Dyrektor szkoły w roli prawodawcy

Jak zauważył K. Rogoziński¹: „…w małych organizacjach usługowych specjalizacja funkcyjna i podział zadań kierowniczych występują w bardzo ograniczonym zakresie. Z tego też powodu, kierujący małą organizacją usługową musi występować w poczwórnej roli…”. A szkoła to przecież organizacja usługowa (usługi edukacyjne są zaliczane do obszaru usług publicznych²), i to z reguły nieduża. Dlatego też powyższe twierdzenie ma proste przełożenie na role, jakie współczesny dyrektor szkoły musi wypełniać z racji zajmowanego stanowiska kierowniczego. Funkcje te wynikają z istoty samej szkoły, która jest systemem społecznym funkcjonującym jako całość złożona z przedmiotów i stosunków między tymi przedmiotami oraz między ich cechami. Całość ta ma swoje własności, funkcje i cele, różne od własności, funkcji i celów elementów składowych. Szkoła jest systemem bardzo złożonym, otwartym, pozostającym w stałych stosunkach z szerszym środowiskiem i nie może istnieć bez tych kontaktów. One to bowiem – jeżeli są prawidłowe – nadają kierunek oraz znaczenie szkolnej pracy³. 
Z tego też względu, do podstawowych ról, jakie z racji zajmowanego stanowiska musi wypełniać dyrektor szkoły, zalicza się następujące:

• kierownik zakładu pracy, 
• pracodawca, 
• prawodawca – prawo wewnętrzne i przestrzeganie prawa zewnętrznego,
• przewodniczący Rady Pedagogicznej, 
• organ administracji oświatowej, 
• osoba sprawująca nadzór pedagogiczny, 
• osoba odpowiedzialna za realizację standardów kontroli zarządczej, 
• osoba odpowiadająca za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej

To przecież w oparciu o posiadane uprawnienia dyrektor szkoły odpowiada za dobór właściwej kadry pedagogicznej oraz dokonuje systematycznej oceny efektów jej pracy. Do jego zadań należy również dopuszczanie odpowiednio opracowanych przez nauczycieli programów nauczania do użytku w jego szkole, a także korygowanie planów nauczania dotyczących realizacji tychże programów w zgodności z ramowymi planami nakreślonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
W świetle powyższego można stwierdzić, że znajomość prawa, a zwłaszcza właściwa percepcja zachodzących w nim zmian, jest jedną z ważniejszych umiejętności współczesnego dyrektora szkoły. Deficyty w obszarze kompetencyjnym dyrektorów szkół w zakresie prawa mają istotny wpływ na jakość zarządzania szkołą, a przez to na jej funkcjonowanie i uzyskiwane efekty pracy. Implikowane rozwojem społecznym zmiany dokonywane w oświacie mają bardzo zróżnicowany nie tylko charakter, ale i zakres. Przed współczesną oświatą stają nowe, coraz bardziej złożone wyzwania. Zmieniają się programy nauczania, treści i cele kształcenia, a dotychczasowe metody pracy z uczniami w obecnej dobie nie zawsze przynoszą zadowalające efekty⁴. Jednak wszystkie zmiany formalne, aby mogły mieć charakter powszechnie obowiązujący w szkołach publicznych, muszą być usankcjonowane określonymi aktami prawnymi. Innymi słowy, muszą być efektem konkretnych zmian prawa oświatowego. 
Prawo w swojej istocie jest szczególnym regulatorem mającym na celu jednoznaczne uporządkowanie funkcjonowania określonej grupy społecznej jako całości, ale równocześnie i poszczególnych jej członków. Zasady takiego funkcjonowania, w celu ujednolicenia, muszą być poddane jednoznacznie zdefiniowanym regułom. Celem takiej regulacji jest stworzenie stanu, w którym grupa czy też społeczność może w sposób bezkolizyjny funkcjonować jako integralna całość. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy społeczność ta jest bardzo zróżnicowana, a poszczególni jej członkowie wykazują różne potrzeby i posiadają odmienne aspiracje. Taki stan rzeczy w konsekwencji może doprowadzić do powstawania różnego rodzaju konfliktów i zagrożeń zarówno dla pojedynczych członków, jak i całej społeczności (grupy jako integralnej całości). Środowisko szkolne stanowi taką właśnie szczególną i bardzo zróżnicowaną grupę społeczną. 
Rola dyrektora jako prawodawcy jest szczególnie ważna, ale jednocześnie wyjątkowo trudna. Wielu dyrektorów ma z tym problemy. Aby łatwiej było radzić sobie z tymi trudnymi zagadnieniami, warto przypomnieć kilka prostych definicji. 
Skoro, najogólniej mówiąc, prawo zaliczane jest do kategorii zasad współżycia w społeczeństwie (zasad współżycia społecznego), to można przyjąć, że prawo − to system norm prawnych regulujących określone stosunki społeczne, norm pochodzących od państwa, zabezpieczonych możliwością użycia przez państwo środków przymusu. To właśnie prawo, jako regulator (również wewnętrzny), wyznacza wzorce zachowań, które powinny być respektowane przez społeczeństwo (określoną grupę społeczną) i określa zasady odpowiedzialności za ich naruszenie. Istotne są także podane poniżej określenia.
Normy prawne są to elementy uzasadniające wprowadzenie określonych zasad.Reguły – to zasady postępowania sformułowane zgodnie z wyznaczonymi normami.
Do podstawowych rodzajów norm można zaliczyć następujące:

