Wypadki z udziałem uczniów

Wypadki z udziałem uczniów – podstawowe regulacje prawne

Wśród przepisów, których znajomość w tym zakresie jest niezbędna, znajdują się przepisy regulujące zasady przeprowadzania postępowania powypadkowego, mającego za zadanie nie tylko doraźnie zabezpieczyć bezpieczeństwo uczniów, ale także zminimalizować ryzyko wystąpienia podobnych zdarzeń w przyszłości. Prawidłowo przeprowadzone postępowanie powypadkowe oraz odpowiednio sporządzony protokół powypadkowy są również elementami, bez których poszkodowany uczeń (bądź jego rodzice) nie będzie mógł dochodzić od ubezpieczyciela (np. w ramach polisy chroniącej od następstw nieszczęśliwych wypadków) odszkodowania mającego pokryć choćby koszty leczenia czy rehabilitacji.
Przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 996 z późn. zm.) w sposób jedynie ogólny wskazują, że odpowiedzialność za zapewnienie uczniom bezpieczeństwa w czasie zajęć organizowanych przez szkołę spoczywa na organie prowadzącym szkołę oraz na jej dyrektorze (art. 10 ust. 1 pkt 1 oraz art. 68 ust. 1 pkt 6 ustawy). Jednak szczegółowe przepisy regulujące zasady bezpieczeństwa w oświacie zostały zawarte w rozporządzeniu MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. nr 6, poz. 69 z późn. zm.). Przepisy jasno wskazują dyrektora szkoły lub placówki oświatowej jako osobę odpowiedzialną za zapewnienie warunków zgodnych z ww. rozporządzeniem. Jest on również osobą odpowiedzialną za prawidłowe przeprowadzenie postępowania powypadkowego, którego zasady przeprowadzania zostały uregulowane w §§ 40–52 ww. rozporządzenia.
Niezależnie od tego, czy szkoła spełnia stawiane przez powyższe rozporządzenie wymagania w zakresie zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, w każdym przypadku gdy uczeń zostanie poszkodowany w wypadku, personel szkoły, z dyrektorem na czele, ma obowiązek przeprowadzić wymaganą przez rozporządzenie procedurę powypadkową. Składa się ona z trzech etapów: 

1. powzięcia wiadomości o wypadku oraz jego zgłoszenia,
2. powołania zespołu powypadkowego oraz przygotowania protokołu powypadkowego,
3. uzupełnienia rejestru wypadków o odpowiedni wpis oraz wdrożenia odpowiednich środków profilaktycznych.

Niezmiernie ważne jest, aby każdy z powyższych elementów został przeprowadzony zgodnie z przepisami prawa. W przeciwnym razie należy liczyć się z odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec poszkodowanego ucznia (bądź jego rodziców) oraz z odpowiedzialnością dyscyplinarną za popełnione w toku procedury błędy. Odpowiednio przygotowana dokumentacja powypadkowa będzie też niezbędna w dochodzeniu przez ucznia odszkodowania z tytułu ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków.

Odpowiednio przygotowana dokumentacja powypadkowa będzie niezbędna w dochodzeniu przez ucznia odszkodowania z tytułu ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków.

Zapewnienie uczniom bezpieczeństwa w trakcie zajęć jest zadaniem trudnym, na co wskazuje coraz większa liczba spraw z tego zakresu trafiających do sądów. W jednym z ostatnich orzeczeń Sąd Okręgowy w Świdnicy (wyrok z dnia 13 września 2018 r., sygn. akt II Ca 468/18) wskazał, że celem przepisów określających zakres odpowiedzialności za dzieci pobierające naukę w szkole pozostaje ogólnie wskazanie zakresu obowiązków (nadzór, opieka), ale poprzez precyzyjne określenie skutku tej regulacji, tj. zapewnienia bezpieczeństwa uczniom. Sposób, w jaki organizowane są zajęcia przez szkołę, oraz sposób, w jaki wykonywany jest nadzór pedagogiczny, pozostaje do oceny osób zarządzających szkołą i wykonujących nadzór pedagogiczny, ma jednak zmierzać do zapewnienia bezpieczeństwa uczniom.

