Chcesz wiedzieć więcej? Przeczytaj artykuł: Nieprawidłowości w ocenie efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniom
Nawiązując tego typu stosunek pracy z nauczycielem dyrektor powinien ściśle przestrzegać istniejących w tym zakresie regulacji prawnych. W jakich przypadkach możliwe jest zatrudnienie nauczyciela na czas określony?
Podstawa prawna zatrudniania nauczyciela na czas określony
Zasadą jest, że stosunek pracy z nauczycielem kontraktowym nawiązuje się na podstawie umowy o pracę zawieranej na czas nieokreślony (art. 10 ust. 4 KN). Z kolei w przypadku nauczycieli mianowanych i dyplomowanych warunkiem nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania jest istnienie warunków do ich zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony (art. 10 ust. 5 pkt 6 KN). Nawet z osobą rozpoczynającą dopiero pracę w szkole – chociaż stosunek pracy nawiązywany jest na czas określony – to zgodnie z przepisami czas zatrudnienia wynosi jeden rok szkolny, dzięki czemu możliwe jest odbycie stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego (art. 10 ust. 2 KN).
Odstępstwo od zasady zatrudniania nauczycieli na czas nieokreślony, bądź w przypadku nauczycieli rozpoczynających pracę – na czas rok szkolnego, zostało określone w art. 10 ust. 7 KN. Zgodnie z tym przepisem w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, z nauczycielem kontraktowym lub z nauczycielami mianowanym i dyplomowanym stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. Przepis ten może zatem znaleźć zastosowanie w przypadku nauczycieli wszystkich stopni awansu zawodowego w dwóch różnych przypadkach:
- konieczności zastąpienia nieobecnego nauczyciela,
- zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania.
Powyższe okoliczności uzasadniające zatrudnienie nauczyciela na czas określony mogą nastąpić również w trakcie trwania roku szkolnego.
Wskazane powyżej okoliczności uzasadniające zatrudnienie nauczyciela na czas określony wymagają dodatkowego komentarza. Dotyczy to zwłaszcza okoliczności związanej z zaistnieniem potrzeby wynikającej z organizacji nauczania, która jako pojęcie niedookreślone przez ustawodawcę wzbudza w praktyce liczne wątpliwości interpretacyjne. Odpowiedzi na nie pojawiają się często w wyrokach sądowych, będących rezultatem nieprawidłowego stosowania przepisów przez dyrektorów bądź nieuzasadnionych roszczeń nauczycieli.
Zastępstwo nieobecnego nauczyciela
Pierwsza z przesłanek umożliwiających zatrudnienie nauczyciela na czas określony jest alternatywą np. dla przydzielania pozostałym nauczycielom godzin doraźnych zastępstw. W sytuacji gdy dyrektor posiada wiedzę, że nieobecność nauczyciela może być dłuższa (np. urlop wychowawczy), przepisy umożliwiają zatrudnienie innego nauczyciela w ramach zastępstwa – na czas określony. Na istotną rzecz zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lutego 1997 r. (sygn. akt I PKN 22/97), rozpatrując sprawę nauczycielki, która została zatrudniona na czas określony kolejno w zastępstwie dwóch różnych przebywających na zwolnieniach nauczycielek. W wyroku tym wskazano, że okresy zastępowania nieobecnych nauczycieli, pozwalające na zawarcie umowy na czas określony, nie muszą zgadzać się z okresami zawartych z nauczycielami zastępującymi umów terminowych.
Przykład
Nauczycielka A została zatrudniona na czas określony jednego roku szkolnego w celu zastępowania kolejno dwóch nauczycielek – najpierw nauczycielki B przebywającej na urlopie wychowawczym, a po jej powrocie do pracy – nauczycielki C, która w międzyczasie udała się na urlop dla poratowania zdrowia. Fakt, że urlopy nauczycielek B i C nie pokrywały się z odpowiednim okresem zatrudnienia na czas określony nauczycielki A, jest pozbawiony prawnej doniosłości. Ważne i wystarczające jest, że okres terminowej umowy o pracę z nauczycielką A miał pełne oparcie w urlopowaniach nauczycielek B i C.
Co więcej, na przykład w przypadku zmiany terminu trwania urlopu wychowawczego zastępowanej nauczycielki dyrektor ma możliwość przedłużenia z nauczycielem zastępującym czasu trwania umowy na czas określony. Nie ma również potrzeby wpisywania w treści umowy o pracę na czas określony zawartej na podstawie art. 10 ust. 7 KN informacji o tym, że została ona zawarta w celu zastępstwa nieobecnego nauczyciela, jeżeli pracownik został o tym poinformowany przed podpisaniem umowy o pracę i wie, na jakiej podstawie zawierana jest z nim umowa o pracę na czas określony (na co wskazał SN w wyroku z dnia 17 października 2018 r., sygn. akt II PK 182/17).
Zatrudnienie w razie potrzeby wynikającej z organizacji nauczania
Większe problemy rodzi zatrudnianie nauczycieli na czas określony w razie zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania. Ustawodawca niestety nie doprecyzował, co należy rozumieć dokładnie jako tego typu potrzeby, w związku z czym podstawową wskazówką dla dyrektorów powinny być aktualne wyroki sądowe.
Bardzo ważny w tym zakresie jest wyrok SN z dnia 5 września 1997 r. (sygn. akt I PKN 226/97), w którym sąd wskazał, że pojęcie „organizacji nauczania” należy odnosić do zasad funkcjonowania jednostki oświatowej, a nie do przymiotów charakteryzujących zatrudnianych nauczycieli. Tak więc w pojęciu tym będzie się mieścić np. liczba klas, rodzaj przedmiotów, liczba godzin lekcyjnych, liczba etatów, okres nauczania poszczególnych przedmiotów, zmianowość pracy szkoły, nie zaś kwalifikacje zawodowe kandydata do pracy, a w szczególności możliwość doboru nauczyciela o pożądanych właściwościach przy spełnieniu przez niego wymogów formalnych.
Przykład
Dyrektor zatrudnia nauczyciela posiadającego co prawda wymagane kwalifikacje, lecz w stosownym czasie planuje na jego miejsce zatrudnić osobę o – jego zdaniem – wyższych umiejętnościach. Z tego względu z nowym nauczycielem podpisuje umowę na czas określony, wskazując jako podstawę istnienie potrzeby wynikającej z organizacji nauczania. Nie jest to jednak postępowanie prawidłowe, ponieważ – zdaniem SN – okoliczność, że danego nauczyciela można zastąpić z czasem pracownikiem lepszym, nie może być utożsamiana z pojęciem „organizacji nauczania”. Zatrudnienie nauczyciela na czas określony tylko w tym celu, aby przy nadarzającej się okazji zamienić go na innego („lepszego”), mogłoby trwać permanentnie i w razie trudności z pozyskaniem tego „lepszego” prowadzić do ewidentnej destabilizacji jego zatrudnienia i sytuacji życiowej.
Rozwijając powyższe rozumienie pojęcia „organizacja nauczania”, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 2019 r. (II PK 182/18) wskazał, że niepewność co do corocznego (permanentnego) tworzenia oddziałów, w których zatrudniany nauczyciel ma realizować swoje obowiązki w ramach przydzielonych godzin, stanowi uzasadnienie dla zawarcia z nim umowy na czas określony. Podobnie wypowiedział się SN w wyroku z dnia 14 czerwca 2016 r. (sygn. akt II PK 142/15), zgodnie z którym przy ocenie zasadności zastosowania art. 10 ust. 7 KN (biorąc pod uwagę przesłankę istnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania) istotne znaczenie będzie miało to, czy w istocie istniała niepewność co do corocznego (permanentnego) tworzenia oddziałów przedszkolnych w szkole.
Przykład
Oddziały przedszkolne w szkole nie stanowią stałej, obligatoryjnej struktury organizacyjnej szkoły. Ich powołanie zależy od podejmowanej co roku decyzji organu prowadzącego, podyktowanej naborem do tych oddziałów, co wiąże się z zapewnieniem środków finansowych na ich funkcjonowanie. Okoliczność taka uzasadnia zatrudnienie nauczyciela na czas określony, ponieważ świadczy o szczególnych potrzebach wynikających z organizacji nauczania w rozumieniu art. 10 ust. 7 KN.
Zmiany w organizacji nauczania uzasadniające zatrudnienie nauczyciela na czas określony nie mogą być również hipotetyczne, lecz muszą być zaplanowane, a dyrektor musi mieć uzasadnione przekonanie, że zostaną one wprowadzone w niezbyt odległej perspektywie czasowej. Zatrudniając nauczyciela na tej podstawie, dyrektor musi kierować się dłuższą perspektywą funkcjonowania placówki i brać pod uwagę zaplanowane zmiany w jej organizacji (wyrok SN z dnia 17 października 2018 r., sygn. akt II PK 182/17).
