Terroryzm − to różne umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te realizowane są z całą bezwzględnością za pomocą różnych środków (nacisk psychiczny, przemoc fizyczna, użycie broni i materiałów wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego rozgłosu i celowo stworzonego w społeczeństwie lęku1.
Aby wzmocnić przygotowanie społeczeństwa oraz służb na możliwość wystąpienia zdarzeń o charakterze terrorystycznym, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych przygotowany został „Narodowy Program Antyterrorystyczny na lata 2015−2019”.
Każdy dyrektor powinien jak najlepiej zabezpieczyć swoją placówkę na wypadek zaistnienia niecodziennego zdarzenia, jakim niewątpliwie jest atak terrorystyczny. Można tego dokonać, wprowadzając odpowiednie procedury i działania. Poniżej przedstawiono wskazówki, które ułatwią wdrażanie polityki antyterrorystycznej w placówce.
1 Edukacja
Artykuł 1 pkt 10 i 16 ustawy o systemie oświaty system oświaty obliguje dyrektora do zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki oraz upowszechniania wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowania ich właściwych postaw wobec zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych. Dodatkowo edukacją w formie szkoleń należy objąć wszystkich członków społeczności szkolnej.
Warto zapoznać się również z powszechnie obowiązującą klasyfikacją poziomu bezpieczeństwa antyterrorystycznego. Stopnie alarmowe obowiązujące w Polsce ogłaszane przez instytucje i organizacje; bieżący stan dostępny na //www.antyterroryzm.gov.pl/.
Klasyfikacja poziomu bezpieczeństwa antyterrorystycznego:
- PIERWSZY – ALPHA: Uzyskano informację o możliwości wystąpienia działań terrorystycznych, których rodzaj i zakres są trudne do przewidzenia.
- DRUGI – BRAVO: Zaistniało zwiększone i bardziej przewidywalne zagrożenie działalnością terrorystyczną, jednak konkretny cel ataku nie został zidentyfikowany.
- TRZECI – CHARLIE: Zaistniało konkretne zdarzenie potwierdzające cel potencjalnego ataku terrorystycznego lub uzyskano informacje o osobach (grupach) przygotowujących działania terrorystyczne godzące w bezpieczeństwo RP, lub też wystąpiły akty terroru godzące w bezpieczeństwo innych państw i stwarzające potencjalne zagrożenie dla Polski.
- CZWARTY – DELTA: Wystąpiły działania terrorystyczne powodujące zagrożenie bezpieczeństwa RP lub bezpieczeństwa innych państw stwarzające zagrożenie dla Polski.
2 Planowanie
Na tym etapie dyrektor uwzględnia różnorodne możliwości, które czasami mogą wydawać się dalekie od rzeczywistości, jednak warto zabezpieczyć się na wypadek ich wystąpienia.
3 Powołanie zespołu kryzysowego
Polega na wyznaczeniu konkretnych osób do wykonywania określonych zadań w sytuacji zagrożenia. Wybór powinien zostać dokonany na podstawie obserwacji indywidualnych możliwości i predyspozycji pracowników, a następnie spisany w formie dokumentu. Ważne, aby wyznaczona osoba była przekonana, że będzie w stanie poradzić sobie w krytycznej sytuacji i aby wyraziła zgodę na wykonywanie powierzonych zadań. Następnie należy zapoznać wszystkich członków społeczności szkolnej z personalnym składem zespołu, a także z zakresem jego zadań (tab. 1.).
Tab. 1. Skład zespołu kryzysowego
| Rola | Charakterystyka, zachowania, cechy umiejętności |
Zadania |
| Koordynator do spraw reagowania kryzysowego |
Jest to osoba pełniąca bardzo ważną rolę, dlatego powinna potrafić podejmować trafne decyzje pod presją czasu i przy ograniczonych danych. Idealną sytuacją byłoby, gdyby osoba ta wywodziła się z grona osób zarządzających szkołą, znała rozkład pomieszczeń budynku, posiadała wiedzę na temat organizacji pracy placówki oraz elementów planu kryzysowego |
Wdrażanie, kierowanie i ocena przydatności i ewentualne modyfikacje planu kryzysowego |
| Koordynator przebiegu interwencji kryzysowej |
Jest to osoba, która powinna znać techniki interweniowania kryzysowego i radzić sobie z różnymi sytuacjami kryzysowymi, zarówno z tymi, które dotyczą pojedynczych osób, jak i tymi obejmującymi swoim zasięgiem całą społeczność, jak np. katastrofy | Przeprowadzenie działań zgodnych z planem kryzysowym, koordynowanie akcji |
| Łącznik z przedstawicielami mediów |
Osoba ta musi posiadać gruntowną wiedzę na temat sytuacji konfliktowych oraz metod komunikowania się w kryzysie | Nawiązanie kontaktu z dziennikarzami |
| Łącznik z policją i służbami porządkowymi, ratowniczymi, medycznymi |
Atutem tej osoby powinna być bogata wiedza na temat procedur bezpieczeństwa i występowania zagrożeń w środowisku lokalnym. Dodatkowo osoba taka powinna znać procedury zgłaszania i zawiadamiania o przestępstwach, tryb prowadzenia postępowań. Nadrzędną kwestią są nienaganne kontakty z organami ścigania |
Informowanie o kryzysie odpowiednich instytucji.