Powzięcie wiadomości o wypadku

Procedura powypadkowa rozpoczyna się w momencie, w którym pracownik szkoły jest świadkiem wypadku bądź zostanie o nim poinformowany np. przez innych uczniów. Obowiązkiem takiego pracownika szkoły jest natychmiastowe zapewnienie poszkodowanemu uczniowi opieki. Polega to przede wszystkim na zaprowadzeniu ucznia do higienistki szkolnej bądź – w razie poważniejszego wypadku – na wezwaniu pogotowia. W razie możliwości oraz istniejącej potrzeby, pracownik powinien udzielić poszkodowanemu uczniowi pierwszej pomocy.
Po udzieleniu uczniowi niezbędnej pomocy oraz oddaniu go pod opiekę fachowego personelu medycznego, dyrektor bądź upoważniony przez niego pracownik szkoły musi niezwłocznie poinformować o wypadku:

• rodziców bądź opiekunów prawnych poszkodowanego ucznia,
• pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
• społecznego inspektora pracy,
• organ prowadzący szkołę lub placówkę,
• radę rodziców,
• prokuratora oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny – w przypadku gdy doszło do wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego w rozumieniu ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1376 z późn. zm.),
• państwowego inspektora sanitarnego – w przypadku gdy do wypadku doszło w wyniku zatrucia.

W przypadku informowania rodziców o wypadku, najlepszym sposobem wydaje się rozmowa telefoniczna (z pewnością będą chcieli jak najszybciej przejąć opiekę nad poszkodowanym dzieckiem), a do informowania pozostałych osób może posłużyć odpowiedni formularz zgłoszeniowy (chociaż rozporządzenie nie nakłada tutaj obowiązku informowania w konkretnej formie). Jednak dla zachowania porządku oraz w celach dowodowych zasadna wydaje się forma pisemna.

Powołanie zespołu powypadkowego

Po udzieleniu niezbędnej pomocy poszkodowanemu uczniowi oraz poinformowaniu odpowiednich osób należy zadbać o właściwe zabezpieczenie miejsca wypadku. Jest to bardzo ważne, ponieważ z jednej strony zapobiegnie podobnym wypadkom w najbliższej przyszłości (do momentu wprowadzenia odpowiednich działań profilaktycznych przez dyrektora), a z drugiej – uniemożliwi zatarcie dowodów, które muszą być wzięte pod uwagę przez zespół powypadkowy w toku ustalania przyczyn wypadku. Zadania związane z zabezpieczeniem miejsca wypadku wykonuje dyrektor, a w przypadku gdyby nie mógł tego zrobić – upoważniony przez niego pracownik.
Wydaje się, że w celu prawidłowego zabezpieczenia miejsca wypadku warto posłużyć się w sposób analogiczny rozwiązaniami zawartymi w § 3 rozporządzenia RM z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. z 2009 r. nr 105, poz. 870).

Kiedy miejsce wypadku zostanie już zabezpieczone, dyrektor musi powołać zespół powypadkowy. Jego zadaniem będzie przeprowadzenie postępowania powypadkowego wyjaśniającego przyczyny i okoliczności wypadku oraz sporządzenie (na koniec postępowania) odpowiedniej dokumentacji powypadkowej, a zwłaszcza protokołu powypadkowego.
 

W przypadku gdy z jakichkolwiek przyczyn jedna z powyższych osób nie może wziąć udziału w pracach zespołu, dyrektor powołuje na jej miejsce innego pracownika przeszkolonego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
 

Jak widać, przepisy kładą nacisk na to, by w pierwszej kolejności w pracach zespołu uczestniczyły osoby posiadające bogatą wiedzę w zakresie BHP i tym właśnie kryterium powinien kierować się dyrektor przy kompletowaniu składu zespołu.
 

Bardzo istotną sprawą jest ustalenie, kto w zespole powypadkowym pełni funkcję przewodniczącego, bowiem do przewodniczącego należy głos rozstrzygający w spornych sprawach powstających w trakcie prac zespołu. Natomiast osoba, która ma inne zdanie niż przewodniczący, może je zamieścić w protokole powypadkowym. Do zadań przewodniczącego należy ponadto informowanie poszkodowanego ucznia lub jego opiekunów o przysługujących im w toku postępowania powypadkowego prawach (m.in. o obowiązku zaznajomienia się z treścią protokołu, o możliwości złożenia zastrzeżeń co do jego ustaleń).
Przewodniczącym zespołu powypadkowego jest z mocy przepisów prawa (niejako domyślnie) pracownik służby BHP. W przypadku gdy nie znalazł się on z jakiegoś powodu w składzie zespołu, przewodniczącym jest społeczny inspektor pracy. Gdy jednak w składzie nie znalazła się i ta osoba, przewodniczącego wybiera dyrektor spośród pracowników szkoły.