• moralne – etyczne,
• zwyczajowe, 
• pisane – prawne.

Wszystkie wymienione wyżej rodzaje norm występują w szkołach i placówkach oświatowych, dlatego też zawsze należy je brać pod uwagę przy konstruowaniu konkretnych zapisów prawa wewnętrznego, pamiętając przy tym, że normy prawa ogólnego określane są sformułowaniem lex generalis⁵. 
Powstaje zatem pytanie o źródła prawa. Źródło prawa to nic innego jak sformalizowany akt władzy (państwowej, samorządowej) zawierający przepisy prawne. Akt taki powszechnie jest nazywany aktem prawnym. Natomiast same akty prawne stanowią hierarchicznie zbudowany system, w którym każdy akt prawny ma swoje miejsce. Jest to bardzo ważne zagadnienie, z którego nie wszyscy dyrektorzy zdają sobie w pełni sprawę. A tymczasem konsekwencją hierarchizacji jest fakt, że akt prawny niższego szczebla nie może być sprzeczny z aktem prawnym wyższego szczebla.
Rodzaje aktów prawnych można skategoryzować w dwóch grupach, a mianowicie:

• akty prawne normatywne – powszechnie obowiązujące
• akty prawne nienormatywne – dotyczące podmiotów, do których są kierowane. 

Natomiast wspomniany wcześniej hierarchiczny układ aktów prawnych uwzględnia różne kategorie kryterialne:

• ze względu na rangę w hierarchii – akty
• wyższego i niższego rzędu,
• ze względu na zakres obowiązywania − akty ogólne i szczegółowe,
• ze względu na czas wprowadzenia − 
• akty wcześniejsze i późniejsze.

Do podstawowych aktów prawnych w naszym kraju zalicza się następujące:
1 Konstytucja, czyli ustawa zasadnicza − określa ona zasady ustroju państwa, kompetencje oraz wzajemne relacje pomiędzy organami w państwie oraz podstawowe prawa: wolności i obowiązki obywateli. Składa się ona z XIII rozdziałów i 243 artykułów. 
2 Ustawa − akt uchwalany przez Sejm za zgodą Senatu; akt prawodawczy, który zawiera wyłącznie normy abstrakcyjne i reguluje abstrakcyjną określoną sytuację. Istnieje tzw. materia ustawowa, tzn. że pewne sprawy mogą być uregulowane wyłącznie ustawą, np. nakładanie na obywateli obowiązków, ograniczanie ich praw i wolności. 
3 Kodeksy – są szczególną formą ustaw. Kodeksy całościowo i względnie wyczerpująco oraz niesprzecznie i syntetycznie regulują wybrane sfery życia społecznego, np. Kodeks karny, Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych.
4 Umowy międzynarodowe: ratyfikowane za zgodą ustawy, i te mają pierwszeństwo przed ustawą, oraz umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy, które są niżej w hierarchii niż ustawa.
5 Rozporządzenia – stanowione przez Radę Ministrów, poszczególnych ministrów, przewodniczących urzędów centralnych, komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnień wynikających z ustawy. Organ wydający rozporządzenie zobowiązany jest we wstępie każdego rozporządzenia podać upoważnienie wynikające z ustawy. Upoważnienia mają dwojaki charakter:

• upoważnienia obligatoryjne – nakładają na określony organ obowiązek wydania rozporządzenia,
• upoważnienia fakultatywne – które dają wskazanemu organowi upoważnienie do wydania rozporządzenia.

Kolejnymi aktami prawnymi są uchwały, zarządzenia, statuty, regulaminy, instrukcje. 
 

Z kolei do typowych rodzajów aktów prawnych o charakterze nienormatywnym zaliczyć należy decyzje (w tym administracyjne) oraz rozstrzygnięcia. 
W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na dwa istotne pojęcia, które bardzo często są mylone − chodzi o akt prawny i przepis prawny. Akty prawne zostały scharakteryzowane powyżej, natomiast przepis prawny to nic innego jak najmniejsza jednostka systematyzacyjna aktu prawnego, wyrażona w postaci artykułu, paragrafu, ustępu, punktu i litery. 
Mając na względzie takie rozróżnienie, należy koniecznie przypomnieć zasady budowy aktów prawnych, gdyż jest to podstawą do szukania lub opracowywania konkretnych przepisów. Dyrektorzy w znacznej większości ignorują te kwestie, wprowadzając totalny bałagan strukturalny w tworzonym przez siebie prawie wewnętrznym. 
Budowa merytoryczna aktu prawnego obejmuje następujące elementy: 

• Nagłówek i data uchwalenia i ustanowienia. 
• Wprowadzenie − w przypadku ustaw może być preambuła (wstęp), jak np. w Konstytucji lub ustawie, natomiast w aktach wykonawczych musi być wskazanie formy aktu (np. rozporządzenie), nazwa tego rozporządzenia oraz organ, który je ustanowił. Ponadto w aktach wykonawczych na początku musi być wskazana podstawa prawna ich wydania. Upoważnienia mogą mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny, czyli dający uprawnienie do uregulowania określonej materii. 
• Przepisy ogólne – określają przedmiot regulowany przez akt prawny. Używane w nim pojęcia najczęściej regulują w nim zasady dotyczące całego aktu prawnego (np. kodeksy) oraz kwestie najważniejsze dla danej regulacji. 
• Przepisy szczegółowe – stanowią trzon, zawierają konkretne regulacje prawne.
• Przepisy końcowe – określają zmianę w przepisach obowiązujących: jakie przepisy są uchylane, a jakie pozostają w mocy, a przede wszystkim datę wejścia w życie danego aktu prawnego.
• Natomiast budowa formalna aktu prawnego określa, że podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest artykuł (art.), z kolei podstawową jednostką redakcyjną rozporządzenia jest paragraf (§). I po tym można poznać, z jakim rodzajem aktu prawnego pracujemy. Ponadto należy pamiętać, że jeżeli samodzielną myśl wyraża zespół zdań, wówczas dokonuje się podziału artykułu na ustępy (ust.), przy czym w ustawie określanej jako „kodeks” ustępy oznacza się paragrafami (§) − wystarczy wziąć do ręki chociażby Kodeks pracy. 

W obrębie artykułu (ustępu) zawierającego wyliczenie wyróżnia się dwie części: 

• wprowadzenie do wyliczenia oraz punkty (pkt); wyliczenie może kończyć się częścią wspólną, odnoszącą się do wszystkich punktów;
• w obrębie punktów można dokonać dalszego wyliczenia, wprowadzając litery (lit.), a w obrębie liter można również dokonać kolejnego wyliczenia, wprowadzając tiret (tiret). 

Niektóre z aktów prawnych są bardzo trudne do zinterpretowania (te o charakterze wewnętrznym również), dlatego istotnym elementem tzw. szeroko rozumianego prawodawstwa jest właściwa wykładnia prawa, która niejednokrotnie pozwala na prawidłowe zrozumienie określonych zapisów prawa, a następnie na ich wdrożenie i przestrzeganie. Przypomnienia wymaga, że dyrektor stoi na straży prawa w kierowanej przez siebie jednostce. Owa wykładnia prawa to nic innego jak jego interpretacja − oznacza ona proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawa. Przedmiotem wykładni są przepisy prawa, a nie normy prawne, bo właśnie w ramach wykładni z przepisów prawa wyprowadza się dopiero normy prawne. 
Podstawowe rodzaje wykładni prawa przedstawiają się w sposób następujący: 

• wykładnia legalna − wyznacza legalność stanowionego prawa (Trybunał Konstytucyjny),
• wykładnia autentyczna – dokonywana przez ten sam podmiot, który prawo ustanowił,
• wykładnia praktyczna – dokonywana przez organy stosujące prawo różnego rodzaju, np. organy samorządowe, wykonawcze, sądowe,
• doktrynalna – każdy może dokonywać interpretacji przepisów prawa, ale nie ma to dla niego mocy wiążącej. 

Dyrektor szkoły musi doskonale wiedzieć, jak należy rozumieć dany rodzaj wykładni oraz gdzie i kiedy można się nią posługiwać. Należy przy tym zawsze pamiętać, że najważniejsza jest wykładnia stosowana przez Sąd Najwyższy. Sąd ten może rozpoznawać skargi kasacyjne wnoszone od orzeczeń sądów II instancji, jeżeli strona stawia zarzut sprzeczności orzeczenia (rozstrzygnięcia) z obowiązującym w danym zakresie prawem. W przypadku stwierdzenia zasadności skargi Sąd Najwyższy uchyla zasądzone orzeczenie do ponownego rozpoznania, a sąd, który orzekł, jest związany wykładnią Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy, interpretując prawo, może podejmować uchwały, jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawa budzących wątpliwości. Następuje to na wniosek określonych podmiotów, np. Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości itp. Uchwały te są podejmowane w składzie 7 sędziów, całej izby, połączonych izb lub pełnego składu. Orzecznictwo Sądu Najwyższego stanowi doskonałe źródło konkretnych rozstrzygnięć i dlatego każdy dyrektor powinien się z nim zapoznać, zanim dokona określonego, zwłaszcza ważnego, rozstrzygnięcia. 
Procedowany akt prawny (również w szkole!) może wejść w życie w różnym czasie, wszystko uzależnione jest od jego wagi, pilności i woli prawodawcy. Najczęściej określony przepis zaczyna obowiązywać:

• albo w momencie jego ogłoszenia, 
• albo w określonym terminie od momentu jego ogłoszenia, 
• albo też w określonym wskazanym terminie, czyli z podaniem konkretnej daty.

Okres pomiędzy ogłoszeniem konkretnego przepisu a jego wejściem w życie określa się mianem vacatio legis. Często jest określany jako tzw. okres przejściowy. 
Bardzo ważnym określeniem jest promulgacja. Co to takiego? Otóż promulgacja jest to po prostu ogłoszenie aktu prawnego, czyli inaczej mówiąc, zakomunikowanie go wszystkim podmiotom, które będzie on obowiązywał lub których będzie dotyczył (co właściwy podmiot zrobi z taką informacją, to już jego sprawa, prawodawca ma jedynie umożliwić dostęp do tekstu aktu prawnego). Promulgacja jest ostatnim, ale koniecznym elementem w procesie stanowienia prawa. Zgodnie z art. 88 ust. 1 Konstytucji, warunkiem wejścia w życie aktów normatywnych, a zatem ustaw, rozporządzeń, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz aktów prawa miejscowego, jest ich ogłoszenie. Aby prawo mogło obowiązywać, musi zostać uchwalone zgodnie z właściwą procedurą, a następnie należycie ogłoszone, czyli promulgowane. W polskiej rzeczywistości prawnej istnieje kilka ważnych promulgatorów. Ponieważ do ogłoszenia aktów normatywnych służą tzw. organy promulgacyjne, dyrektor, który jest zarówno strażnikiem, jak i twórcą prawa, musi je znać i z nich korzystać.  Poniżej przedstawiono kilka uwag na
ten temat.
Dziennik Ustaw – w nim ogłasza się konstytucje, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw i inne akty prawne.
Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, określany też jako „Monitor Polski” – w nim ogłaszane są zasadniczo zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustawy, uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie ustawy, teksty jednolite według wyżej wymienionych aktów normatywnych, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłaszanych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłaszane.
Dzienniki Urzędowe urzędów centralnych, resortowe i wojewodów – w wojewódzkim Dzienniku Urzędowym ogłasza się akty prawa miejscowego ustanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej; akty prawa miejscowego ustanowione przez sejmik wojewódzki, organ powiatu oraz organ gminy,
w tym statuty wojewódzkie, powiatu i gminy, statuty związków międzygminnych; akty prawne Prezesa Rady Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę i organy administracji niezespolonej; wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę, organy administracji niezespolonej, organ samorządu wojewódzkiego, organy powiatu i organy gminy; uchwałę budżetową województwa oraz sprawozdanie z wykonywania uchwały; obwieszczenie o wygaśnięciu mandatu wójta, burmistrza, prezydenta miasta oraz o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu, lub rady gminy. 

