Planowanie pracy szkoły w roku szkolnym 2019/2020

Istniejące definicje planowania w organizacji koncentrują się wokół ustanawiania celów i decydowania o właściwym toku działań poprzez ustalanie zadań w ramach określonych granic czasowych. Wynika to również z podstawowych zasad planistycznych, chociażby z tego, iż w każdym roku szkolnym zakładamy sobie nieco inne cele wynikające z aktualnej sytuacji szkoły lub placówki, albo ze zmienionych warunków formalnoprawnych obowiązujących w systemie oświaty – tak jak obecnie. Z tego też powodu należy mieć na względzie fakt, że działania dyrektora związane z planowaniem pracy powinny przebiegać zgodnie z podstawowymi etapami procesu planowania.
Przygotowując plany pracy na kolejny rok szkolny, dyrektor szkoły lub placówki oświatowej w pierwszej kolejności powinien zwrócić uwagę na role, jakie pełni on w ramach sprawowanej funkcji kierowniczej i – w oparciu o te funkcje – powinien realnie planować poszczególne działania. 

Dyrektor w roli pracodawcy

Pierwszą z ról dyrektora jest rola pracodawcy. Z uwagi na jej specyfikę każdy dyrektor przed przystąpieniem do procesu planowania działań powinien pozyskać właściwe informacje dotyczące tego obszaru aktywności, m.in.: stan kadrowy, poziom wykształcenia zatrudnionej kadry, dyscyplina pracy. Ważnym zagadnieniem są wyniki i wnioski wynikające z przeprowadzonych przez dyrektora szkoły ocen pracy poszczególnych nauczycieli (oczywiście tych, których praca była oceniania i to bez względu na to z czyjej inicjatywy). Jest to bardzo istotny element dla każdej placówki ponieważ odnosi się do jakości pracy oraz wkładu poszczególnych pracowników w osiągnięcie tej jakości i to w wielu jej aspektach. 

Dyrektor w roli kierownika zakładu pracy

Drugą jest rola kierownika zakładu pracy – w tym zakresie dyrektor szkoły musi pamiętać o kilku istotnych zagadnieniach, które należy uwzględnić przy planowaniu działań w nowym roku szkolnym. Wspomniane zagadnienia to: stan majątku szkoły, jego ocena merytoryczna oraz wpływ na realizację podstawowych zadań szkoły, zwłaszcza w sytuacji nowych wymagań dotyczących chociażby realizacji podstawy programowej wdrażanej od nowego roku szkolnego1 (baza lokalowa, wyposażenie w niezbędny sprzęt, pomoce naukowo-dydaktyczne, stan techniczny pomieszczeń, możliwość adaptacji itp.), sytuacja finansowa (realizacja planu finansowego i jego wpływ na pracę szkoły, aktualny bilans, utrzymywanie płynności finansowej, zakupy inwestycyjne, środki pozabudżetowe oraz wnioski na przyszłość, czyli do końca roku budżetowego, łącznie z wstępnymi założeniami kolejnego planu finansowego opartego na realnych potrzebach placówki)2, sprawność organizacyjna szkoły i wnioski w tym względzie, sprawność przepływu informacji oraz prawidłowe stosowanie instrukcji kancelaryjnej – w tym zasady numerowania pism i spraw. Należy w tym zakresie koniecznie opierać się na wynikach przeglądu obowiązującego stanu prawnego, zarówno prawa ogólnego, jak i prawa wewnątrzszkolnego. Przy planowaniu zadań w tym zakresie należy uwzględnić wnioski dotyczące realizacji zaplanowanych wcześniej zadań, czyli poprzedniego rocznego planu pracy. Następnie należy przedstawić odpowiednie wnioski i to w aspekcie kontekstualnym. Z tak zaprezentowanych wniosków powinny wynikać jednoznaczne rekomendacje. To one będą stanowiły podstawę do planowania pracy szkoły w nowym roku szkolnym. Należy pochylić się również nad realizacją zadań wynikających z kontroli zarządczej. Jest jeszcze czas, aby wprowadzić niezbędne korekty, gdyż niebawem nadejdzie czas składania informacji ze stanu kontroli zarządczej w placówce3. 

