Karta Nauczyciela w nowej odsłonie

Wspomnianą formułę metodologiczną dotyczącą wprowadzania zmian systemowych stanowi ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r., przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe¹. Natomiast funkcjonowanie samego systemu reguluje dosyć precyzyjnie ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe² oraz funkcjonująca od wielu lat, wielokrotnie zmieniana ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty³. Nawet najlepszy i najdoskonalszy system nie może jednak sprawnie funkcjonować bez dobrej pracy konkretnych ludzi. W przypadku systemu oświaty należy więc bardzo precyzyjnie uregulować wszelkie kwestie dotyczące zatrudniania, wymagań, praw i obowiązków nauczycieli. Te i inne kwestie dotyczące ich pragmatyki zawodowej są szczegółowo doprecyzowane w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela⁴ – wielokrotnie już nowelizowanej, podobnie jak ustawa o systemie oświaty. Sama Karta Nauczyciela z praktycznego punktu widzenia jest najważniejszym aktem prawnym regulującym wszelkie sprawy nauczycieli. Jej poszczególne zapisy wywołują daleko idące konsekwencje dla funkcjonowania nauczycieli w całym systemie edukacyjnym. Dlatego właśnie staramy się dokładnie analizować wszelkie zmiany dokonywane w jej zapisach. Były one przewidywane wraz z wdrożeniem reformy systemowej w oświacie, a w zasadzie stanowią jej logiczną konsekwencję.

Trzeba zwracać uwagę na to, co, gdzie i jak ulega zmianie. Otóż w dniu 27 października 2017 r. została uchwalona ustawa o finansowaniu zadań oświatowych⁵. Zwracam uwagę na to, aby nie sugerować się samym tytułem nowej regulacji ustawowej, gdyż poza typowymi zmianami w kwestiach finansowania różnej aktywności oświatowej wprowadza ona cały szereg zmian w innych ustawach, a zwłaszcza w samej ustawie Karta Nauczyciela, gdzie tych zmian jest najwięcej i mają one bardzo poważny charakter.

Cała ustawa została podzielona na 12 rozdziałów. Zasadą usystematyzowania regulacji merytorycznych w rozdziałach jest przedstawienie ich w sposób zwarty i jasny, aby łatwiej można było odnaleźć przepis dotyczący konkretnych rozwiązań lub zagadnień. I tak:

Ponieważ zmianami w obszarze finansowania oświaty zajmujemy się w innym artykule naszego pisma, tutaj skupimy się nad częścią zmian przewidzianych w Karcie Nauczyciela. Analizę modyfikacji w tak ważnym z punktu widzenia placówek oświatowych dokumencie będziemy także kontynuować w następnym numerze Monitora Dyrektora Szkoły.

Zmiany w zakresie awansu zawodowego nauczycieli, oceny pracy oraz obowiązków nauczycieli (art. 6, art. 6a, art. 9b–9i, art. 10 ustawy Karta Nauczyciela)

Wprowadzane zmiany zakładają jednoznaczne i bardzo ścisłe powiązanie ścieżki awansu zawodowego z oceną pracy nauczycieli oraz uzależnienie długości tej ścieżki od jakości pracy nauczyciela. Zakłada się, że owa zmiana pozwoli na premiowanie w procesie awansu zawodowego nauczycieli wyróżniających się jakością swojej pracy. Między innymi z tego względu obecnie obowiązującą ocenę dorobku zawodowego za okres stażu zastępuje się oceną pracy uwzględniającą m.in. dorobek zawodowy nauczyciela za okres stażu. Rozszerzeniu ulega również dotychczasowa skala oceny pracy z dzisiejszej trzystopniowej docelowo do czterostopniowej. Obowiązywać teraz będą następujące rodzaje ocen pracy nauczyciela:

1. ocena wyróżniająca,
2. ocena bardzo dobra
3. ocena dobra,
4. ocena negatywna.