Przewodniczącym zespołu powypadkowego jest z mocy przepisów prawa (niejako domyślnie) pracownik służby BHP. W przypadku gdy nie znalazł się on z jakiegoś powodu w składzie zespołu, przewodniczącym jest społeczny inspektor pracy. 
Gdy jednak w składzie nie znalazła się i ta osoba, przewodniczącego wybiera dyrektor spośród pracowników szkoły.

Po przeprowadzeniu postępowania, które ma dać odpowiedź na pytanie, co było przyczyną wypadku, w jakich okolicznościach do niego doszło oraz jakie środki zapobiegawcze zostaną powzięte, aby zapobiec podobnym zdarzeniom w przyszłości, zespół powypadkowy musi spisać protokół powypadkowy. Należy zaznaczyć, że protokół powypadkowy powinien zostać sporządzony w terminie 21 dni od dnia zakończenia postępowania powypadkowego (jedynie w uzasadnionych przypadkach może on zostać sporządzony w późniejszym terminie). Następnie z treścią protokołu powypadkowego należy zapoznać zainteresowane osoby, czyli:

• poszkodowanego, o ile jest pełnoletni, albo
• opiekunów poszkodowanego małoletniego.

W przypadku gdyby okazało się, że pełnoletni poszkodowany zmarł lub stan jego zdrowia nie pozwolił mu na zaznajomienie się z treścią protokołu, mogą to zrobić za niego jego rodzice (opiekunowie). Rozporządzenie odnosi się w tym zakresie właśnie do rodziców i opiekunów prawnych, chociaż w przypadku pełnoletniego zmarłego ucznia właściwsze byłoby określenie „następcy prawni”. W podobny sposób należy zapoznać powyższe osoby z innymi materiałami dotyczącymi postępowania powypadkowego.
Zgodnie z wymogami rozporządzenia, gotowy i podpisany przez dyrektora oraz członków zespołu protokół powypadkowy musi zostać dostarczony niezwłocznie do wybranych osób:

• pełnoletniego poszkodowanego,
• opiekunów małoletniego poszkodowanego lub pełnoletniego poszkodowanego, który nie jest w stanie się z nim zapoznać,
• na wniosek – organowi prowadzącemu i organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny.

Jeden egzemplarz protokołu musi również pozostać w szkolnej dokumentacji.
W przypadku gdy rodzice poszkodowanego ucznia (bądź w razie osiągnięcia przez niego pełnoletniości – sam uczeń) nie zgadzają się z treścią protokołu, mogą zgłosić do niego zastrzeżenia. Mają na to 7 dni od mo-
mentu doręczenia kompletnego i podpisanego protokołu. Mogą być złożone wedle wyboru – albo w formie ustnej do protokołu, albo pisemnej do przewodniczącego zespołu powypadkowego.
Zgodnie z przepisami prawa zastrzeżenia mogą dotyczyć takich kwestii, jak:

• niewykorzystanie wszystkich środków dowodowych niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego,
• sprzeczność ważnych kwestii, które zostały ustalone w protokole, w zebranym przez komisję materiale dowodowym.

Wydaje się jednak, że podane w przepisach zastrzeżenia dotyczące w szczególności kwestii dowodowych nie stanowią katalogu zamkniętego i w razie potrzeby mogą dotyczyć także innych ustaleń protokołu powypadkowego.
Prawidłowo złożone zastrzeżenie jest następnie rozpatrywane przez właściwy organ prowadzący szkoły. Po jego rozpatrzeniu ma on dwie możliwości. Może mianowicie:

1. zlecić dotychczasowemu zespołowi powypadkowemu wyjaśnienie poruszonych w zastrzeżeniu ustaleń protokołu lub też przeprowadzenie dodatkowych czynności dowodowych albo
2. powołać nowy zespół powypadkowy w celu ponownego przeprowadzenia całej procedury powypadkowej.

Rejestr wypadków oraz czynności profilaktyczne

Po wyjaśnieniu przyczyn wypadku oraz prawidłowym sporządzeniu protokołu, ostatnim obowiązkiem dyrektora związanym z postępowaniem powypadkowym jest dokonanie wpisu w rejestrze wypadków oraz podjęcie odpowiednich środków profilaktycznych zapobiegających podobnym zdarzeniom w przyszłości.
Rejestr ten jest prowadzony przez dyrektora i zawiera najważniejsze informacje pozwalające na archiwizację oraz przeanalizowanie danych z wypadków, które miały miejsce w szkole. W efekcie ma przyczynić się do podjęcia odpowiednich działań profilaktycznych i zmniejszenia liczby wypadków w przyszłości.
W celu utrzymania prawidłowego przebiegu informacji w szkole, do obowiązków dyrektora należy również omawianie z uczniami okoliczności oraz przyczyn wypadków z udziałem uczniów. Dyrektor powinien również zaznajamiać ich z podjętymi działaniami profilaktycznymi mającymi zapobiegać podobnym wypadkom w przyszłości.

Zasady wypełniania protokołu powypadkowego ucznia

Wzór protokołu stanowi załącznik nr 1 do rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. Protokół powypadkowy sporządzany jest po wyjaśnieniu przez zespół powypadkowy przyczyn i okoliczności wypadku z udziałem ucznia. Zawiera on szereg najważniejszych informacji pozwalających na uzyskanie przez ucznia odszkodowania, ustalenie przyczyn wypadku oraz określenie odpowiednich metod profilaktycznych na przyszłość. 
W pierwszym punkcie protokołu należy wpisać dane osób znajdujących się w składzie zespołu powypadkowego. Skład ten powinien być ściśle ustalony, zgodnie z zasadami przedstawionymi w rozporządzeniu MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. W punkcie pierwszym należy również podać termin, w jakim trwały prace zespołu powypadkowego związane z ustalaniem okoliczności wypadku. Należy również podać dane pozwalające na określenie, jakiego ucznia dotyczyło postępowanie oraz przybliżenie miejsca i czasu wypadku, a więc:

• datę i godzinę wypadku,
• imię i nazwisko poszkodowanego ucznia,
• klasę lub inną jednostkę organizacyjną w szkole, do której przynależy uczeń,
• nazwę i adres szkoły,
• miejsce urodzenia ucznia,
• adres zamieszkania ucznia.
   

W przypadku gdy nie doszło do żadnego z powyższych skutków, należy określić wypadek jako „niekwalifikowany” bądź „normalny”.
Punkt trzeci zawiera dokładny opis urazu, jakiego doznał uczeń, co oczywiście powinno zostać stwierdzone na podstawie odpowiednich badań lekarskich.
Punkt czwarty wskazuje na rodzaj pomocy, jaka została udzielona poszkodowanemu uczniowi tuż po wypadku (określenie, czy była to np. pierwsza pomoc udzielona przez pracownika szkoły czy też higienistkę szkolną bądź wezwanych do szkoły lekarzy).
W punkcie piątym należy określić dokładne miejsce na terenie szkoły, w którym doszło do wypadku (np. wskazanie konkretnej sali lekcyjnej, boiska szkolnego bądź ścieżki prowadzącej do budynku szkoły).
Punkt szósty musi zawierać informacje na temat zajęć, w których uczestniczył uczeń w chwili, gdy doszło do wypadku (bądź też określenie, że był to czas przerwy między zajęciami). Powinny się tu również znaleźć dokładne informacje na temat okoliczności, w jakich doszło do wypadku, jego przebiegu oraz przyczyn.
W siódmym punkcie należy podać dane osoby, która miała obowiązek sprawować nadzór nad poszkodowanym uczniem w momencie wypadku. Należy pamiętać, że zgodnie z §§ 13 i 14 rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. nie może dojść do sytuacji, w której uczniowie pozostają bez nadzoru (podczas zajęć bądź podczas przerw między nimi). 
W ósmym punkcie należy określić z kolei, czy obowiązek ten został odpowiednio zrealizowany (a jeżeli nie, to z jakiego powodu).
W dziewiątym punkcie określamy dane osobowe świadków wypadku – imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania.
Punkt dziesiąty określa opis środków profilaktycznych, które zostały powzięte przez dyrektora w celu zapobieżenia podobnym wypadkom w przyszłości.
W jedenastym punkcie należy zamieścić podpisy osób (poszkodowanego bądź reprezentujących go osób – rodziców, opiekunów), które zgodnie z przepisami prawa zostały poinformowane przez przewodniczącego zespołu powypadkowego o możliwości oraz zasadach złożenia zastrzeżeń do treści protokołu.
Dwunasty punkt zawiera spis wszystkich załączników, które mają związek z prowadzonym postępowaniem (wyników badań lekarskich, kontroli przeprowadzanych przez specjalistów BHP, pisemnych zastrzeżeń).

W ostatnim – trzynastym punkcie, znalazło się miejsce na podpisy członków zespołu oraz dyrektora, wraz z zaznaczeniem daty podpisu, a także pisemne potwierdzenie przez osoby upoważnione (czyli poszkodowanego bądź reprezentujących go osób) kilku istotnych faktów:

• zaznajomienia się z treścią protokołu oraz innymi materiałami mającymi związek z prowadzonym postępowaniem,
• złożenia ewentualnych zastrzeżeń na piśmie,
• otrzymania protokołu.

