Ruch służbowy. Okres decyzji kadrowych w oświacie

Bazą każdej decyzji kadrowej jest podstawa prawna. Delegację do decydowania w sprawach kadrowych daje dyrektorowi ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 21 grudnia 2015 r., poz. 2156  z późn. zm.), w której czytamy: „dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami”. Dyrektor decyduje zwłaszcza w sprawach:

• zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, 
• przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki,
• występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii Rady Pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki (art. 39 ust. 3 ustawy o systemie oświaty). 

Dyrektor szkoły lub przedszkola ma prawo zatrudniania dwóch kategorii pracowników: pedagogicznych oraz administracyjno-obsługowych.
W zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy dyrektor przedszkola i szkoły podejmuje decyzje na podstawie:

• ustawy Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r., poz. 191 z późn. zm.),
• ustawy Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.),
• art. 7 ustawy o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 z późn. zm.) – „czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za jednostki wykonuje kierownik jednostki organizacyjnej”. 

Przytoczony zapis wiąże się bezpośrednio z zatrudnianiem pracowników niepedagogicznych na stanowiskach urzędniczych w przedszkolu. Należy pamiętać o tym, że sprawy dotyczące stosunku pracy wymagają w określonych przypadkach współdziałania dyrektora ze związkami zawodowymi. 

Zatrudnianie nowych pracowników

Pracownicy zatrudnieni w szkole lub w przedszkolu mogą być zrzeszeni w związkach zawodowych i w sytuacjach wynikających ze sporów ze stosunku pracy mają prawo do korzystania z opieki, wsparcia oraz przysługującej im ochrony wynikającej z przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 55, poz. 234 z późn. zm.). Dyrektor placówki, podejmując decyzje kadrowe, powinien mieć na uwadze przepisy ww. ustawy. 
W przypadku zatrudniania pracownika na wolne stanowisko urzędnicze w placówce trzeba wybierać z ofert, które wpłynęły w drodze ogłoszonego konkursu (zgodnie z zapisem art. 11 ustawy z dnia  21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych) – „nabór kandydatów na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na kierownicze stanowiska urzędnicze, jest otwarty i konkurencyjny”. 
Podobne wymogi w stosunku do pozostałych grup pracowników stawia standard A2 kontroli zarządczej, który stanowi: „Proces zatrudniania pracowników powinien zapewniać wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko”. Podstawą przygotowania ogłoszenia jest prawidłowy opis stanowiska pracy. Typowa struktura opisu stanowiska pracy jest następująca:

• kreślenia konkretnego stanowiska – precyzyjna nazwa (określenie);
• opis wymagań kwalifikacyjnych – wykształcenie (kierunkowe, merytoryczne, specjalistyczne, poziom), umiejętności, doświadczenie, opinie (system referencji):
  • oczekiwanych,
  • wystarczających,
  • minimalnych;
• zadania i obowiązki na danym stanowisku;
• zakres uprawnień;
• zakres odpowiedzialności.

W ogłoszeniu o naborze kandydatów wymienia się podstawowe kryteria decydujące o zatrudnieniu – wymagane kwalifikacje, staż pracy na podobnym stanowisku ewentualnie przebieg pracy zawodowej, uprawnienia, zakres obowiązków. Można również umieścić w ogłoszeniu informację: „dobrze widziane opinie z poprzednich miejsc pracy” (referencje).
Nie wolno jako kryterium podawać wymaganego wieku, płci czy stanu rodzinnego. 
Typowa oferta kandydata powinna zawierać przede wszystkim:

• uzasadnienie ubiegania się o dane stanowisko w przedszkolu,
• dokumenty potwierdzające posiadanie wymaganych kwalifikacji,
• dokładne CV,
• opinie z poprzednich miejsc pracy.

Nabór kandydatów może mieć również formę typowego konkursu. Z brzmienia art. 11 ustawy o pracownikach samorządowych wynika, że w zasadzie procedura konkursowa nie dotyczy pracowników obsługi, gdyż przepis wyraźnie odwołuje się do stanowisk urzędniczych oraz kierowniczych stanowisk urzędniczych. W szkołach i przedszkolach procedura ta dotyczy tylko pracowników administracji, w tym głównego księgowego czy specjalisty. 

Kwalifikacje

Podstawą nawiązania stosunku pracy są posiadane kwalifikacje i kompetencje zawodowe, jak również posiadany stopień awansu zawodowego. W przypadku nauczycieli podstawą decyzji jest rozporządzenie MEN w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2009 r. Nr 50, poz. 400 z późn. zm.) znowelizowane rozporządzeniem MEN z dnia 17 kwietnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. Nr 75, poz. 426) oraz rozporządzeniem MEN z dnia 6 sierpnia 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 1048). Pod uwagę należy brać również rozporządzenie MNiSzW z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela  (Dz. U. z dnia 6 lutego 2012 r. Nr 25, poz. 131). W tym miejscu trzeba zwrócić szczególną na jeden element nowej regulacji prawnej w tym zakresie, mianowicie pkt II.1. Kształcenie na studiach:
„Kształcenie na studiach pierwszego stopnia obejmuje wyłącznie przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolach i szkołach podstawowych, a na studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich – do pracy we wszystkich typach szkół i rodzajach placówek”. 

Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia MEN, kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach posiada osoba, która:

• ma kwalifikacje określone w § 2 ust. 1, § 3 lub
• ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub
• ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż wymieniona w pkt 2, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć.

 Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych posiada również osoba, która ukończyła:

• studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym lub 
• zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. 

Kwalifikacje określone w § 2 ust. 1 KN posiada osoba, która ukończyła:

• studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• studia magisterskie na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
• studia magisterskie na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2 i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Natomiast kwalifikacje określone w § 3 KN posiada osoba, która:

• ma kwalifikacje określone w § 2 lub
• ukończyła:
  – studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
  – studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
  – studia wyższe na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w lit. a i b), a ponadto ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. 

W obecnie obowiązujących przepisach nie ma mowy o jakichkolwiek zbliżeniach kwalifikacyjnych czy też o uznawaniu kwalifikacji. Zadaniem dyrektora jest stwierdzenie, czy dana osoba posiada wymagane kwalifikacje, czy też nie. W tym drugim przypadku istnieje możliwość postępowania alternatywnego, ale pod pewnymi warunkami.

Nawiązanie stosunku pracy

Co do zasady umowa o pracę może zostać zawarta m.in. z nauczycielem stażystą na czas określony na jeden rok szkolny w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego (art. 10 ust. 2 i 3 KN oraz ust. 7). Stosunek pracy z nauczycielem kontraktowym nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony (art. 1 ust. 4 KN). Stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się ex lege w stosunek pracy na podstawie mianowania z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nauczyciel kontraktowy uzyskał stopień nauczyciela mianowanego i spełniony został warunek do zatrudnienia go w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony (ust. 5a).
Zatrudnienie na podstawie mianowania zawiera się z: nauczycielem mianowanym bądź dyplomowanym na czas nieokreślony (art. 10 ust. 5 KN). W przypadku mianowania należy wyróżnić trzy niezależne od siebie postępowania będące podstawą wydania:

• aktu mianowania, 
• aktu nadania stopnia awansu zawodowego, 
• dokumentu potwierdzającego przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy. 

Akt mianowania wydaje się w związku z nawiązaniem stosunku pracy (zgodnie z art. 10 ust. 1 KN, stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole na podstawie umowy o pracę lub mianowania).
Akt nadania stopnia nauczyciela mianowanego związany jest ze ścieżką awansu zawodowego. Zgodnie z art. 9b ust. 4 KN, organ prowadzący szkołę nadaje nauczycielowi kontraktowemu spełniającemu określone warunki, w drodze decyzji administracyjnej, stopień nauczyciela mianowanego.
Zgodnie z art. 10 ust. 5 KN, zasadą jest, że nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany są zatrudniani na podstawie mianowania. W takiej sytuacji dyrektor, zatrudniając nauczyciela, wydaje akt mianowania. W szczególnych przypadkach nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany są zatrudniani na podstawie umowy o pracę na czas określony bądź nieokreślony (art. 10 ust. 6 i 7 KN). 
Szczególnym przypadkiem jest formuła przekształcenia stosunku pracy. Zgodnie z art. 10 ust. 5a i 5b KN, dokument potwierdzający przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy wydaje się w sytuacji, gdy stosunek pracy nauczyciela nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się w stosunek pracy na podstawie mianowania. Ma to miejsce w związku z uzyskaniem przez nauczyciela stopnia nauczyciela mianowanego (jednocześnie musi spełniać warunki określone w art. 10 ust. 5 KN) oraz w przypadku nauczyciela mianowanego i dyplomowanego − gdy w czasie trwania umowy o pracę zostały spełnione warunki określone w art. 10 ust. 5 KN (np. możliwość zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy). Jeżeli nauczyciel kontraktowy zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w czasie trwania stosunku pracy uzyska wyższy stopień awansu zawodowego (dostarczy akt nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego) i jednocześnie spełnia warunki określone w art. 10 ust. 5 KN, to jego stosunek pracy przekształca się ex lege w stosunek pracy na podstawie mianowania. Wówczas dyrektor jedynie pisemnie potwierdza przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy, a nie wydaje aktu mianowania.
Stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z nauczycielem dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania, jeżeli nauczyciel:

• posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
• ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych,
• nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
• nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie,
• posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska,
• istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w przedszkolu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony.