Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym
W pierwszej kolejności wskazać należy, że przepisy prawa oświatowego nie wypracowały regulacji odnośnie zasad zwalniania z zajęć lekcyjnych – czy to obejmującego kilka godzin lekcyjnych, czy też jedynie kilkanaście minut ostatniej lekcji. Uregulowanie zasad zwalniania uczniów z lekcji leży zatem w gestii placówki szkolnej, która korzysta z uprawnienia do wydawania wewnętrznych regulacji – statutu szkoły, zarządzeń oraz opracowania określonych procedur postępowania.
Podkreślić należy, że szkoła nie ma obowiązku zgadzać się na zwolnienia uczniów z zajęć lekcyjnych. Co do zasady uczniowie objęci są obowiązkiem szkolnym zatem obowiązani są uczestniczyć w zajęciach szkolnych. Jeżeli jednak mając na uwadze różne sytuacje, jakie mogą się zdarzyć w życiu ucznia szkoła dopuszczać będzie możliwość zwolnienia ucznia z lekcji, winna szczegółowo uregulować zasady tychże zwolnień.
Uczeń małoletni i pełnoletni
Uczeń przed ukończeniem 18 roku życia jest osobą małoletnią w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i na podstawie art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozostaje pod władzą rodzicielską. Oznacza to, że prawo decydowania o uczniu posiadają jedynie rodzice, wobec czego tylko oni władni są ubiegać się o zwolnienie ucznia z lekcji.
Uczeń pełnoletni korzysta z pełnego prawa decydowania o sobie, w tym także w zakresie uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych. Nie oznacza to jednak samowoli w opuszczaniu lekcji. Zasady zwalniania się uczniów pełnoletnich z zajęć lekcyjnych winny uwzględniać fakt, iż uczeń może sam prosić o zwolnienie go z lekcji, ale jednocześnie winny precyzować zasady na jakich winno dochodzić do zwolnień z usprawiedliwionej przyczyny, tak aby nie naruszało to porządku prowadzenia zajęć i nie budziło wątpliwości czy daną nieobecność należy potraktować jako usprawiedliwioną, czy też nieusprawiedliwioną.
Forma wniosku o zwolnienie ucznia ze szkoły
Sposób zgłaszania potrzeby zwolnienia ucznia z lekcji winien być ustalony przez placówkę szkolną i podany do wiadomości rodziców oraz pełnoletnich uczniów, tak aby mogli się do niego stosować. Z uwagi na powszechne stosowanie formy pisemnej szkoła może opracować odpowiedni druk wniosku o zwolnienie z lekcji – karty zwolnienia. Ustalenia w zakresie sposobu zgłaszania potrzeby zwolnienia ucznia z lekcji – formy składanego wniosku winny uwzględniać także możliwość wystąpienia sytuacji niespodziewanych – potrzeba nagłego wyjazdu, itp. gdzie dochowanie formy pisemnej z określonym wyprzedzeniem może być niemożliwe. W tego typu sytuacjach rodzic winien mieć możliwość ustnego zgłoszenia potrzeby zwolnienia ucznia ze szkoły poprzez osobiste stawiennictwo w szkole i odbiór ucznia z placówki. W takich sytuacjach rodzic lub osoba upoważniona potwierdza zwolnienie ucznia z zajęć lekcyjnych poprzez podpisanie karty zwolnienia przy odbiorze ucznia z placówki szkolnej. Zwolnienie ucznia z lekcji może odbywać się jedynie pod warunkiem osobistego odebrania dziecka ze szkoły. Jeżeli placówka dopuszcza możliwość zezwolenia uczniowi na samodzielne opuszczenie szkoły, wiek dziecka winien decydować o zasadach zezwalania uczniowi na opuszczenie szkoły – uczeń początkowych klas szkoły podstawowej nie powinien być zwalniany ze szkoły bez opieki rodziców lub upoważnionej przez nich osoby. Upoważnienie osoby uprawnionej do odbioru dziecka winno zostać sporządzone w formie pisemnej.
Zwolnienia jednorazowe i powtarzające się
Praktyka życia codziennego wskazuje, iż z różnych powodów prośby o zwolnienie dzieci z lekcji mają charakter jednorazowy – prośba o pojedyncze zwolnienie z ostatniej lekcji celem odbycia wizyty lekarskiej lub charakter powtarzający – zwolnienie z ostatnich 15 minut lekcji w określony dzień z powodu braku późniejszego połączenia autobusowego. Statut szkoły regulując kwestie zwolnień z zajęć lekcyjnych winien regulować także możliwość zwalniania uczniów z zajęć na pewien okres, jeżeli szkoła taką możliwość przewiduje. Wniosek o zwolnienie ucznia z zajęć o charakterze powtarzającym się winno wskazywać na okres zwolnienia i na przyczynę potrzeby powtarzającego się zwolnienia z lekcji.
Zwolnienie ucznia z zajęć w związku z zachorowaniem
Regulacje dotyczące zwolnienia uczniów z zajęć lekcyjnych powinny przewidywać także przypadki zachorowania dziecka w czasie zajęć lekcyjnych. Mając na uwadze potrzebę diagnozy stanu zdrowia ucznia lub udzielenia mu pomocy medycznej, zasadnym jest skorzystanie z pomocy pielęgniarki szkolnej, która winna mieć swój udział w decyzji o zwolnieniu ucznia z lekcji z powodu stanu zdrowia. Zwolnienie ucznia z zajęć powinno wówczas odbywać się pod warunkiem zapewnienia mu przez rodziców lub osobę przez nich upoważnioną opieki w drodze powrotnej do domu, stosownie do jego stanu zdrowia. Do czasu odbioru ucznia przez rodziców lub osobę przez nich upoważnioną uczeń powinien pozostawać pod opieką pielęgniarki szkolnej, wychowawcy lub nauczyciela, który prowadzi zajęcia lekcyjne z klasą rzeczonego ucznia. Rodzic lub osoba upoważniona, odbierając ucznia potwierdzają ten fakt w karcie zwolnienia.
Odnotowanie zwolnienia w dzienniku i zasady ewidencji zwolnień
Zwolnienie ucznia z określonych lekcji odnotować należy jako nieobecność usprawiedliwioną. Placówka szkolna powinna również opracować zasady odnotowywania w dzienniku lekcyjnym zwolnień z części godziny lekcyjnej. Wszystkie oświadczenia o zwolnieniu ucznia z zajęć składane w formie pisemnej winny być przechowywane i okazywane do wglądu rodzicom na ich prośbę. Placówka szkolna powinna umożliwić rodzicom złożenie oświadczeń w zakresie upoważnienia określonej osoby do odbioru dziecka, co może stanowić istotne ułatwienie w sytuacji odbioru ucznia zwalnianego z zajęć.
Z uwagi na powszechne stosowanie formy pisemnej szkoła może opracować odpowiedni druk wniosku o zwolnienie z lekcji – karty zwolnienia.
Reguły odpowiedzialności
Każda decyzja nauczyciela lub dyrektora szkoły odnośnie zwolnienia ucznia z lekcji winna znaleźć oparcie w wewnętrznej polityce szkoły, bowiem należy mieć na uwadze odpowiedzialność za uczniów jaka ciąży na placówce szkolnej w okresie zajęć lekcyjnych. Brak należytego udokumentowania faktu zwolnienia ucznia z lekcji i powierzenia go pod opiekę rodzicom lub osobie upoważnionej prowadzić może do daleko idących konsekwencji – uznania niedopełnienia obowiązków nauczyciela lub dyrektora szkoły w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniowi.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe do zadań dyrektora szkoły należy zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę. Ponadto na podstawie art. 6 Karty Nauczyciela obowiązkiem nauczyciela jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Brak należytego wypełniania tychże obowiązków prowadzić może do odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczyciela określonej w art. 75 i następnych Karty Nauczyciela. W razie braku zapewnienia uczniowi bezpieczeństwa w czasie zajęć szkolnych oprócz odpowiedzialności dyscyplinarnej na nauczycielu, jak na każdej innej osobie ciąży odpowiedzialność karna. Przywołać należy przykładowe sposoby kwalifikacji prawnej przestępstw i wykroczeń, które mogą wystąpić w następstwie braku zapewnienia bezpieczeństwa uczniowi:
- nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 kk),
- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 kk),
- naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia (art. 157 kk),
- nieudzielenie pomocy (art. 162 kk),
- porzucenie wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej 15 lat albo o osobę nieporadną (art. 210 kk),
- naruszenie nietykalności osobistej (art. 217 kk),
- niezabezpieczenia miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka wbrew obowiązkowi (art. 72 kw),
- niezawiadomienia odpowiedniego organu/osoby o niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu człowieka albo mieniu wbrew obowiązkowi (art. 73 kw),
- dopuszczenia do przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia małoletniemu do lat 7 lub osobie niezdolnej rozpoznać/obronić się przed niebezpieczeństwem, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad taką osobą (art. 106 kw).
Pamiętać należy, że oprócz odpowiedzialności za określone zdarzenie szkodowe – śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu – Kodeks karny przewiduje także odpowiedzialność za narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo reguluje art. 160 Kodeksu karnego w § 1 stanowiąc: ,,Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Jak wynika z treści przepisu nie jest konieczne, aby uczeń zmarł lub doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, lecz dla przypisania odpowiedzialności karnej wystarczy samo narażenie go na tego typu niebezpieczeństwo.
Z tego względu, mając na uwadze zasady odpowiedzialności nauczycieli oraz dyrektora szkoły za ucznia w czasie jego zwolnienia z zajęć lekcyjnych, zasadne jest pouczenie rodzica ucznia niepełnoletniego o objęciu odpowiedzialnością ucznia przez rodzica w następstwie jego zwolnienia z lekcji oraz odebranie od niego oświadczenia w tym przedmiocie (formuła odpowiedzialności rodziców może zostać umieszczona w karcie zwolnienia). Szereg placówek szkolnych wprowadziło wewnętrzne uregulowania zezwalające na zwalnianie ucznia ze szkoły tylko pod warunkiem złożenia oświadczenia o przejęciu przez rodziców odpowiedzialności za zdrowie i bezpieczeństwo dziecka w tym czasie. Rozwiązanie to jest w pełni akceptowalne i odpowiednio chroni kadrę pedagogiczną przed odpowiedzialnością z tytułu braku zapewnienia uczniowi opieki w czasie zajęć szkolnych.
