Urlopy bezpłatne
Nauczyciele, w tym dyrektorzy, mają szersze możliwości korzystania z urlopów bezpłatnych niż ogół pracowników.
Na podstawie art. 17 ust. 2 i 2a KN urlop bezpłatny na czas zajmowania następujących stanowisk lub pełnienia funkcji otrzymują nauczyciele:
- mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowisku kuratora oświaty;
- przechodzący do pracy w urzędach administracji rządowej, kuratoriach oświaty, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach egzaminacyjnych, specjalistycznej jednostce nadzoru, w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi oraz schroniskami dla nieletnich na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych;
- z którymi został nawiązany stosunek pracy na podstawie wyboru na okres pełnienia funkcji z wyboru;
- skierowani do pracy w szkołach europejskich działających na podstawie Konwencji o Statucie Szkół Europejskich.
Ponieważ przepis stanowi, że nauczyciel w każdej z ww. sytuacji otrzymuje urlop, dyrektor (organ prowadzący) ma obowiązek jego udzielenia nauczycielowi (dyrektorowi), nawet bez złożenia wniosku przez nauczyciela (dyrektora), niezwłocznie po dowiedzeniu się o zaistnieniu okoliczności wymienionych w art. 17 ust. 2 i 2a KN. Urlop trwa przez cały czas zajmowania stanowiska, pełnienia funkcji lub skierowania do szkoły europejskiej. Dyrektor ma obowiązek złożenia rezygnacji z zajmowanego stanowiska przed udzieleniem urlopu bezpłatnego z tych powodów.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 zd. 2 KN nauczyciel może otrzymać urlop bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a także z innych ważnych przyczyn. Urlopu udziela dyrektor na umotywowany wniosek nauczyciela (organ prowadzący – dyrektorowi na jego uzasadniony wniosek) na czas określony, pod warunkiem, że nie spowoduje to zakłócenia toku pracy szkoły. Dyrektor nie ma obowiązku udzielenia nauczycielowi (organ prowadzący – dyrektorowi) urlopu bezpłatnego, jeżeli uzna, że nie pozwala na to tok pracy placówki (§ 12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania, Dz. U. z 2001 r. nr 1, poz. 5 – dalej RUNUK). Urlop powinien zostać udzielony na czas określony, wskazany we wniosku nauczyciela, ponieważ dyrektor nie może go wydłużyć tylko z własnej inicjatywy ani udzielić bezterminowo. Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy nauczyciela, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 91c ust. 1 KN w zw. z art. 174 § 2 k.p.) zatrudnionemu na podstawie mianowania, który wniósł podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania współmałżonka w trybie art. 18 KN, jeżeli podanie o przeniesienie nie może być uwzględnione z powodu niemożności zatrudnienia go w zawodzie nauczycielskim w miejscu stałego zamieszkania współmałżonka, dyrektor szkoły udziela urlopu bezpłatnego. Okres tego urlopu bezpłatnego nie może przekroczyć dwóch lat. Jeżeli w tym okresie nauczyciel nie podjął ponownie pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu na podstawie oświadczenia dyrektora, z zachowaniem prawa do odprawy zgodnie z art. 28 ust. 2 KN w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy – za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela w samorządowych jednostkach oświatowych i jednostkach wymienionych w art. 1 ust. 2 pkt 1 i 1a KN, nieprzekraczającej jednak trzymiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej nie przekroczył 10 lat, oraz sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeśli okres pracy nauczycielskiej przekroczył 10 lat.
Z urlopu bezpłatnego korzysta dyrektor wybrany na radnego i jest zobowiązany złożyć wniosek o urlop w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, ponieważ w przeciwnym razie mandat radnego wygaśnie. Organ prowadzący udziela urlopu bezpłatnego na okres sprawowania mandatu oraz trzech miesięcy po jego wygaśnięciu (art. 24b ust. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. z 2018 r., poz. 994).
Nauczyciel (także dyrektor) powołany do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, jest uprawniony do urlopu bezpłatnego na wniosek organizacji związkowej. Wyjątkowo ten bezpłatny urlop wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, jeżeli nauczyciel po urlopie bezpłatnym stawi się do pracy w terminie 7 dni od zakończenia pełnienia funkcji związkowej (art. 25 ust. 1 i 11 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, Dz. U. z 2015 r., poz. 1881). Urlopowanym nauczycielom przysługują uprawnienia wynikające z art. 9a-i, art. 30, art. 31, art. 33, art. 49, art. 51, art. 73, art. 86-88, art. 90 i art. 91a ust. 3 KN.
