Chcesz lepiej poznać ten temat? Sprawdź nasz artykuł: Młodzież, która odchodzi od Boga
POLECAMY
Podstawy prawne nauczania religii
U podstaw prawa wyboru nauczania religii w szkole leży wolność religijna zagwarantowana w art. 53 Konstytucji RP: „1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii”. Szczegółowo uprawnienie to konkretyzuje się w treści ust. 3: „Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami”. W dalszej treści ustawodawca odwołuje się do treści art. 48 ust. 1 Konstytucji, gdzie dodatkowo zagwarantowano prawo nauczania religii z uwzględnieniem stopnia dojrzałości dziecka, a także wolności jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Istota prawa nauczania religii w szkołach została sprecyzowana przez ustawodawcę w ust. 4 art. 53 Konstytucji: „Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób”. Z uwagi na powyższe uczęszczanie na lekcji religii mogło ukonstytuować się jedynie jako prawo, nie zaś jako obowiązek.
Wolność religii i wynikające z niej konsekwencje, tj. prawo nauczania religii, akcentuje także szereg szczegółowych aktów prawnych, a także umowy międzynarodowe. Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r. stanowi: „Uznając prawo do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych”.
Jak wynika z wyżej przytoczonych nadrzędnych aktów prawnych państwa polskiego, silnie akcentowana jest wola obywateli w zakresie skorzystania z możliwości nauczania religii. Jak podkreśla ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w art. 12 ust. 1 oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, nauczanie religii organizowane jest na życzenie rodziców bądź samych uczniów, bowiem po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują sami uczniowie.
Gdzie miejsce na etykę?
Nauczanie etyki nie zostało równie szeroko omówione w ustawodawstwie. Z uwagi na stosunkowo krótki rodowód nauki etyki o zapewnieniu możliwości uczęszczania na zajęcia z etyki nie przeczytamy w Konstytucji ani ustawach (jako głównych aktach prawa). Tematyka nauczania etyki pojawia się w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, choć sama nazwa aktu prawnego nie wskazuje na obecność tej problematyki. Nauczanie etyki, choć co do zasady równorzędne nauczaniu religii i również dobrowolne, zdaje się być potraktowane drugoplanowo, zaś zasady nauczania etyki w ww. rozporządzeniu przedstawione zostały w odwołaniu do nauczania religii.
Brak należytego zwrócenia uwagi na wagę i równorzędność nauczania etyki w stosunku do nauczania religii przekłada się na marginalizację znaczenia nauczania etyki także w praktyce. Rodzice uczniów uczęszczających na etykę wskazują na liczne przejawy dyskryminacji uczniów i rodziców uczniów uczęszczających na zajęcia z etyki, czego przykładem może być konsternacja, postawa wyobcowania pedagogów w obliczu deklaracji rodziców odnośnie woli nauczania etyki, chęć wyparcia konieczności organizacji dodatkowych zajęć dla małej grupki uczniów przez wskazywane rodzicom licznych trudności. Przykrą praktyką jest także organizowanie lekcji etyki w niedogodnych porach, np. po kilkugodzinnych okienkach, podczas gdy lekcje religii zostają harmonijnie wkomponowane w plan zajęć.
Jak w praktyce zagwarantować prawo wyboru nauczania religii lub etyki?
1 Każdego ucznia rozpoczynającego naukę w szkole należy poinformować o możliwości uczęszczania na lekcje religii i etyki. Uczeń nie musi wybierać pomiędzy tymi dwoma rodzajami zajęć – może uczęszczać zarówno na religię, jak i na etykę. Może także nie uczestniczyć w żadnym z tych zajęć, bowiem są to przedmioty dobrowolne.
- Podstawa prawna − § 1 pkt 1 i § 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
2 Odebrać od rodziców lub pełnoletnich uczniów rozpoczynających naukę w szkole oświadczenia na piśmie odnośnie do uczestnictwa w lekcjach religii lub etyki. Nie ma podstaw prawnych do żądania złożenia oświadczenia o braku zgody na udział dziecka w zajęciach religii lub etyki. W kolejnych latach nauki nie ma obowiązku pobierania nowych oświadczeń wraz z początkiem roku szkolnego, bowiem raz złożone oświadczenie wiąże przez cały okres nauki w danej szkole.
