Zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 191), wynagrodzenie nauczycieli, w tym dyrektorów szkół, składa się z:
1) wynagrodzenia zasadniczego,
2) dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy,
3) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
4) nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych określonych w art. 54.
DODATEK FUNKCYJNY
Zgodnie z treścią § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy, dalej r.m.w.d.n., do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono między innymi stanowisko dyrektora lub wicedyrektora, inne stanowisko kierownicze przewidziane w statucie szkoły
Należy podkreślić, że ustawodawca nie postanowił, że w przypadku zbiegu kilku uprawnień do uzyskania dodatku funkcyjnego z tytułu sprawowania przez nauczycieli różnych funkcji przysługuje im tylko jeden wyższy dodatek. Tak więc uznać należy, że w takiej sytuacji dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi oddzielnie za każdą sprawowaną funkcję czy zajmowane stanowisko, niezależnie od tego, ile stanowisk piastuje lub funkcji sprawuje.
W sytuacji gdy z ustalonego przez organ prowadzący regulaminu wynagradzania nauczycieli wynika, iż w przypadku zwiększenia liczby oddziałów podległych dyrektorowi (na przykład zmiany wielkości szkoły kierowanej przez dyrektora) następuje zmiana przez podwyższenie wysokości dodatku funkcyjnego dyrektora, to niepodwyższenie wysokości tego dodatku powoduje powstanie po stronie dyrektora szkoły roszczenia o jego zapłatę w wysokości określonej regulaminem wynagradzania.
Dodatkowo podstawą wystąpienia w takiej sytuacji do sądu pracy może być naruszenie art. 29 § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502), które polega na niezachowaniu formy pisemnej w przypadku zmiany warunków umowy o pracę w zakresie wysokości i składników wynagrodzenia. W takiej sytuacji roszczenie należy kierować do podmiotu, który − zgodnie z treścią regulaminu wynagradzania − określa wysokość dodatku funkcyjnego, a nie (jak często błędnie zapisuje się w regulaminach wynagradzania nauczycieli) do podmiotu „przyznającego” dodatek funkcyjny, gdyż prawo do dodatku powstaje z mocy prawa w związku z powierzeniem wykonywania określonej funkcji.
DODATEK MOTYWACYJNY
Zgodnie z treścią § 6 r.m.w.d.n., do ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego należą: osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym, osiągnięcia wychowawczo- -opiekuńcze, wprowadzanie innowacji pedagogicznych skutkujących efektami w procesie kształcenia i wychowania, zaangażowanie w realizację czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym stanowiskiem, a także realizowanie w szkole zadań edukacyjnych wynikających z przyjętych przez organ prowadzący priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej.
Karta Nauczyciela w art. 30 ust. 6 pkt 1 zawiera upoważnienie dla organu prowadzącego szkołę do określenia w drodze regulaminu m.in. wysokości stawek dodatku motywacyjnego oraz szczegółowych warunków jego przyznawania. Podkreślenia wymaga fakt, że w tym upoważnieniu nie mieści się kompetencja organu do uregulowania zasad „cofania” dodatku motywacyjnego. Organ prowadzący ma tylko obowiązek ustalenia określonej wysokości dodatku motywacyjnego dla nauczycieli. Obniżenie wysokości dodatku motywacyjnego przyznanego na kolejny okres bądź też jego nieprzyznanie, także na kolejny okres (ze względu na spełnienie bądź niespełnienie przez nauczycielaprzesłanek ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego), nie powoduje prawnego obowiązku pisemnego poinformowania nauczyciela o tym fakcie ani też uzasadnienia decyzji na piśmie, jednak wydaje się, że taki obowiązek powinien być sformułowany. Skoro z przepisów wynika, że prawodawca uznał za stosowne wymienić przesłanki nabycia prawa do dodatku motywacyjnego, to tym samym logicznym następstwem tego faktu powinien być obowiązek uzasadnienia decyzji o niespełnieniu tychże przesłanek, skutkującym utratą prawa do tego dodatku. Podkreślić także należy, że sytuacja, kiedy nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły, mimo spełnienia prawem określonych przesłanek, zostaje pozbawiony dodatku motywacyjnego, jest złamaniem prawa. W takiej sytuacji dyrektor szkołymoże dochodzić wypłaty tego dodatkuw związku z pozbawieniem go jednego ze składników wynagrodzenia, do którego na podstawie pragmatyki nauczycielskiej ma prawo.
