Nowe zasady oceniania pracy dyrektora szkoły - zadania podmiotów oceniających

Otóż od dnia 1 stycznia 2017 r. uległa zmianie rola organów uczestniczących w ustalaniu oceny pracy dyrektora szkoły, tj. organu administracji rządowej i organu samorządu terytorialnego. Z tym dniem wszedł w życie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw³, którego przepis zmienił brzmienie art. 6a ust. 6 ustawy Karta Nauczyciela. W wyniku przedmiotowej zmiany omawianego przepisu ocenę pracy dyrektora szkoły będzie ustalał organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym. Natomiast do postępowań dotyczących oceny pracy dyrektora wszczętych i niezakończonych przed dniem 1 stycznia 2017 r. stosuje się przepisy dotychczas obowiązujące.

Procedurę postępowania w procesie dokonywania oceny pracy dyrektora można podzielić na 8 podstawowych etapów. 

Etap 1 – Wnioskowanie o ocenę, termin ustalenia oceny pracy, informowanie dyrektora o dokonywaniu oceny pracy, wystąpienie do organu nadzoru pedagogicznego o dokonanie cząstkowej oceny pracy dyrektora

Po złożeniu wniosku (wyłącznie w formie pisemnej) o dokonanie oceny pracy dyrektora przez uprawniony podmiot (samego dyrektora, organ prowadzący, radę szkoły, radę rodziców, organ sprawujący nadzór pedagogiczny) organ sprawujący nadzór pedagogiczny sprawdza, czy spełnione są kryteria formalne niezbędne do dokonania oceny pracy dyrektora szkoły. Ocena ta nie może być bowiem dokonana wcześniej niż po upływie roku od poprzedniej oceny pracy lub oceny dorobku zawodowego (oceny dokonywane w procesie awansu zawodowego nauczyciela, w tym również dyrektora szkoły, na podstawie odrębnych przepisów). Organ sprawujący nadzór pedagogiczny ustala również nieprzekraczalną datę sporządzenia przedmiotowej oceny w stosunku do konkretnego dyrektora. Zgodnie z obowiązującym prawem oceny pracy dyrektora szkoły dokonuje się w okresie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia złożenia wniosku. Do okresu tego nie wlicza się okresów usprawiedliwionej nieobecności w pracy dyrektora szkoły trwającej dłużej niż miesiąc, okresów ferii wynikających z przepisów w sprawie organizacji roku szkolnego, a także okresów urlopu wypoczynkowego, trwającego nieprzerwanie co najmniej 14 dni kalendarzowych, dyrektorów zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie. Ocena pracy może być dokonana w terminie krótszym niż okres trzymiesięczny. 

Jeżeli spełnione są kryteria formalne do dokonania oceny pracy dyrektora, organ sprawujący nadzór pedagogiczny: 

• powiadamia na piśmie dyrektora o działaniach związanych z oceną jego pracy co najmniej na miesiąc przed terminem dokonania oceny (o ile oceny nie dokonuje się na jego wniosek, a innych uprawnionych podmiotów), z wskazaniem, z czyjej inicjatywy ta procedura jest wszczynana;
• występuje na piśmie do organu prowadzącego szkołę lub placówkę o dokonanie cząstkowej oceny pracy dyrektora w zakresie: realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy oraz w art. 7 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela; realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 1, 3, 4, 5a, 6, 9 i pkt 10 oraz ust. 4 ustawy oraz w art. 6 i w art. 7 ust. 2 pkt 2–4 i pkt 6 Karty Nauczyciela; w piśmie do organu prowadzącego organ sprawujący nadzór pedagogiczny podaje także nieprzekraczalny termin dokonania oceny pracy dyrektora oraz przekazuje informację w sprawie daty i terminu uzgodnienia końcowej wersji oceny.

Etap 2 – Przygotowywanie ocen cząstkowych przez organ nadzoru pedagogicznego i organ prowadzący

Podstawowe kryterium oceny pracy dyrektora szkoły stanowi stopień realizacji zadań określonych w art. 6, art. 7 ust. 2 i art. 42 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela oraz art. 4 i art. 39 ust. 1, 3 i 4 ustawy o systemie oświaty – ustalony w wyniku sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz nadzoru w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. W toku dokonywania oceny pracy dyrektora szkoły ustalane są trzy oceny cząstkowe, przez: organ sprawujący nadzór pedagogiczny, 

• organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym,
• organ prowadzący. 