Instrukcja zawiadamiania służb ratunkowych:
|
| Łącznik ze społecznością lokalną i rodzicami |
Najlepiej w tej roli sprawdzi się psycholog lub pedagog szkolny, ponieważ posiada odpowiednie umiejętności komunikacyjne i interpersonalne oraz wiedzę na temat form wsparcia w kryzysie | Kontaktowanie się z rodzicami i przedstawicielami społeczności lokalnej oraz dostarczanie im informacji oraz wsparcia |
| Logistyk | Osoba ta powinna posiadać umiejętności związane z planowaniem i organizacją, powinna mieć również dostęp do materiałów niezbędnych do działania w kryzysie, np. papier, długopis, telefon, woda, żywność, środki transportu | Pomoc w bieżących działaniach podejmowanych w ramach akcji oraz wsparcie ofiar − uczestników sytuacji kryzysowej |
| Osoby interweniujące w kryzysie | Należy wybierać spośród osób mających silną motywację do udzielania pomocy innym, z odpowiednim doświadczeniem i przeszkoleniem. Istotną sprawą jest, aby osoby te miały dobry kontakt z uczniami oraz posiadały doświadczenie w zakresie interwencji kryzysowej | Udzielanie wsparcia psychologicznego w zaistniałej sytuacji |
4 Próbne ćwiczenia
Oczywiście, nikt nie jest w stanie przewidzieć przebiegu krytycznego zdarzenia oraz własnej reakcji na to zdarzenie, jednak dzięki częstym ćwiczeniom ewakuacyjnym można w miarę dobrze przygotować placówkę na wypadek takiego zdarzenia. Aby urzeczywistnić działania ewakuacyjne, można zaangażować w akcję służby ratownicze, działać zgodnie ze szkolnymi procedurami i wsparciem zespołu kryzysowego.
5 Wdrożenie procedur w ramach polityki antykryzysowej
Każda nadzwyczajna sytuacja, która jest zagrożeniem dla życia lub zdrowia uczniów, wymaga określonego algorytmu działań. Warto zatem spisać procedury, a następnie w sposób szczegółowy zapoznać z nimi wszystkich członków społeczności szkolnej oraz zadbać o to, aby stworzony dokument znajdował się w kilku ogólnodostępnych miejscach w budynku szkoły (np. antyramy lub gazetka ścienna na korytarzu).
Prowadzenie polityki antyterrorystycznej w placówce nie jest niczym skomplikowanym, biorąc pod uwagę korzyści, jakie niesie przygotowanie i umiejętność reagowania w sytuacji realnego zagrożenia, dlatego warto wdrożyć odpowiednie dokumenty i działania w ramach zapewnienia bezpieczeństwa uczniom.
Dodatkowe działania dyrektora placówki oświatowej na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej
- Wyznaczenie sposobów wszczęcia alarmu, z uwzględnieniem braku zasilania, np. metodą słowną polegającą na przekazaniu przez wskazaną osobę ostrzeżenia/hasła znanego wszystkim członkom społeczności szkolnej (warto opracować różne sygnały na wypadek różnych okoliczności).
- Wskazanie bezpiecznego miejsca zbiórki.
- Wyznaczenie drogi ewakuacji, z uwzględnieniem zagrożenia wybuchem lub użycia broni. Najlepiej podczas wykonywania ćwiczeń w tym zakresie wprowadzić konieczność jak najszybszego oddalenia się w bezpieczne miejsce (w przypadku wybuchu) lub niezauważalnego, ukradkowego opuszczenia budynku (w przypadku niebezpieczeństwa użycia broni).
- Wyznaczenie miejsca (schronu), gdzie − jeżeli okoliczności uniemożliwiają ewakuację − można bezpiecznie przeczekać zagrożenie. Warto zadbać o zabezpieczenie w tym pomieszczeniu dostępu do wody, leków i środków opatrunkowych oraz telefonu lub innych środków łączności z zewnętrznym światem. Należy pamiętać, że w pierwszej kolejności należy dążyć do opuszczenia budynku.
- Sprawdzenie, czy nie istnieją przeszkody do przeprowadzenia ewakuacji w warunkach zagrożenia.
- Przekazanie procedur służbom ratowniczym i zabezpieczenie dostępu do niech osobom nieuprawnionym.
- Delegowanie uprawnień – wyznaczenie osób odpowiedzialnych za działania podejmowane w ramach ewakuacji.
Bibliografia:
Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, BBN, Warszawa 2013.
Borucki M., Terroryzm – zło naszych czasów, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2002.
Izak K., Zagrożenie terroryzmem i ekstremizmem w Europie na podstawie wybranych przykładów. Teraźniejszość, prognoza ewolucji i kierunki rozwoju, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 5/11, 2011.
Koszewska K., Taraszkiewicz M. (red.), Sytuacje kryzysowe w szkole, CODN, Warszawa 2007.
Koszewska K. (red.), Kryzys. Szybkie reagowanie. Poradnik dla pedagogów i psychologów szkolnych, WCIES, MSCDN, Warszawa 2009.
Koziej S., Koncepcja działań prewencyjnych w globalnej strategii bezpieczeństwa, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej” nr 3, Warszawa 2006.