GODZINY PONADWYMIAROWE I ZASTĘPSTW DORAŹNYCH
Zgodnie z treścią art. 35 ust. 2 wychowawczych lub opiekuńczychpowyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. W art. 35 ust. 3 KN uznano ponadto, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.Karty Nauczyciela przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych,
Prawidłowa wykładnia art. 35 ust. 4 KN powinna więc prowadzić do wniosku,że nauczyciel nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy przeszkoda (także niezawiniona) w ich odbyciu leży po jego stronie. W sytuacji natomiast gdy nie odbył tych lekcji z innych przyczyn, chociażby niezawinionych, a nawet niezależnych od szkoły, zachowuje prawo do takiego wynagrodzenia. To szkoła, a nie nauczyciel, odpowiada za prawidłową organizację pracy i na niej spoczywa obowiązek umożliwienia nauczycielowi realizacji godzin pracy (także ponadwymiarowych) zgodnie z planem pracy dydaktycznej lub − w przypadku wystąpienia przeszkód − zapewnienie innej pracy w miejsce objętej planem dydaktycznym. Ryzyko realizacji programu zawsze spoczywa na szkole. Nie jest więc możliwe przerzucenie tego ryzyka na nauczyciela także wtedy, gdy odbycie lekcji jest uniemożliwione z powodu nieobecności uczniów na skutek zamknięcia szkoły.
Zgodnie z przepisami KN, dyrektorowi oraz wicedyrektorowi szkoły − z uwagi na pełnione funkcje − obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć określonych w zależności od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy lub w ogóle zwalnia się ich od obowiązku realizacji tych zajęć. Należy jednak podkreślić, że obniżenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie może powodować zmniejszenia wynagrodzenia oraz ograniczenia innych uprawnień nauczyciela.
Uznać więc należy, zgodnie z art. 42 ust. 5 KN, że praca wykonywana przez dyrektora szkoły w obniżonym wymiarze ustalonym przez organ prowadzący szkołę jest w zakresie uprawnień pracowniczych pracą wykonywaną w pełnym wymiarze zajęć.
Dyrektor szkoły, mimo iż korzysta z obniżonego pensum, powinien być uznawany za zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć. Dlatego też dyrektor i wicedyrektor szkoły − choç korzystają z obniżonego wymiaru pensum – na zasadzie wyjątku od reguły mogą realizować godziny ponadwymiarowe.
W związku z taką interpretacją przepisu, dyrektor szkoły, mimo iż korzysta z obniżonego pensum, powinien być uznawany za zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć. Dlatego też dyrektor i wicedyrektor szkoły − choć korzystają z obniżonego wymiaru pensum – na zasadzie wyjątku od reguły mogą realizować godziny ponadwymiarowe.
Na podstawie art. 35 ust. 2a KN określono, że przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. W art. 35 ust. 3 KN stwierdzono ponadto, że wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.
Pamiętać przy tym należy, że ustawodawca nie uzależnia wysokości wynagrodzenia za godziny doraźnych zastępstw od kwalifikacji nauczyciela realizującego zajęcia w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Jedynym warunkiem jest faktyczne zrealizowanie tych zajęć edukacyjnych.
Podkreślić także należy, że tak jak w przypadku godzin ponadwymiarowych, tak i w przypadku doraźnych zastępstw przepisy prawa nie wykluczają możliwości realizowania godzin doraźnych zastępstw przez dyrektora i wicedyrektora szkoły ani też nie pozbawiają ich prawa do wynagrodzenia za zrealizowane godziny doraźnych zastępstw.
DODATEK ZA WARUNKI PRACY
Zgodnie z treścią art. 34 KN, nauczycielom pracującym w trudnych lub uciążliwych warunkach przysługuje z tego tytułu dodatek za warunki pracy.
Minister właściwy do spraw oświatyi wychowania w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określa, w drodze rozporządzenia, wykaz trudnych i uciążliwych warunków pracy. Szczegółowe warunki przyznawania dodatku za wysługę lat (na podstawie art. 30 ust. 6 pkt 1 KN) określa w uchwale organ prowadzący szkoły.
Organ prowadzący nie może uzależnić wypłaty dodatku z tytułu trudnych i uciążliwych warunków od liczby godzin przepracowanych w takich okolicznościach. Często stosowane przez organy prowadzące wprowadzenie limitu godzin przepracowanych w tych warunkach stanowi ograniczenie prawa do tego dodatku i narusza art. 34 ust. 1 KN, ponieważ zgodnie z tym przepisem, nauczycielowi pracującemu w warunkach trudnych i uciążliwych przysługuje z tego tytułu dodatek za każdą godzinę przepracowaną w takich warunkach.
Dodatek z tytułu warunków pracy wypłacany jest w całości od każdej godziny wypracowanej w trudnych warunkach. Z tego względu niemożliwe (i niezgodne z prawem) jest ustalenie jego wysokości proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia nauczyciela czy też faktycznego wykonywania pensum zajęć.
Tak więc nawet w przypadku gdy dyrektor szkoły na podstawie art. 42 ust. 6 KN realizuje obniżone pensum, dodatek z tytułu wykonywania pracy w warunkach trudnych przysługuje mu w pełnej wysokości (jeżeli część lub wszystkie godziny obowiązującego go pensum realizuje w warunkach trudnych).