Należy jeszcze wspomnieć kilka zdań o technice prawodawczej. 
Dyrektor jako twórca prawa wewnętrznego musi doskonale znać chociażby podstawowe jej zasady. Zasady techniki prawodawczej określają sposób pisania aktu normatywnego, aby był zrozumiały dla jak najszerszej liczby adresatów. 
W polskim systemie prawa istnieją dwie formy tworzenia prawa⁶:

• Stanowienie – jednostronna czynność konwencjonalna kompetentnego organu władzy publicznej, której przebieg określają przepisy prawa i której skutkiem jest akt normatywny zawierający normy generalne itp. 
• Umowa dwustronna – czynność konwencjonalna upoważnionych podmiotów, co najmniej dwóch, w której określają one wzajemne uprawnienia i obowiązki za pomocą norm prawnych generalnych, abstrakcyjnych (układy zbiorowe w zakładach pracy).

Istnieją także jeszcze inne formy:

• Zwyczaj – długotrwała, powszechna, niebudząca sprzeciwu praktyka postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach.
• Precedens – szczególnego rodzaju decyzja sądu wydawana w sytuacji braku normy prawa pisanego lub gdy prawo jest niejasne. Precedensem nie jest wyrok sądu, a ustanowiona w nim reguła. Reguła ta wpływa na podejmowanie decyzji przez inne sądy w podobnych sprawach. Zwykle precedens pochodz od sądu wyższego rzędu, a stosują się do niego sądy niższego rzędu. System precedensu nie oznacza, że sąd tworzy prawo, prawo tworzą owe precedensy

W tym miejscu należy koniecznie wspomnieć o podstawowych zasadach prawnych, jakie obowiązują (przynajmniej powinny) każdy podmiot tworzący akty prawne. 
Do podstawowych zasad prawnych obowiązujących również dyrektorów szkół i placówek oświatowych należą te opisane poniżej:

• Zasada praworządności oznacza, że każde działanie mieści się w granicach prawa, tzn. nie jest sprzeczne z jakimkolwiek elementem porządku prawnego. 
• Zasada legalności oznacza, że każde działanie powinno mieć swoją podstawę prawną. Powinno być oparte na normie ustawowej, upoważniającej do jego podjęcia w określonej formie i przez określone podmioty.
• Zasada równości wobec prawa stanowi, że wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze, zwłaszcza publiczne. Znaczy to, że stanowiąc prawo, a zwłaszcza je stosując, należy dbać o jednakowe traktowanie adresatów podejmowanych działań, jeżeli pozostają oni w takiej samej sytuacji prawnej i faktycznej. 
• Zasada lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) oznacza, że nie należy stanowić norm prawnych do zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie tych nowych norm, z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych przewidzianych przez te normy. 
• Zasada ochrony praw − jest pochodną zasad ochrony zaufania obywatela do państwa, przewidywalności prawa, bezpieczeństwa prawnego lub pewności prawa, znajdujących swój wyraz w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W systemie praworządnym obywatel musi mieć zapewnioną ochronę swoich przewidywań opartych na istniejących normach prawnych, gdyż do tego sprowadza się jego zaufanie do systemu. Raz nabyte prawo, prawo dobrze nabyte, to jest ustalone w drodze prawidłowego aktu stanowienia prawa lub aktu stosowania prawa, powinno być stabilne, a możliwości jego objęcia czy modyfikacji, jeżeli mogą istnieć, to powinny być ściśle określone przez ustawę. Dlatego też art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego pozwala na uchylenie lub zmianę prawidłowej decyzji administracyjnej, na mocy której strona nabyła prawo wyłącznie za jej zgodą. 