Przykładowe zestawienia

W planowaniu pracy w wymienionych wcześniej dwóch obszarach wynikających z ról dyrektora pomocne mogą okazać się proste, ale przydatne zestawienia. Pozwolą one usystematyzować i usprawnić prace planistyczne. 

• Pierwsze zestawienie powinno dotyczyć sformułowanych wniosków (tab. 1).
• Drugie zestawie będzie obejmowało sformułowane cele (tab. 2). 
• Trzecim będą usystematyzowane rekomendacje (tab. 3). 
• Ostatnim proponowanym zestawieniem jest zestawienie planowanych zadań, ale w ujęciu kontekstualnym (tab. 4).
   

Dyrektor w roli osoby sprawującej nadzór pedagogiczny

Trzecią z ról, jakie pełni dyrektor szkoły, jest rola osoby sprawującej nadzór pedagogiczny. Z tej racji dyrektor jest zobowiązany do zaplanowania nadzoru pedagogicznego, ale zawsze w oparciu o wyniki sprawowanego nadzoru pedagogicznego w minionym roku szkolnym oraz jednoznaczne wnioski z tego wynikające. 
Mając na względzie fakt, że zadania wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego dotyczą takich zagadnień, jak m.in. kontrolowanie czy wspomaganie, również plan musi opierać się na informacji obejmującej tego samego rodzaju zagadnienia4. 

Ewaluacja

W przypadku ewaluacji niemal „gotowym” źródłem informacji jest raport przygotowany przez szkolny zespół ds. ewaluacji wewnętrznej5. Jeżeli chodzi o zakres ewaluacji, to obejmuje on zazwyczaj zagadnienia uznane w szkole lub placówce za istotne z punktu widzenia jej prawidłowej działalności. Niemniej jednak mogą nimi być również wymagania z zakresu ewaluacji zewnętrznej, zwłaszcza te wyznaczone w ramach kierunków polityki oświatowej państwa. 

Kontrola

Kontrola powinna być prowadzona z rozmysłem i w bardzo wyważony sposób, dlatego też jej wyniki muszą zostać szczegółowo przeanalizowane, ze wskazaniem konkretnych zaniedbań (jeżeli takowe wystąpiły) i osób których są udziałem, koniecznie z uogólnieniem stanowiącym wytyczne do pracy dla wszystkich pozostałych pracowników. Tego typu uogólnienia będą podstawą do sformułowania konkretnych zadań stanowiących element składowy przyszłego planu pracy zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela. Dyrektor szkoły kontroluje przestrzeganie przez poszczególnych nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. Do najbardziej istotnych w nowym roku szkolnym zagadnień, które należy poddać kontroli zaliczamy:

• podstawę programową – z uwzględnieniem ostatnich zmian,
• programy nauczania – po zmianach,
• programy wychowania przedszkolnego – po zmianach,
• plany nauczania – dydaktyczne,
• warunki oceniania szkolnego – po zmianach,
• prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania,
• realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
• kształcenie uczniów niepełnosprawnych,
• realizowanie doradztwa zawodowego,
• zasady bezpieczeństwa uczniów i obowiązki z nich wynikające,
• zasady organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• zasady ochrony danych osobowych, 
• realizację doradztwa metodycznego.

Wspomaganie

Wspomaganie jest jednym z bardzo istotnych elementów pracy dyrektora z podwładnymi, zwłaszcza jeżeli tymi podwładnymi są nauczyciele. Dlatego też należy do tego zagadnienia podchodzić zdecydowanie pragmatycznie, a nie tylko statystycznie. Tych informacji dyrektor nie musi pozyskiwać samodzielnie, ma do pomocy przecież lidera doskonalenia wewnętrznego, który może, a nawet powinien dostarczyć stosownych informacji na temat:

• zrealizowanych szkoleń rady pedagogicznej,
• zrealizowanych różnych form doskonalenia wewnętrznego w szkole,
• zrealizowanych form doskonalenia zewnętrznego „współfinansowanych przez szkołę” (w każdym zakresie),
• zrealizowanych form doskonalenia zewnętrznego sfinansowanych całkowicie przez samych nauczycieli,
• zaspokojenia potrzeb szkoleniowych nauczycieli,
• zaspokojenia potrzeb szkoły jako całości w zakresie wynikającym z koncepcji pracy,
• zgodności zrealizowanych form doskonalenia zawodowego nauczycieli z potrzebami szkoły i przyjętym planem doskonalenia zawodowego oraz założeniami planu nadzoru pedagogicznego wynikającymi z przyjętej realizacji koncepcji pracy.