- Podstawa prawna − § 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
3 Zapewnić możliwość rezygnacji w nowym roku szkolnym lub zgłoszenia woli nauki religii lub etyki pomimo wcześniejszego nieuczęszczania na te zajęcia. W każdym przypadku zmiany woli rodziców lub pełnoletniego ucznia należy odebrać stosowne oświadczenie na piśmie.
- Podstawa prawna − § 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
4 Zorganizować lekcje religii stosownie do potrzeb wynikających ze złożonych oświadczeń rodziców uczniów lub pełnoletnich uczniów. Obowiązek zorganizowania lekcji religii występuje wówczas, gdy wolę uczęszczania na lekcje religii zgłosi nie mniej niż 7 uczniów danej klasy lub oddziału. Dla mniejszej grupy zainteresowanych z danej klasy lub oddziału należy zorganizować lekcje w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej. Jeżeli zaś w szkole zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów zainteresowanych nauką religii danego wyznania, wówczas szkoła w porozumieniu z właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym ma obowiązek zorganizować lekcje religii w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym punkcie katechetycznym. Dodatkowo, jeżeli w nauce w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym punkcie katechetycznym uczestniczą uczniowie szkół prowadzonych przez różne organy, organy te ustalają zasady prowadzenia owych grup lub punktów katechetycznych.
- Podstawa prawna − § 2 pkt 1−3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
5 Zorganizować nauczanie etyki dla grupy co najmniej 7 uczniów danej klasy lub oddziału. Dla mniejszej grupy zainteresowanych z danej klasy lub oddziału należy zorganizować lekcje w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej. Jeżeli zaś w szkole zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów zainteresowanych nauką etyki, wówczas szkoła ma obowiązek zorganizować lekcje religii w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym punkcie katechetycznym. Dodatkowo, jeżeli w nauce w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym punkcie katechetycznym uczestniczą uczniowie szkół prowadzonych przez różne organy, organy te ustalają zasady prowadzenia owych grup lub punktów katechetycznych.
- Podstawa prawna − § 3 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
6 Zapewnić warunki tolerancji i niedyskryminacji w związku z uczęszczaniem na lekcje religii lub etyki, traktując wybór uczniów i rodziców jako niezbywalne i niepodlegające dyskusji uprawnienie. Zadbać o prawidłowe postrzeganie wyboru rodziców i dzieci przez ich szkolnych rówieśników, szerząc atmosferę tolerancji, zrozumienia i równości, bez niepotrzebnego naświetlania odmienności.
- Podstawa prawna − § 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
Podkreślenia wymaga, że etyki nie należy traktować jako alternatywy dla religii.
Uczeń nieuczęszczający na zajęcia z religii nie ma obowiązku uczęszczać na zajęcia z etyki, i odwrotnie. Uczeń może uczęszczać na oba te zajęcia, może też nie uczęszczać na żadne. Równorzędność i dobrowolność zajęć religii i etyki wymaga również zdroworozsądkowego opracowywania planów lekcji – umieszczania lekcji religii i etyki na początku lub końcu dnia zajęć lekcyjnych, tak aby uczniowie niekorzystający z nich nie musieli czekać na kolejne lekcje. Nie zasługuje także na pochwałę praktyka organizowania zajęć etyki w niedogodnych porach (po kilku godzinach lekcyjnych oczekiwania, podczas gdy religia bez trudu znajduje miejsce pomiędzy innymi lekcjami), jak również organizowanie równorzędnie z etyką zajęć z innych przedmiotów.
Wszelkie praktyki naruszające wyżej przywołane zasady stanowią przejaw dyskryminacji i naruszenie przepisów prawa i mogą skutkować skierowaniem roszczeń o odszkodowanie.