Urlopy związane z uprawnieniami rodzicielskimi
Pragmatyka służbowa w bardzo niewielkim zakresie reguluje urlopy nauczycieli związane z rodzicielstwem. Na zasadach dotyczących ogółu pracowników – pracownicy pedagogiczni korzystają z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego, wychowawczego, urlopów dla rodziców adopcyjnych według zasad uregulowanych w dziale VIII k.p., z modyfikacjami dotyczącymi urlopu wychowawczego, które określają art. 67a-b i art. 67 d KN.
Nauczyciel występuje do dyrektora z wnioskiem o urlop wychowawczy, a dyrektor do organu prowadzącego, co najmniej na miesiąc przed wskazanym terminem rozpoczęcia tego urlopu. Termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na dzień poprzedzający rozpoczęcie roku szkolnego, czyli 31 sierpnia; w takim przypadku termin udzielonego urlopu ulega odpowiedniemu skróceniu, a na wniosek nauczyciela – odpowiedniemu przedłużeniu, co w praktyce może oznaczać, że przekroczy 35 miesięcy (lub 36 miesięcy, gdy drugi rodzic nie żyje, nie ma władzy rodzicielskiej lub została ograniczona). Nauczyciel może zrezygnować z udzielonego mu urlopu wychowawczego: w każdym czasie – za zgodą dyrektora (w przypadku urlopowanego dyrektora – za zgodą organu prowadzącego) – albo z uwagi na organizację pracy szkoły – z początkiem roku szkolnego, po uprzednim zawiadomieniu organu udzielającego urlopu, co najmniej na trzy miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia pracy. Na analogicznych zasadach, co pozostali pracownicy, nauczyciel (dyrektor) uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć dyrektorowi szkoły (organowi prowadzącemu) pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy oraz wymiaru zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru zatrudnienia w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Skorzystanie z tego uprawnienia nie powoduje zmiany podstawy nawiązania stosunku pracy z nauczycielem, czyli nauczyciel zatrudniony przez mianowanie, który maksymalnie na pół etatu pracuje w czasie jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego, pozostaje zatrudniony na tej podstawie.
Urlop szkoleniowy
Zgodnie z art. 68 ust. 1 KN oraz § 1 ust. 2 w zw. z § 2–9 RUNUK prawo do płatnego urlopu na cele związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych przysługuje wyłącznie nauczycielom (także dyrektorom) zatrudnionym w pełnym wymiarze zajęć, którzy kształcą się w szkołach wyższych i zakładach kształcenia nauczycieli na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora (organ prowadzący). Skierowanie powinno określać zarówno konkretną uczelnię, jak i kierunek studiów. Płatny urlop, uzależniony od posiadanych środków finansowych, może zostać udzielony nauczycielowi podejmującemu naukę w szkole wyższej lub zakładzie kształcenia nauczycieli bez skierowania dyrektora (organu prowadzącego) (§ 10 RUNUK). W związku z tym płatny urlop szkoleniowy nie przysługuje nauczycielom (dyrektorom) kształcącym się na studiach podyplomowych, kursach kwalifikacyjnych, różnego rodzaju szkoleniach, na które nie zostali skierowani przez dyrektora (organ prowadzący).
Regulację KN o urlopach szkoleniowych uzupełnia zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 listopada 1992 r. w sprawie zasad i warunków kierowania za granicę uczniów w celu kształcenia i nauczycieli w celu doskonalenia (M.P. 1992 Nr 37, poz. 275). Zgodnie z § 4 ww. zarządzenia nauczyciele (w tym dyrektorzy) pozostający w zatrudnieniu mogą uzyskać skierowanie za granicę w celu doskonalenia za zgodą zatrudniających ich zakładów pracy. Nauczycielowi skierowanemu za granicę na okres nieprzekraczający miesiąca zakład pracy udziela urlopu szkoleniowego. W okresie tym nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie określone w odrębnych przepisach (wynagrodzenie urlopowe). Z kolei nauczycielowi (dyrektorowi) skierowanemu za granicę na okres dłuższy niż miesiąc zakład pracy udziela urlopu bezpłatnego. Regulacje te mają zastosowanie m.in. do zagranicznych szkoleń organizowanych w ramach programów Unii Europejskiej.