Dyrektor szkoły samodzielnie powinien jednak opracować informację na temat efektywności ukończonych form doskonalenia, a zwłaszcza szkoleniowych rad pedagogicznych oraz form współfinansowanych przez szkołę. Powinien również jednoznacznie wskazać, w jaki sposób nauczyciele dzielą się zdobytą wiedzą i doświadczeniem uzyskanymi zwłaszcza w ramach form zewnętrznych – dofinansowywanych przez szkołę – oraz jak i w jakim stopniu realizowane doskonalenie wpływa na jakość pracy kierowanej placówki. W tym względzie niezwykle przydatne będą wyniki przeprowadzonych w minionym roku szkolnym obserwacji oraz analiz uzyskanych wyników nauczania. 

Monitorowanie działań szkoły

Monitorowanie jest formą nadzoru pedagogicznego, która dopiero niedawno została wprowadzona do obowiązków dyrektora szkoły (wcześniej była przypisana organowi nadzoru pedagogicznego). To działanie prowadzone w szkole lub placówce obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Należy mieć na względzie, że mówimy o procesie, a nie o pojedynczym działaniu. W nowym roku szkolnym monitorowaniem powinny być objęte: 
realizacja obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego, 

• przechodzenie uczniów ze szkół ogólnokształcących do szkół specjalnych, 
• wspieranie potencjału rozwojowego uczniów i stwarzanie warunków do ich aktywnego i pełnego uczest-
• nictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym, 
• prowadzenie działalności innowacyjnej,
• wdrażanie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego w zakresie warunków realizacji kształcenia w zawodzie,
• kształcenie u uczniów kompetencji kluczowych. 

Są to zakresy monitorowania wyznaczone przez MEN, ale każdy dyrektor w swojej szkole może wyznaczyć do monitorowania te zakresy, które są dla niej najbardziej istotne w obecnej sytuacji. 

Obserwacje

Obserwacja to najczęściej stosowana forma sprawowania nadzoru pedagogicznego, gdyż jak mało która forma zbierania informacji stwarza możliwość do:

• zrozumienia kontekstu, którego nie jesteśmy w stanie uchwycić w inny sposób;
• osobistego przekonania się, jak rzeczywiście funkcjonują nauczyciele i uczniowie (realna, a nie zakładana realizacja programu – wytyczonych celów itp.);
• dostrzeżenia zjawisk umykających codziennej uwadze uczestników procesu edukacyjno-wychowawczego (nauczycielom, uczniom, dyrekcji);
• dostrzeżenia faktów, o których uczestnicy – uczniowie, nauczyciele, rodzice – niechętnie mogą (lub będą) mówić lub pisać;
• uwzględnienia własnych spostrzeżeń jako części danych (większa wszechstronność analizy).

Wiedza dyrektora dotycząca obserwacji powinna opierać się na formule: relacja z realizacji – cele, zakres, tematyka, wyniki określające zaobserwowany stan, analiza, wnioski.