Do najważniejszych dokumentów prawa wewnętrznego w szkole lub placówce oświatowej należy statut tej jednostki⁷. Jeśli chodzi o szkoły lub placówki oświatowe publiczne, przepisy ustawy o systemie oświaty⁸ stwierdzają, że „organ lub osoba, o których mowa w art. 5 ust. 2, zakładając szkołę lub placówkę, podpisuje akt założycielski oraz nadaje pierwszy statut” (art. 58 ust. 6). Ustawa o systemie oświaty deleguje uchwalanie statutu (art. 50 ust. 2 pkt 1) albo jego zmian (co wynika z art. 42 ust. 1) Radzie Szkoły, jako kompetencję stanowiącą, przy czym przygotowanie projektu statutu albo jego zmian jest zadaniem Rady Pedagogicznej. Zmianę statutu (nowelizację) Rada Pedagogiczna przedstawia do uchwalenia Radzie Szkoły lub placówki. W sytuacji gdy Rada Szkoły lub placówki nie została powołana, jej kompetencje przejmuje Rada Pedagogiczna (art. 52 ust. 2 ustawy). 
Każda zmiana (nowelizacja) statutu polega zawsze na uchyleniu niektórych jego przepisów, zastąpieniu niektórych jego przepisów przepisami o innej treści lub brzmieniu albo na dodaniu do niego nowych przepisów. Z powyższej definicji wynika, iż procedura nowelizacyjna składa się z trzech podstawowych elementów: 

• uchylenie dotychczasowych przepisów,
• nadanie nowej treści dotychczasowym przepisom,
• dodanie nowych przepisów.

Nie zawsze wszystkie te elementy muszą wystąpić w jednej nowelizacji. Jednak zawsze w przypadku bardzo licznych zmian lub zmian, które naruszałyby spójność statutu albo w przypadku, gdy statut był już wielokrotnie nowelizowany, opracowuje się jednolity projekt nowego 
statutu. 
Bardzo ważną i najczęściej stosowaną formą aktywności dyrektora w zakresie stanowienia prawa jest zarządzenie. Zarządzenie dyrektora szkoły jest typowym aktem administracyjnym, sposobem wykonywania przez dyrektora nakazów aktów prawa wyższego rzędu. Jeśli Minister Edukacji w rozporządzeniu upoważnia dyrektora do ustalenia organizacji roku szkolnego, czyli do określenia dodatkowych dni wolnych i sposobu ich odpracowania itp., to dyrektor musi to zrobić właśnie w drodze zarządzenia (akt wymieniony w Konstytucji), gdyż obowiązuje ono nie tylko podległych mu (pozostających w stosunku służbowym) pracowników, ale także całe rodziny uczniów, którzy do szkoły będą chodzić lub nie w wyznaczone przez dyrektora dni. W każdym zarządzeniu powinna być obowiązkowo podana podstawa prawna pozwalająca na wprowadzenie takiego konkretnego uregulowania. Podstawą wydania zarządzenia jest konkretny przepis prawny, który:

• upoważnia dany organ (tutaj dyrektora szkoły) do uregulowania określonego zakresu spraw,
• wyznacza zadania lub kompetencje danego organu.

Zarządzenia nie muszą być przechowywane w książce zarządzeń. To dyrektor ustala miejsce ich przechowywania. Jednak szkoła powinna posiadać jednolity rzeczowy wykaz akt, który normuje wszystkie sprawy prowadzone w szkole poprzez ich oznaczenie (według klasyfikacji dziesiętnej) symbolami, hasłami i kategorią archiwalną oraz wskazuje okres ich przechowywania. Oznaczanie dokumentacji prowadzi się w systemie rocznym. Z reguły dla zarządzeń dyrektora przyjmuje się stosowanie kategorii archiwalnej B25. 
Podstawę prawną do wydawania zarządzeń przez dyrektora szkoły stanowią jego uprawnienia kierownicze wynikające zarówno z przepisów prawa oświatowego, np. ustawy o systemie oświaty, jak i prawa powszechnie obowiązującego, np. Kodeksu pracy, ustawy o finansach publicznych, rozporządzeń i innych. Zarządzenia powinny być ponumerowane i opublikowane, np. w księdze zarządzeń stanowiącej integralną część obowiązującej dokumentacji szkolnej. Język zarządzenia powinien zawierać zwroty urzędowe, uwzględniając te, które są właściwe dla prawa wykonawczego wydawanego przez organ jednoosobowy, np. zwrot: zarządzam (zarządza się), co następuje…. 
Typowa konstrukcja poprawnie opracowanego zarządzenia powinna zawierać następujące elementy:

• tytuł zarządzenia z określeniem organu wydającego zarządzenie, data jego wydania oraz skrótowe określenie materii, której dotyczy,
• podstawa prawna,
• treść zarządzenia wraz z oznaczeniem daty rozpoczęcia jego obowiązywania,
• podpis organu wydającego zarządzenie.

Inną, zupełnie odmienną od zarządzenia formą prawną są decyzje. Dyrektor szkoły lub placówki oświatowej w imieniu właściciela szkoły samodzielnie podejmuje decyzje:

• bieżące,
• perspektywiczne (rozwojowe).

Decyzje dyrektora dotyczą między innymi wykorzystania zasobów:

• ludzkich (uczniowie, nauczyciele, inni pracownicy),
• kapitałowych (finanse),
• rzeczowych (np. budynek i jego wyposażenie).

Należy pamiętać, że za podejmowane decyzje dyrektor zawsze jednoosobowo ponosi pełną odpowiedzialność. Czym jest taka decyzja? Decyzja to nic innego jak dokonywanie przez decydenta świadomego i nielosowego wyboru (opartego o kryteria, system wartości…) jednego z co najmniej dwóch wariantów potencjalnego działania. Każda decyzja o charakterze typowo kierowniczym dotyczy ludzi. 
Natomiast bardzo szczególnym rodzajem decyzji jest tzw. decyzja administracyjna. Jest ona aktem stosowania prawa administracyjnego i rozstrzygnięciem władczym zawierającym normy prawa administracyjnego i podlegającym trybowi odwoławczemu i zaskarżaniu. Jest również przejawem woli organu administracyjnego. Rozstrzygając sprawę, dyrektor szkoły narzuca przecież władczo swoją wolę i przyjmuje jednocześnie funkcję (rolę) organu administracji oświatowej. W decyzji zawsze wskazana jest podstawa prawna umiejscowiona w powszechnie obowiązujących przepisach prawa administracyjnego (ustawy i akty wykonawcze). 
Każda decyzja administracyjna z reguły rozstrzyga sprawę osoby fizycznej lub prawnej w postępowaniu unormowanym przez przepisy proceduralne. Jest ona wyposażona w atrybut ważności, a jej adresat może się od niej odwołać do wskazanej instancji. Natomiast w razie jej niewykonania stosowany jest tzw. przymus państwowy. 
W odróżnieniu od decyzji administracyjnej, typowa decyzja kierownicza związana jest z realizacją funkcji kierowniczych. Dotyczy z reguły działania innych ludzi i podejmowana jest w ramach przyznanych dyrektorowi uprawnień. Treść tego typu decyzji związana jest zasadniczo z: 

• wyznaczaniem celów działania szkoły – planowanie,
• wyborem sposobów realizacji celów i tworzeniem struktur organizacyjnych,
• wyborem sposobów motywowania pracowników,
• wyborem sposobów kontroli realizacji przyjętych celów i wykorzystaniem wyników kontroli. 

Decyzje kierownicze związane są między innymi z odpowiedzialnością dyrektora za:

• program rozwoju placówki, w tym prawidłowo skonstruowaną koncepcję jej funkcjonowania,
• programy nauczania,
• plan nauczania,
• wewnątrzszkolne zasady oceniania,
• ocenę przydatności kwalifikacji nauczycieli (kompetencyjność nauczycieli),
• rozwój pracowników zgodnie z kierunkami rozwoju szkoły (koncepcja pracy szkoły),
• zmiany w statucie, 
• organizację pracy itp.

Na zakończenie jeszcze jedna bardzo ważna wskazówka dla każdego dyrektora − standardowe etapy podejmowania decyzji.
Poszczególne etapy obejmują następujące działania:

• Etap 1 – zdefiniowanie problemu: co spowodowało potrzebę podjęcia decyzji. 
• Etap 2 – określenie celu: po co, do czego jest potrzebna.
• Etap 3 – zbadanie wariantów wyboru: analiza obowiązujących przepisów prawa ogólnego i wewnątrzszkolnego.Etap 4 – przewidywanie konsekwencji.
• Etap 5 – wybór optymalnego wariantu rozwiązania problemu.
• Etap 6 – analiza wrażliwości przeprowadzana w sytuacji gdy mamy wątpliwości, a warunki, w jakich podejmujemy decyzję, są niestabilne. 

Oczywiście, w niektórych sytuacjach nie wszystkie etapy będą występowały. Jednak zawsze dyrektor jako prawodawca powinien kierować się stwierdzeniem Emmanuela Kanta: „Postępuj tak, aby reguła twojego postępowania mogła stać się prawem powszechnym”.