W ramach zmian ustawowych zostały określone ogólne kryteria dokonywania oceny pracy nauczycieli oraz dyrektorów szkół. Natomiast szczegółowe kryteria oraz tryb dokonywania oceny pracy, zakres informacji zawartych w karcie oceny pracy, tryb postępowania odwoławczego oraz skład i sposób powoływania zespołu oceniającego zostaną określone w drodze nowych rozporządzeń wykonawczych przez Ministra Edukacji Narodowej, a w stosunku do nauczycieli szkół artystycznych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – odpowiednio przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz Ministra Sprawiedliwości, w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej.

Teraz to własnie dyrektorzy szkół będą ustalali w drodze regulaminu, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej oraz działających w szkole zakładowych organizacji związkowych zrzeszających nauczycieli, wskaźniki oceny pracy nauczycieli odnoszące się do poziomu spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego określonych w rozporządzeniu oraz uwzględniające specyfikę pracy w danej konkretnej szkole.

Regulamin określający wskaźniki oceny pracy dyrektorów szkół, nauczycieli, którym czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły, oraz nauczycieli pełniących w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej sześciu miesięcy, odnoszące się do poziomu spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz uwzględniające specyfikę pracy w szkołach, w których dany organ sprawuje nadzór, będzie ustalał organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organami prowadzącymi szkoły, a w przypadku gdy organ prowadzący szkołę jest jednocześnie organem sprawującym nadzór pedagogiczny – ten organ, po zasięgnięciu opinii organizacji związkowych zrzeszających nauczycieli, reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, oraz organizacji związkowych, reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, w skład których wchodzą organizacje związkowe zrzeszające nauczycieli.

W przypadku placówek doskonalenia nauczycieli regulamin ten będzie ustalał kurator oświaty w porozumieniu z organami prowadzącymi placówki. W przypadku gdy organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku placówek doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty, nie uzyska porozumienia w sprawie regulaminu z organem prowadzącym

szkołę lub placówkę, regulamin ten ustali odpowiednio organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub kurator oświaty.

W ramach nowej formuły oceny pracy nauczyciela oceniany jest w szczególności stopień realizacji obowiązków określonych w art. 6 ustawy Karta Nauczyciela (utrzymany został charakter kompetencyjny oceny pracy). Mając jednak na uwadze konieczność systematycznego doskonalenia się nauczyciela oraz zapewnienia, aby doskonalenie to było zgodne z potrzebami szkoły, doprecyzowany został (przez jednoznaczne określenie) przepis, iż nauczyciel obowiązany jest doskonalić się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły (do art. 6 dodano pkt 3a).

W związku z powyższym po ust. 5 dodano ust. 5a stanowiący, że rada rodziców przedstawia pisemną opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Jednak nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy.

Ocena pracy nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego – podobnie jak to ma miejsce obecnie – będzie mogła zostać dokonana na wniosek nauczyciela lub uprawnionego podmiotu lub z inicjatywy dyrektora szkoły, w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej. Jednocześnie wprowadza się również obligatoryjne terminy dokonywania tej oceny, powiązane oczywiście ze ścieżką awansu zawodowego. Ocena taka będzie dokonywana po zakończeniu stażu na każdy kolejny stopień awansu zawodowego, a także co trzy lata pracy w szkole z zastrzeżeniem, że jeżeli termin dokonania oceny pracy upływa w trakcie odbywania przez nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego stażu na kolejny stopień awansu, ocena pracy będzie dokonywana po zakończeniu tego stażu.

Uzyskanie oceny pracy na określonym poziomie będzie miało również wpływ na długość ścieżki awansu zawodowego nauczycieli. Wprowadza się wydłużenie okresów pracy w szkole niezbędnych do rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego: z dwóch do trzech lat wydłuży się okres pracy niezbędny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela mianowanego oraz z jednego roku do czterech lat wydłuży się okres pracy niezbędny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego.

Wprowadzana zmiana powoduje, że podstawowa ścieżka awansu zawodowego wydłuży się z 10 do
15 lat, ale będzie też możliwość jej skrócenia. Takie skrócenie ścieżki awansu zawodowego będzie uzależnione od uzyskania oceny pracy na określonym poziomie. Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany legitymujący się wyróżniającą oceną pracy będzie mógł rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Możliwość skracania ścieżki awansu zawodowego w zależności od jakości pracy nauczyciela pozwoli na elastyczne, zindywidualizowane podejście do rozwoju zawodowego nauczyciela oraz (miejmy taką nadzieję) powinna stanowić dodatkowy element motywacyjny umożliwiający promowanie najlepszych nauczycieli.

Ponadto zastępuje się dotychczasową rozmowę przeprowadzaną z nauczycielem ubiegającym się o stopień nauczyciela kontraktowego przez komisję kwalifikacyjną, w skład której wchodzą osoby z danej szkoły, egzaminem przeprowadzanym przez komisję egzaminacyjną, w skład której będą wchodziły również osoby spoza szkoły, tj. przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przedstawiciel organu prowadzącego szkołę oraz ekspert z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

W zakresie awansu zawodowego nauczycieli wprowadzane są również zmiany o charakterze typowo doprecyzowującym. Otóż przepisy art. 9d ust. 5 oraz art. 9f ust. 2 i 3 Karty Nauczyciela regulują kwestię stażu w przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z określonych przyczyn oraz w przypadku zmiany miejsca zatrudnienia. Jednak wątpliwości w zakresie odbywania stażu pojawiają się w przypadku przywrócenia nauczyciela do pracy w wyniku orzeczenia sądu. W związku z powyższym dodany został przepis, zgodnie z którym w przypadku przywrócenia nauczyciela do pracy, do stażu, o którym mowa w art. 9c ust. 1, zalicza się okres stażu odbytego przed rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy. Ponadto w obowiązującej procedurze uzyskiwania stopni awansu zawodowego nauczycieli wątpliwości budzi kwestia organu wyższego stopnia w stosunku do dyrektora szkoły, w sytuacji gdy dyrektor szkoły jest jednocześnie osobą prowadzącą tę szkołę. Dlatego wprowadzone zostało w art. 9b ust. 7 pkt 1 zastrzeżenie, że w przypadku gdy dyrektor szkoły jest jednocześnie osobą prowadzącą szkołę, organem wyższego stopnia w stosunku do dyrektora szkoły jest organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Organem właściwym do rozpatrzenia odwołania od decyzji dyrektora szkoły w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela czy też stwierdzenia nieważności takiej decyzji będzie zatem organ sprawujący nadzór pedagogiczny.

W sposób jednoznaczny ustalono, że do postępowań o nadanie nauczycielom stopnia awansu zawodowego wszczętych i niezakończonych przed dniem 1 września 2018 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Ponadto w przypadku nauczycieli, którzy zakończyli staż na kolejny stopień awansu zawodowego przed dniem 1 września 2018 r., lecz do tego dnia nie otrzymali oceny dorobku zawodowego za okres stażu lub nie złożyli wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu jest dokonywana oraz postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne jest prowadzone według dotychczasowych przepisów. Ustalono również, że w roku szkolnym 2018/2019 nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego, jeżeli legitymuje się co najmniej dwuletnim okresem pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego.

Zmiany w zakresie wynagradzania nauczycieli oraz uprawnień socjalnych

W tym obszarze zmiany dotyczą następujących artykułów Karty Nauczyciela: art. 20, art. 30, art. 33a, art. 53, art. 54, art. 56, art. 58, art. 60, art. 61, art. 91a, art. 91b.

Pierwsza z nich zakłada wprowadzenie nowego dodatku za wyróżniającą ocenę pracy. Mianowicie, nauczycielowi dyplomowanemu legitymującemu się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz wyróżniającą oceną pracy będzie przysługiwał dodatek za wyróżniającą pracę w wysokości 16% kwoty bazowej określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Nauczyciel zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć będzie miał prawo do tego dodatku w wysokości proporcjonalnej do wymiaru zatrudnienia. Jednak przyznawanie tego dodatku może odbywać się tylko dwa razy w roku.

Ale nie wszystko od razu, zapisano bowiem, że wspomniany dodatek za wyróżniającą pracę po raz pierwszy nauczyciele dyplomowani będą mogli otrzymać od dnia 1 września 2020 r., jednak w docelowej wysokości, określonej w art. 33a ust. 1 Karty Nauczyciela, po raz pierwszy otrzymają dodatek z dniem 1 września 2022 r. Do tego czasu wysokość dodatku będzie corocznie sukcesywnie wzrastała.

W zakresie uprawnień nauczycieli o charakterze socjalnym uchyla się przepisy Karty Nauczyciela dotyczące prawa do lokalu mieszkalnego, prawa do osobistego użytkowania działki gruntu szkolnego, prawa do zajmowania mieszkań w budynkach szkolnych i użytkowanych przez szkoły oraz prawa do zasiłku na zagospodarowanie. Zniesienie wymienionych uprawnień socjalnych nastąpi z zachowaniem zasady ochrony praw nabytych. Otóż nauczyciel, nauczyciel będący emerytem lub rencistą albo nauczyciel pobierający nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, który

w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy będzie korzystał z prawa do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła, lub z prawa do osobistego użytkowania działki gruntu szkolnego, zachowa te uprawnienia do końca okresu, na jaki zostały mu przyznane. Podobnie nauczyciele, którzy do dnia wejścia w życie projektowanej ustawy spełnili warunki otrzymania jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie, określone w art. 61 ust. 1 Karty Nauczyciela, zachowają prawo do tego zasiłku. W związku z powyższym zakłada się przesunięcie środków wydatkowanych obecnie na dodatek mieszkaniowy oraz zasiłek na zagospodarowanie do środków przeznaczonych na wynagrodzenia nauczycieli.

Doprecyzowany został również przepis art. 53 ust. 3a – przez uregulowanie kwestii odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli emerytów, rencistów lub nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne w przypadku przekazania prowadzenia szkoły na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe. Zakłada się, że w przypadku przekazania prowadzenia szkoły osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego, z wyjątkiem osoby, o której mowa w ust. 2, lub osobie fizycznej, na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe, tak samo jak w przypadku likwidacji szkoły, organ prowadzący szkołę będzie wskazywał inną szkołę, w której będzie naliczany odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na każdego nauczyciela będącego emerytem lub rencistą przekazanej szkoły oraz nauczyciela pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, którego szkoła była ostatnim miejscem pracy. Jednocześnie przewidziano przepis przejściowy, dotyczący szkół przekazanych do prowadzenia osobie prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osobie fizycznej przed dniem wejścia w życie ustawy. W ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy organ prowadzący szkołę będzie zobowiązany wskazać inną szkołę, w której będzie naliczany odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na każdego nauczyciela będącego emerytem lub rencistą z przekazanej szkoły oraz nauczyciela pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, którego szkoła była ostatnim miejscem pracy. Osoby te będą korzystały z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na zasadach i warunkach ustalonych w regulaminie obowiązującym we wskazanej szkole.

To oczywiście tylko część zmian. Pozostałe omówimy w kolejnym numerze naszego pisma.

Jak widać, kwestie związane z wprowadzeniem nowych regulacji w Karcie Nauczyciela są skomplikowane i bardzo drobiazgowe. Dlatego też należy dokładnie zapoznać się z powyższymi zapisami ustawowymi i systematycznie wprowadzać je w życie. Przypominam również o obowiązku dyrektora zapoznania swoich nauczycieli z aktualną sytuacją prawną w oświacie.