Dyrektor powinien zaznajamiać uczniów z podjętymi działaniami profilaktycznymi mającymi zapobiegać wypadkom w szkole.

Zasady wypełniania rejestru wypadków

Wzór rejestru wypadków stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. Pierwsze pięć pól informacyjnych rejestru zawiera podstawowe dane na temat wypadku, pozwalające na jego opisanie oraz przybliżenie okoliczności w jakich do niego doszło. Należą do nich:

• imię i nazwisko ucznia (ze wskazaniem klasy),
• data i rodzaj wypadku (zwykły, śmiertelny, ciężki, zbiorowy),
• miejsce wypadku oraz rodzaj zajęć,
• rodzaj urazu oraz jego skrótowy opis,
• podstawowe informacje na temat okoliczności, w jakich doszło do wypadku.

W dalszej części rejestru należy wpisać rodzaj pomocy, jaka została udzielona poszkodowanemu uczniowi. Pozwoli to na późniejszą analizę, czy była ona odpowiednia, czy też może należy w drodze odpowiednich szkoleń i kursów zwiększyć wśród szkolnego personelu wiedzę z zakresu udzielania pierwszej pomocy.
Następne pole rejestru jest przeznaczone na opisanie środków zapobiegawczych oraz zarządzeń wydanych w celu zmniejszenia ryzyka wypadków z udziałem uczniów w przyszłości. Systematyczne uzupełnianie tej rubryki pozwoli również na prześledzenie, czy stosowane do tej pory środki profilaktyczne okazały się skuteczne, czy też należy w ich miejsce zastosować inne rozwiązania.
Na końcu tabeli znalazło się miejsce na wpisanie ogólnych uwag dyrektora dotyczących tematyki wypadków uczniowskich oraz zasad ich zapobiegania. Może być ono przeznaczone np. na zanotowanie, w jakim stopniu udało się wdrożyć założenia profilaktyczne oraz w jakim stopniu pomogły one zapobiec kolejnym wypadkom.
W ostatniej kolumnie musi się znaleźć podpis dyrektora poświadczający informacje opisujące konkretny wypadek. Przepisy nie przewidują możliwości podpisania poszczególnych pozycji w rejestrze przez pracownika do tego upoważnionego.

Zasady przygotowania formularza zgłoszenia wypadku ucznia

Rozporządzenie MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. nie zawiera wzoru formularza zgłoszenia wypadku, dlatego też każda szkoła może przygotować własny wzór, biorąc pod uwagę swoją specyfikę funkcjonowania. Formularz zgłoszenia wypadku powinien zawierać szereg niezbędnych pól, których wypełnienie pozwoli odpowiedniemu organowi posiąść jasną oraz pełną wiedzę na temat wypadku, do którego doszło w szkole. Poniższe informacje są jedynie propozycją, która może być oczywiście zmieniona ze względu na potrzeby konkretnej placówki. Wydaje się, że prawidłowo przygotowany wzór formularza zgłoszeniowego powinien zawierać przynajmniej:

• dane identyfikujące poszkodowanego ucznia (nazwisko i imię, klasę, datę i miejsce urodzenia, adres zamieszkania, telefon kontaktowy),
• dane dotyczące okoliczności wypadku (datę i godzinę wypadku, miejsce wypadku, rodzaj zajęć, w trakcie których do niego doszło, dane osoby sprawującej nadzór nad poszkodowanym),
• opis urazu (rodzaj i miejsce uszkodzenia ciała, dane osoby udzielającej pierwszej pomocy),
• wstępne wnioski oraz opis okoliczności wypadku (mogą one ulec zmianie podczas prac zespołu powypadkowego),
• dane dotyczące świadków wypadku (imię, nazwisko, adres, klasę bądź stanowisko służbowe).

Formularz taki powinien być podpisany przez dyrektora bądź upoważnionego przez niego pracownika szkoły, ponieważ to do nich należy obowiązek poinformowania o wypadku. Następnie formularz powinien być niezwłocznie doręczony do wyszczególnionych w rozporządzeniu podmiotów.
Istotne jest, aby gotowy do wypełnienia formularz znajdował się zawsze w gabinecie dyrektora, sekretariacie lub też w gabinecie pielęgniarki. Nie powinno być problemu z dostępem do niego, bowiem poinformowanie odpowiednich podmiotów o wypadku musi nastąpić niezwłocznie.