Z kolei urlopy płatne dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych mogą być udzielane nauczycielowi w wymiarze do miesiąca na opracowanie środków dydaktycznych, problemów z zakresu teorii lub praktyki pedagogicznej albo innych problemów z zakresu oświaty i wychowania, które mogą mieć znaczenie w unowocześnianiu i doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowawczego oraz systemu oświaty i wychowania, jeżeli z tego tytułu nauczyciel nie otrzymuje wynagrodzenia (§ 11 RUNUK).
W tych sytuacjach, w których nauczyciele nie spełniają wymogów do uzyskania urlopu szkoleniowego lub płatnego urlopu dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych, a chcieliby podwyższać kwalifikacje zawodowe wyłącznie z własnej inicjatywy, mogą ubiegać się o urlop bezpłatny z ważnych przyczyn, czyli w oparciu o art. 68 ust. 1 zd. 2 KN.
Urlop dla poratowania zdrowia
Nauczyciel (także dyrektor) zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, który przepracował w samorządowych jednostkach oświatowych nieprzerwanie co najmniej 7 lat (w tym gdy przerwy w zatrudnieniu w takich placówkach nie przekroczyły trzech miesięcy), może po raz pierwszy skorzystać z urlopu zdrowotnego, który nie trwa dłużej niż rok. Kolejny urlop dla poratowania zdrowia może być udzielony nie wcześniej niż po upływie roku od zakończenia poprzedniego urlopu, a łączny limit takich urlopów nie może przekroczyć trzech lat i może być wykorzystany częściej niż trzy razy, jeśli urlopy są krótsze i nie wyczerpują puli 36 miesięcy. Urlop nie podlega przedłużeniu, czyli udzielony na mniej niż rok nie uprawnia do kontynuacji do roku, tylko pomiędzy poszczególnymi urlopami musi wystąpić co najmniej roczna przerwa. Z kolei nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy.
Do wymaganego 7-letniego stażu wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy, natomiast dłuższe nieobecności wykraczające poza półroczny okres wydłużają ten staż.
Co do zasady dyrektor (organ prowadzący) nie może odmówić nauczycielowi (dyrektorowi) udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli nauczyciel (dyrektor) spełnia warunki określone w art. 73 KN. Z prawa tego nie może skorzystać nauczyciel posiadający uprawnienia emerytalne.
Aktualnie urlop taki jest udzielany w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, albo na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową. Urlop jest udzielany jedynie na pisemny wniosek nauczyciela lub dyrektora, który powinien skutkować wydaniem skierowania do lekarza medycyny pracy, a badania są wykonywane na koszt szkoły, jeśli powodem skorzystania z niego ma być choroba. Lekarz orzeknie o istnieniu potrzeby udania się na urlop zdrowotny oraz wskaże jego początkowy i końcowy termin albo też uzna, że taka potrzeba nie istnieje. Z kolei podstawę udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową stanowi skierowanie lekarskie potwierdzone przez oddział NFZ, a urlopu udziela się na okres ustalony w tym skierowaniu.
W okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel jest zwolniony z wszelkich obowiązków zawodowych, a więc nie tylko z prowadzenia zajęć z uczniami, ale również m.in. z udziału w posiedzeniach rady pedagogicznej. Nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze (w tym jest objęty podwyżkami minimalnych stawek tego wynagrodzenia), dodatek stażowy oraz dodatek wiejski. Natomiast w okresie urlopu zdrowotnego nie może pozostawać w dodatkowym stosunku pracy, podjąć jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej ani kontynuować dodatkowego zatrudnienia lub działalności zarobkowej. Stwierdzenie przez dyrektora (organ prowadzący), że nauczyciel (dyrektor) w okresie urlopu dla poratowania zdrowia jest zatrudniony lub prowadzi inną działalność zarobkową, stanowi podstawę obligatoryjnego odwołania nauczyciela (dyrektora) z urlopu i wskazania terminu, w którym jest obowiązany powrócić do pracy.
Wszelkie spory pomiędzy nauczycielem i dyrektorem oraz dyrektorem i organem prowadzącym w związku z udzielaniem urlopów lub ewentualnym odwołaniem z nich rozstrzygają sądy pracy (art. 91c ust. 2 KN).
