat potrzeb jednostki oświatowej oraz dokonaniem wyboru nauczyciela do zwolnienia w świetle obiektywnych kryteriów, w szczególności: podstawy prawnej zatrudnienia (raczej w pierwszej kolejności należy zwalniać nauczycieli zatrudnionych na umowę o pracę), stopnia awansu zawodowego nauczycieli, wykształcenia, dodatkowych kwalifikacji uzyskanych m.in. w ramach samodoskonalenia i doskonalenia zawodowego, doświadczenia i praktyki w nauczaniu dotychczasowego przedmiotu, oceny pracy formalnej oraz bieżącej, osiągnięć nauczyciela przekładających się na wyniki uczniów itp.
Przed wypowiedzeniem konieczne jest także skonsultowanie zamiaru zwolnienia ze związkiem zawodowym, który reprezentuje nauczyciela (art. 20 ust. 5 a i 5b KN).
Dyrektor, który widzi możliwość dalszego zatrudniania nauczyciela co najmniej na pół etatu, może za jego zgodą zaproponować obniżenie wymiaru zatrudnienia i wynagrodzenia, co będzie skutkowało kontynuacją pracy na podstawie mianowania (art. 22 ust. 2 KN). Możliwe jest także zasięgnięcie informacji, czy organ prowadzący zobowiąże nauczyciela do uzupełniania etatu w innej lub innych jednostkach oświatowych lub ewentualnie dokona przeniesienia nauczyciela (art. 22 ust. 1, art. 19 ust. 1 KN).
W razie dokonania wypowiedzenia nauczyciel będzie uprawniony do odprawy w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (art. 20 ust. 2 KN).
Obowiązek wypłaty nie będzie natomiast spoczywał na szkole lub przedszkolu w przypadku, gdy nauczyciel po otrzymaniu wypowiedzenia złoży wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, w którym będzie przebywał do 6 miesięcy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 20 ust. 5c KN).
Dyrektor, który widzi możliwość dalszego zatrudniania nauczyciela co najmniej na pół etatu, może za jego zgodą zaproponować obni˝enie wymiaru zatrudnienia i wynagrodzenia, co będzie skutkowało kontynuacją pracy na podstawie mianowania (art. 22 ust. 2 KN).
Wniosek nauczyciela
Nauczyciel zatrudniony przez mianowanie, który nie zamierza kontynuować zatrudnienia w dotychczasowej jednostce oświatowej, może złożyć wniosek o rozwiązanie stosunku pracy, który powinien mieć formę pisemną, nie musi natomiast zawierać przyczyny i uzasadnienia złożenia wniosku. W takim przypadku stosunek pracy nauczyciela ulega rozwiązaniu za 3-miesięcznym wypowiedzeniem – w szkole feryjnej ze skutkiem na koniec roku szkolnego. Dlatego wniosek powinien być złożony najpóźniej do dnia 31 maja, zaś złożony wcześniej nie powoduje zakończenia stosunku pracy przed dniem 31 sierpnia (art. 23 ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 2 pkt 1 KN). W placówce nieferyjnej stosunek pracy ulega rozwiązaniu po upływie 3 pełnych miesięcy kalendarzowych od wypowiedzenia, także w trakcie roku szkolnego (art. 23 ust. 3 KN). Nauczycielowi nie należy się odprawa.
Stan zdrowia pedagoga
Stanowisko nauczyciela może zajmować tylko osoba, która spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu (art. 9 ust. 1 pkt 3 KN). Z tego względu zły stan zdrowia skutkuje zwolnieniem nauczyciela. Na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 2 i 3 KN, dyrektor ma obowiązek doręczyć nauczycielowi pisemne oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia, gdy nauczyciel jest niezdolny do pracy ponad 182 dni (ewentualnie przedłużone o kolejne 12 miesięcy, gdy nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub zostanie mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia), wliczając przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w jednostce oświatowej nie odbywają się zajęcia, albo gdy lekarz medycyny pracy orzekł, po przeprowadzeniu badania okresowego lub kontrolnego (także pod koniec urlopu dla poratowania zdrowia – art. 73 ust. 6 KN), o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy. Stosunek pracy nauczyciela ulega rozwiązaniu odpowiednio z końcem tego miesiąca, w którym upływa ww. okres czasowej niezdolności nauczyciela do pracy oraz z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne orzeczenie lekarskie o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 23 ust. 2 pkt 2 i 3 KN). Stosunek pracy rozwiąże się później, gdy dyrektor doręczy nauczycielowi oświadczenie w innym miesiącu po upływie terminu upoważniającego do zwolnienia − art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Nauczycielowi należy się odprawa tylko wtedy, gdy został zwolniony z powodu niezdolności do pracy stwierdzonej przez lekarza. Jest wypłacana w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy − za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela, nieprzekraczającej jednak sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (art. 28 ust. 1 KN).
Negatywna ocena pracy
Dyrektor nie może kontynuować stosunku pracy nauczyciela, który uzyskał negatywną ocenę pracy w trybie art. 6a KN (art. 23 ust. 1 pkt 5 KN). Chodzi tu o ocenę ostateczną, czyli dokonaną przez dyrektora szkoły wobec szeregowego nauczyciela (organ prowadzący wobec dyrektora), od której nauczyciel się nie odwołał, lub o ocenę pracy dokonaną przez kuratora oświaty w wyniku wniesienia przez nauczyciela odwołania, ewentualnie na skutek wniosku dyrektora o ponowne ustalenie jego oceny pracy (wyrok SN z dnia 4 listopada 2014 r., II PK 17/14, LEX nr 1 567 471). Stosunek pracy nauczyciela powinien zostać rozwiązany w formie pisemnej za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, z końcem tego miesiąca, w którym upływa wypowiedzenie, licząc od otrzymania przez nauczyciela negatywnej (ostatecznej) oceny pracy (art. 23 ust. 2 pkt 5 KN). Wypowiedzenie rozpoczyna swój bieg z chwilą dojścia do wiadomości nauczyciela w taki sposób, że mógł się z nim zapoznać (art. 61 § 1 k.c.). Nauczycielowi nie przysługuje odprawa.
Cofnięcie skierowania do nauczania religii
Nauczycielowi religii zatrudnionemu przez mianowanie, któremu właściwy biskup diecezjalny (albo właściwa władza zwierzchnia innego kościoła lub związku wyznaniowego niż katolicki) cofnął imienne skierowanie do nauczania religii w danej szkole lub przedszkolu (§ 5 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach − Dz. U. z 1992 r. Nr 36, poz. 155), dyrektor ma obowiązek doręczyć oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy z końcem tego miesiąca, w którym nastąpiło cofnięcie skierowania do nauczania religii (art. 23 ust. 1 pkt 6 i ust. 2 pkt 6 KN). W tym przypadku nauczycielowi nie przysługuje odprawa.
Przedłużający się urlop bezpłatny
Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania, który złożył negatywnie rozpatrzone podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania jego współmałżonka, jest uprawniony do otrzymania urlopu bezpłatnego. Jeżeli w ciągu 2 lat od rozpoczęcia urlopu nauczyciel nie powrócił do pracy, dyrektor jest zobowiązany do rozwiązania stosunku pracy, co następuje w dniu doręczenia nauczycielowi oświadczenia woli dyrektora o zwolnieniu (art. 61 § 1 k.c.). Nauczyciel nie jest uprawniony do odprawy.
Zły stan zdrowia skutkuje zwolnieniem nauczyciela. Na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 2 i 3 KN, dyrektor ma obowiązek doręczyć nauczycielowi pisemne oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia, gdy nauczyciel jest niezdolny do pracy ponad 182 dni.
Niezgłoszenie się na badania
Na podstawie art. 23 ust. 4 pkt 2 KN, dyrektor może (ale nie musi) zwolnić nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie, który bez usprawiedliwienia nie zgłosił się na obowiązkowe badanie okresowe lub kontrolne, na które został skierowany na podstawie art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502 z późn. zm.). Jeśli natomiast nauczyciel nie stawił się na badania, na które dyrektor skierował go z własnej inicjatywy, dyrektor może (ale nie jest zobowiązany) zwolnić nauczyciela w przypadku, gdy ten nie poddał się badaniom dwukrotnie bez usprawiedliwienia (art. 23 ust. 5 KN). Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia i bez prawa do odprawy może nastąpić z końcem miesiąca, w którym dyrektor otrzymał informację o nieusprawiedliwionym niestawiennictwie na badania. Dyrektor musi każdorazowo zbadać wszelkie okoliczności, które mogą przesądzać, czy nieobecność na badaniach była usprawiedliwiona, czy nie.
Porozumienie stron
Zarówno z inicjatywy nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie, jak i dyrektora, stosunek pracy nauczyciela mianowanego i dyplomowanego może zostać rozwiązany w każdym czasie (również przed dniem 31 sierpnia) za zgodą obydwu stron, na mocy porozumienia stron (art. 23 ust. 4 pkt 1 KN). Gdyby dyrektor nie zgodził się na porozumienie stron z inicjatywy nauczyciela, zwłaszcza w trakcie roku szkolnego, może zapytać nauczyciela, czy w tej sytuacji składa wniosek o rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 1 KN.
Skutki naruszenia powyższych zasad
Rozwiązanie stosunku pracy z naruszeniem regulacji określających zwolnienie nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie będzie skuteczne, ale wadliwe, za wyjątkiem próby dokonania wobec takiego nauczyciela wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p., które − wobec braku możliwości stosowania do osób zatrudnionych przez mianowanie − nie rozwiązuje ich stosunku pracy w razie odmowy przyjęcia pogorszonych warunków pracy i płacy.
Bezprawnie zwolniony nauczyciel będzie mógł ubiegać się orzeczenie przez sąd pracy o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu po upływie okresu wypowiedzenia albo bez wypowiedzenia, może żądać przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach (art. 45 § 1, art. 56 k.p.). Gdyby przywrócenie do pracy było niemożliwe lub niecelowe albo nauczyciel nie będzie się go domagał, przysługuje mu odszkodowanie.
W razie przywrócenia do pracy nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, w wysokości uzależnionej od sposobu rozwiązania stosunku pracy: w razie wypowiedzenia, gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące − nie więcej niż za 1 miesiąc, a w razie zwolnienia bez wypowiedzenia − nie więcej niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc. Nauczyciel zatrudniony przez mianowanie nie jest uprawniony do wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy, gdy nie został zwolniony w trakcie ciąży lub korzystania z uprawnień rodzicielskich, podlegania ochronie związkowej lub w wieku przedemerytalnym (uchwała SN z dnia
25 października 1995 r., I PZP 30/95, OSNP 1996 nr 10, poz. 139; uchwała SN z dnia 7 marca 1986 r., III PZP 10/86, OSNC 1987 nr 2−3, poz. 24).
Przywrócenie do pracy skutkuje obowiązkiem zwrotu odprawy, jeśli została nauczycielowi wypłacona.