Wyniki klasyfikacji rocznej oraz egzaminów zewnętrznych

Szczególnym weryfikatorem prawidłowej realizacji założeń ujętych w formule przyjętego i zrealizowanego programu nauczania są wyniki egzaminów zewnętrznych, których szczegółowa analiza pozwoli na wyciągnięcie właściwych wniosków będących obiektywną oceną pracy szkoły i nauczycieli w minionym okresie, a które jednocześnie stanowić będą podstawę do właściwego prowadzenia prac planistycznych w obszarze działań dydaktyczno-wychowawczych na nowy rok szkolny. Należy pamiętać o poddaniu analizie korelacji między wynikami egzaminów zewnętrznych oraz wynikami klasyfikacji końcowej uczniów. Będzie to oczywiście informacja uzupełniająca, ale ważna w kontekście oceny efektywności pracy poszczególnych nauczycieli. Nauczyciele szkoły nie mogą poprzestać na sporządzeniu informacji o efektach pracy pedagogicznej, ale muszą uwzględnić jej wpływ na dalsze funkcjonowanie uczniów. Logiczną konsekwencją tego typu informacji jest zbieranie danych (tzw. śledzenie losów absolwentów szkoły) na temat funkcjonowania tego ucznia w rzeczywistości szkolnej na kolejnym etapie kształcenia lub życia zawodowego. Dopiero po zestawieniu tych dwóch informacji można w sposób wiarygodny stwierdzić, w jakim stopniu efekty pracy szkoły miały charakter praktyczny – będzie to bardzo pomocne dyrektorowi we właściwym ukierunkowaniu prac całej kadry pedagogicznej szkoły w nowym roku szkolnym.

Wyniki monitorowania realizacji podstawy programowej

Wszechstronną wiedzę dyrektora o wynikach monitoringu realizacji podstawy programowej należy zestawić z informacją uzyskaną od nauczycieli na ten sam temat. Taka analiza powinna mieć potrójny wymiar: ilościowy, treściowy i efektywny. W ramach tego działania należy w pierwszej kolejności przyjrzeć się liczbie efektywnie zrealizowanych godzin i porównać je z liczbą godzin planowanych do realizacji. Następnie powinno się szczegółowo przeanalizować treści programowe realizowane w ramach przewidzianych godzin. Trzeba porównać liczbę godzin ze zrealizowanymi treściami. Trzecim elementem są efekty tych działań. Same efekty muszą być poddane analizie w wymiarze realizacji celów programowych, poziomu opanowania umiejętności głównych oraz zastosowania wskazanych w podstawie programowej warunków realizacyjnych.

Realizacja priorytetowych zadań

W tym elemencie dyrektor powinien szczegółowo odnieść się do zapisów ujętych w aktualnej koncepcji pracy szkoły i określić, w jakim stopniu jest ona zrealizowana, oraz przedstawić prognozę na jej pełną realizację w wyznaczonym okresie (czyli w tym czasie, na który została opracowana). Jest to również okazja do dokonania niezbędnych korekt w obowiązującej koncepcji, skorygowania już zaplanowanych działań oraz uwzględnienia nowych. 

Podsumowanie

Planowanie to bardzo trudny i odpowiedzialny obszar pracy dyrektora szkoły, który będzie miał istotny wpływ na przyszłość szkoły lub placówki, a jednocześnie będzie realizowany przez wszystkie podmioty szkolne. Na etapie planowania pracy należy więc współpracować z organami kolegialnymi funkcjonującymi w szkole. Być może będą one źródłem inspiracji dla dyrektora.

1. W tym celu dobrze byłoby, aby nauczyciele poszczególnych przedmiotów przygotowali wykazy niezbędnego wyposażenia do prawidłowej realizacji nowej podstawy programowej. Te wykazy należy scalić w jedno spójne zestawienie i potraktować jako stan docelowy, czyli taki, do jakiego należy dążyć, aby szkoła mogła prawidłowo funkcjonować. To on będzie wyznaczał zadania do realizacji, a jednocześnie będzie stanowił kryterium sukcesu jako weryfikator stopnia osiąganych celów w obszarze wyposażenia. 
2. Należy pamiętać o nowych stawkach dodatku za wychowawstwo klasy oraz nowym świadczeniu „na start”, które obowiązują od dnia 1 września 2019 r. Dotyczy to placówek prowadzonych przez JST.
3. Dotyczy to placówek prowadzonych przez JST.
4. Wyznacznikiem prawnym w tym względzie jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z dnia 31 sierpnia 2017 r., poz. 1658) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z dnia 29 sierpnia 2017 r., poz. 1611).
5. Szczegółowe wskazówki dotyczące przygotowania raportu poewaluacyjnego zawarte zostały w publikacji „Ewaluacja wewnętrzna w szkole” – J. Lewandowski, Wydawnictwo Forum, Poznań, 2010–2011 wraz z aktualizacjami.