Organ prowadzący przygotowuje: cząstkową ocenę pracy dyrektora szkoły w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy o systemie oświaty oraz w art. 7 ust. 2 pkt 5 ustawy Karta Nauczyciela i przekazuje ją organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką. Natomiast sam organ nadzoru pedagogicznego przygotowuje ocenę w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 4 i art. 39 ust. 1 pkt 2 i 7 ustawy oraz w art. 7 ust. 2 pkt 1 i art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela. Organ prowadzący wykorzystuje wyniki nadzoru nad działalnością szkoły w zakresie spraw finansowych i administracyjnych, w szczególności wyniki kontroli w zakresie dysponowania przyznanymi szkole środkami budżetowymi, pozyskiwania i wydatkowania środków pochodzących z innych źródeł, gospodarowania mieniem, przestrzegania obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów, przestrzegania przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły. Podstawą oceny pracy dyrektora powinny być również uwagi i spostrzeżenia osób sprawujących nadzór ogólny nad szkołą w imieniu organu prowadzącego, a także informacje zawarte w arkuszu kontroli przeprowadzonej w szkole w związku z oceną pracy dyrektora. 

Z kolei organ sprawujący nadzór pedagogiczny (np. kurator oświaty) przygotowuje swoją ocenę pracy dyrektora, na którą składają się: ustalenie oceny cząstkowej w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 4 i art. 39 ust. 1 pkt 2 i 7 ustawy o systemie oświaty oraz w art. 7 ust. 2 pkt 1 i art. 42 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela oraz opracowanie oceny cząstkowej w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i 6 ustawy o systemie oświaty i w art. 6 oraz art. 7 ust. 2 pkt 2−4 ustawy Karta Nauczyciela. Natomiast ustalanie oceny cząstkowej w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i 6 ustawy o systemie oświaty i w art. 6 oraz art. 7 ust. 2 pkt 2−4 ustawy Karta Nauczyciela odbywa się w porozumieniu z organem prowadzącym. Działanie w porozumieniu oznacza zebranie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny od organu prowadzącego wszystkich niezbędnych informacji i wymianę z nim poglądów. Do opracowania oceny cząstkowej organ sprawujący nadzór pedagogiczny wykorzystuje:

• dokumenty zgromadzone w ramach wykonywania nadzoru, w szczególności: wyniki ewaluacji, kontroli, osiągnięcia szkoły, wyniki egzaminów zewnętrznych i tendencje rozwojowe szkoły, rozpatrywane skargi,
• wypełniony przez dyrektora arkusz oceny jego własnej działalności zawodowej.

Jeśli zachodzi taka potrzeba, organ sprawujący nadzór pedagogiczny dokonuje obserwacji zajęć organizowanych przez szkołę i zapoznaje się z warunkami funkcjonowania szkoły. Cząstkową ocenę pracy dyrektora szkoły organ prowadzący przesyła do właściwego organu sprawującego nadzór pedagogiczny, np. do właściwego kuratora oświaty. 

Etap 3 –Zasięganie opinii w sprawie oceny pracy

Organ nadzoru pedagogicznego zasięga pisemnej opinii rady szkoły i zakładowych organizacji związkowych działających w danej szkole w sprawie oceny pracy dyrektora. Wystąpienie w sprawie opinii musi mieć formę pisemną i powinno być wystosowane jak najszybciej po złożeniu wniosku. 

Należy pamiętać, że jeśli dyrektor szkoły jest nauczycielem, ocenie podlega również jego aktywność pedagogiczna. W tym zakresie podstawowymi kryteriami oceny jego pracy (podobnie jak każdego innego nauczyciela) jest: poprawność merytoryczna i metodyczna prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prawidłowość realizacji innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, kultura i poprawność języka, pobudzanie inicjatywy uczniów, zachowanie odpowiedniej dyscypliny uczniów na zajęciach,

• zaangażowanie zawodowe nauczyciela (uczestnictwo w pozalekcyjnej działalności szkoły, udział w pracach zespołów nauczycielskich, podejmowanie innowacyjnych działań w zakresie nauczania, wychowania i opieki, zainteresowanie uczniem i jego środowiskiem, współpraca z rodzicami),
• aktywność nauczyciela w doskonaleniu zawodowym,
• działania nauczyciela w zakresie wspomagania wszechstronnego rozwoju ucznia, z uwzględnieniem jego możliwości i potrzeb,
• przestrzeganie porządku pracy (punktualność, pełne wykorzystanie czasu lekcji, właściwe prowadzenie dokumentacji).

Organ nadzoru pedagogicznego z własnej inicjatywy lub na wniosek dyrektora szkoły zasięga opinii właściwego doradcy zawodowego lub (gdy nie jest to możliwe) innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego na temat pracy dyrektora. Opinia właściwego doradcy metodycznego (innego nauczyciela dyplomowanego lub dyplomowanego) powinna obejmować wyłącznie ocenę pracy dyrektora szkoły jako nauczyciela (realizacja zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych przez dyrektora bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz), nie powinna natomiast obejmować oceny zadań dyrektora szkoły jako organu kierującego szkołą. 

Etap 4 –Uzgadnianie wspólnego stanowiska przez podmioty oceniające

Organ prowadzący i organ sprawujący nadzór pedagogiczny dokonują uzgodnienia dotyczącego sposobu realizacji przez dyrektora szkoły zadań wynikających z art. 39 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i 6 ustawy o systemie oświaty i w art. 6 oraz art. 7 ust. 2 pkt 2−4 ustawy Karta Nauczyciela. Z czynności tych sporządzany jest protokół uzgodnień. W sytuacji gdy cząstkowa ocena pracy dyrektora szkoły dokonana przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny i ocena pracy proponowana przez organ prowadzący są rozbieżne, organ nadzoru pedagogicznego podejmuje działania zmierzające do porozumienia i wypracowania wspólnego stanowiska. W tym celu organ nadzoru pedagogicznego składa w organie prowadzącym wniosek zawierający zastrzeżenia w sprawie ustalonej oceny cząstkowej. Wniosek rozpatruje organ prowadzący w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. 

Etap 5 –Dokonywanie oceny „w porozumieniu”

Organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką pełni teraz wiodącą rolę w procedurze ustalania oceny pracy dyrektora. Wymóg dokonania oceny pracy dyrektora przez obydwa wymienione organy „w porozumieniu” oznacza w praktyce konieczność uzyskania pomiędzy nimi zgody co do ostatecznej oceny. Wcześniej każdy z tych organów ustala oddzielnie ocenę cząstkową wykonywania przez dyrektora zadań, których nadzorowanie pozostaje w gestii danego organu. Zapis o ustaleniu oceny „w porozumieniu” ma istotne znaczenie. Oznacza bowiem, że ustawodawca przewidział ścisłe współdziałanie obu organów: prowadzącego i nadzoru pedagogicznego. Współdziałanie to polega na wydaniu przez każdy z organów oceny cząstkowej, a następnie na wydaniu na ich podstawie wspólnej oceny końcowej. 

Przyjęcie takiej zasady oznacza, że w razie zaistnienia rozbieżnych stanowisk obu organów nie jest możliwe skuteczne zakończenie oceny pracy dyrektora. Brak zgody pomiędzy organem prowadzącym szkołę i organem nadzoru pedagogicznego co do wysokości oceny uniemożliwia zakończenie procedury oceniania pracy dyrektora, a tym samym stanowi naruszenie przepisów prawa oświatowego i może być podstawą roszczenia ze stosunku pracy, niezależnie od formy jego nawiązania. 

Etap 6 – Projekt oceny pracy, obecność przedstawiciela organizacji związkowej przy zapoznawaniu się z projektem oceny

Organ nadzoru pedagogicznego przygotowuje projekt oceny praccy dyrektora szkoły, uwzględniając treść protokołu uzgodnień. Ocena pracy dyrektora powinna wynikać z udokumentowanych ustaleń z nadzoru pedagogicznego prowadzonego przez kuratora oświaty oraz z nadzoru w zakresie spraw finansowych i administracyjnych prowadzonego przez organ prowadzący. Przedstawiciel organu nadzoru pedagogicznego zapoznaje dyrektora z pisemnym projektem oceny jego pracy oraz wysłuchuje ewentualnych uwag i zastrzeżeń dyrektora. Na wniosek dyrektora przy zapoznawaniu go pisemnym projektem oceny może być obecny przedstawiciel wskazanej przez niego organizacji związkowej, przy czym oceniany dyrektor szkoły nie musi być członkiem organizacji związkowej. Wniosek o uczestnictwo przedstawiciela organizacji związkowej jest dla organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką wiążący. W tym celu organ nadzoru sporządza pisemne wystąpienie o oddelegowanie przedstawiciela organizacji związkowej. Zapoznanie się z projektem oceny pracy dyrektor potwierdza własnoręcznym podpisem. Swoją obecność potwierdza także podpisem przedstawiciel organizacji związkowej. W ciągu 3 dni od daty zapoznania się z projektem oceny pracy dyrektor może zgłosić swoje uwagi i zastrzeżenia na piśmie, podobnie jak to ma miejsce przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela.

Sporządzenie oceny pracy, wręczenie dyrektorowi oceny pracy

Po upływie tego terminu organ nadzoru pedagogicznego sporządza ostateczną ocenę pracy. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny może uwzględnić wszystkie lub niektóre uwagi zgłoszone przez dyrektora lub ich nie uwzględnić. W przypadku nieuwzględnienia uwag organ nadzoru pedagogicznego informuje o tym dyrektora szkoły odrębnym pismem, podając uzasadnienie swojej decyzji. 

Ocena pracy dyrektora ma charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym: 

• ocena wyróżniająca,
• ocena dobra,
• ocena negatywna.

Ocenę pracy dyrektora opracowuje się w oparciu o zakres informacji określony w rozporządzeniu MEN. Uzasadnienie oceny pracy powinno zawierać informacje zawarte w ocenach cząstkowych.

Przestała obowiązywać karta oceny pracy w formule obowiązującej do końca 2016 roku. Zgodnie z nowym prawem w dokumencie nazywanym kartą oceny pracy (a nie we wzorcowym druku będącym do końca 2016 roku załącznikiem rozporządzenia MEN) powinny się znaleźć następujące informacje: 
1)    imię (imiona) i nazwisko nauczyciela,
2)    data i miejsce urodzenia,
3)    miejsce zatrudnienia i zajmowane stanowisko,
4)    staż pracy pedagogicznej,
5)    stopień awansu zawodowego,
6)    wykształcenie,
7)    data dokonania ostatniej oceny pracy,
8)    stwierdzenie uogólniające, o którym mowa w art. 6a ust. 4 Karty Nauczyciela,
9)    uzasadnienie oceny pracy,
10)    data sporządzenia oceny pracy,
11)    podpis osoby dokonującej oceny pracy,
12)    pouczenie o terminie i trybie wniesienia odwołania od oceny pracy.

Organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą wręcza dyrektorowi oryginał oceny pracy za potwierdzeniem odbioru, a kopię tej oceny włącza do akt osobowych dyrektora szkoły. Odpis karty oceny pracy dyrektora szkoły organ nadzoru pedagogicznego przekazuje również organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę w celu dołączenia do dokumentacji sprawy. 

Wniosek ocenianego dyrektora o ponowne ustalenie oceny

Stosowanie do art. 6a ust. 9 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela od ustalonej oceny pracy dyrektorowi szkoły przysługuje prawo złożenia wniosku o ponowne ustalenie oceny jego pracy do organu, który tę ocenę ustalił, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia. Użyte w tym przepisie określenie  „wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy” oznacza środek odwoławczy służący dyrektorowi w przypadku niezadowolenia z ustalonej oceny pracy. Typowe odwołane co do zasady składa się do organu nadrzędnego. Ponieważ w tym przypadku nie da się zastosować takiej formuły, dlatego wprowadzona jest możliwość złożenia wniosku o ponowne ustalenie oceny – jako swoistej formuły odwoławczej. Organ nadzoru pedagogicznego nie rozpatruje przedmiotowego wniosku samodzielnie, ale zgodnie z art. 6a ust. 10 ustawy Karta Nauczyciela powołuje w tym celu zespół oceniający. Skład zespołu oceniającego określa rozporządzenie MEN. Zgodnie z jego zapisami w zespołu odwoławczego wchodzą: 

• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jako przewodniczący zespołu,
• przedstawiciel organu prowadzącego,
• przedstawiciel rodziców wchodzący w skład rady szkoły, a w szkole, w której rada szkoły nie została powołana – przedstawiciel rady rodziców,
• nauczyciel doradca metodyczny – powołany na wniosek ocenianego dyrektora szkoły,
• przedstawiciel wskazanej przez ocenianego dyrektora szkoły zakładowej organizacji związkowej – powołany na jego wniosek.

Zespół rozpatruje wniosek i dokonuje ponownej oceny (ustala nową ocenę lub podtrzymuje poprzednią). Rozstrzygnięcia co do utrzymania lub ustalenia nowej oceny pracy zapadają większością głosów, a w przypadku równej liczby oddanych głosów decyduje przewodniczący zespołu. Ocena ustalona przez zespół jest ostateczna, co oznacza, że nie przysługuje od niej odwołanie. Zespół odwoławczy ma obowiązek sporządzić pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia co do utrzymania oceny pracy, natomiast w sytuacji zmiany oceny zespół musi opracować nową kartę oceny pracy dyrektora, a jej odpis musi być włączony do teczki akt osobowych dyrektora. 

Ocena pracy dyrektora szkoły nie jest dokonywana w ramach postępowania administracyjnego i nie przybiera formy decyzji, a postępowanie w sprawie dokonania oceny pracy nie jest postępowaniem administracyjnym w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego⁴. Jednak w sytuacji gdy zachodzi podejrzenie, że ocena pracy została dokonana z naruszeniem przepisów prawa bądź w sposób nierzetelny, jej weryfikacja może być dokonana na drodze sądowej (wyłącznie na wniosek ocenianego dyrektora), a organem właściwym do rozstrzygnięć w tym zakresie jest sąd pracy.