Przykład
Dyrektor zatrudnił nauczyciela na czas określony, powołując się na art. 10 ust. 7 KN. Wskazywał przy tym na planowane ograniczenie liczby oddziałów w klasach pierwszych, które miało wejść w życie w 2017 r. Jednak następnie, w wyniku zabiegów dyrektora, udało się wejście tej zmiany opóźnić o dwa lata, przy czym każdorazowo zmiana była odraczana jedynie o rok, a zatem dyrekcja nie miała pewności, kiedy postulowane przez organ prowadzący zmiany wejdą w życie i musiał liczyć się z tym, że zostaną one wprowadzone już w kolejnym roku szkolnym. Sytuacja taka uzasadnia zawarcie z nauczycielem umowy o pracę na czas określony na podstawie art. 10 ust. 7 KN. Dyrektor bowiem musi liczyć się z tym, że zamiarem organu prowadzącego jest docelowo zmniejszenie liczby oddziałów, co skutkować będzie ograniczeniem etatów.
Konsekwencje bezprawnego zawarcia z nauczycielem umowy na czas określony
Przestrzeganie przez dyrektora zasad nawiązywania z nauczycielami umów o pracę na czas określony jest istotne, ponieważ ich złamanie powoduje pewne konsekwencje prawne. W uchwale SN z dnia 4 października 2013 r. (sygn. akt I PZP 3/13) wskazano, że w przypadku zawarcia z nauczycielem kontraktowym umowy o pracę na czas określony, przy braku ustawowych przesłanek z art. 10 ust. 7 KN, po wręczeniu nauczycielowi świadectwa pracy oraz odmowie dopuszczenia go do pracy wskutek błędnego uznania przez pracodawcę, że umowa o pracę rozwiązała się z upływem czasu, na jaki była zawarta, nauczyciel może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy (na podstawie art. 189 k.p.c.). Natomiast zgodnie z postanowieniem SN z dnia 18 września 2014 r. (sygn. akt I PK 72/14) nawiązanie z nauczycielem umowy na czas określony przy braku spełnienia przesłanek wynikających z art. 10 ust. 7 KN jest niedopuszczalne i powoduje, że umowę taką należy traktować jako zawartą na czas nieokreślony.
Limit umów na czas określony
Do niedawna spór budziła możliwość zastosowania w sposób odpowiedni do nauczycieli zatrudnianych na czas określony przepisu art. 25 z ind. 1 k.p. – określającego sytuacje, w których umowa o pracę na czas określony przekształca się w umowę o pracę na czas nieokreślony (limit ilościowy umów i limit czasowy zatrudnienia na czas określony). Począwszy od 1 września 2019 r., obowiązują jednak nowe ust. 12–16 w art. 10 KN, stanowiące odpowiednik ww. przepisu Kodeksu pracy, lecz przeznaczone wyłącznie dla nauczycieli.
Zgodnie z nowymi przepisami okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, zawartej w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania zgodnie z art. 10 ust. 7 KN, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie tych umów między tymi samymi stronami stosunku pracy nie może przekraczać 36 miesięcy (limitowany jest zatem wyłącznie czas zatrudnienia, a nie liczba umów). Do powyższego okresu zatrudnienia wlicza się umowy o pracę na czas określony zawarte w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 3 miesięcy. W sytuacji gdy okres zatrudnienia na podstawie ww. umów o pracę na czas określony przekroczy okres 36 miesięcy, z dniem następującym po upływie tego okresu stosunek pracy przekształca się:
- w przypadku nauczyciela kontraktowego – w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony,
- w przypadku nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego – w stosunek pracy na podstawie mianowania, a w przypadku niespełniania warunków, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 1 i 6 KN (wymóg posiadania obywatelstwa, istnienie warunków do zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony) – w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Powyższe przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy potwierdza na piśmie dyrektor. Należy zaznaczyć, że do przekształcenia dochodzi z mocy prawa, natomiast dyrektor ma wyłącznie potwierdzić fakt przekształcenia. Dlatego też samo przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy nie jest zależne od decyzji dyrektora.
Co istotne, nowe regulacje dotyczące przekształcania podstawy prawnej stosunku pracy nie znajdują zastosowania do umów o pracę na czas określony zawartych:
- w celu zastępstwa nieobecnego nauczyciela, jeżeli ich zawarcie w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy,
- z nauczycielem nieposiadającym kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska zgodnie z art. 10 ust. 9 KN,
- w przypadku przedłużenia umowy o pracę do dnia porodu, zgodnie z art. 177 § 3 k.p.
