Reforma systemu oświaty − zmiany (ciąg dalszy)

Projekt w swojej konstrukcji został podzielony na 7 działów, które zostały usystematyzowane w następujący sposób:

• dział I obejmuje słownik pojęć ustawowych odnoszących się do przepisów związanych z finansowaniem zadań oświatowych oraz ogólne normy prawne dotyczące finansowania zadań oświatowych i gospodarki finansowej,
• dział II zawiera regulacje dotyczące kwestii związanych z częścią oświatową subwencji ogólnej,
• dział III systematyzuje kwestie dotyczące finansowania placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek nieprowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego,
• dział IV szczegółowo reguluje kwestie dotyczące finansowania placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek w formie dotacji z budżetu państwa,
• dział V obejmuje regulacje dotyczące możliwości pobierania opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego oraz rozliczeń finansowych pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego,
• dział VI systematyzuje zmiany wprowadzane w obecnie obowiązujących przepisach,
• dział VII, zgodnie z zasadami legislacji, obejmuje przepisy przejściowe i końcowe.

Proponowane rozwiązania prawne zakładają wprowadzenie następujących zmian:

• naliczanie dotacji z budżetu państwa na rozwój wychowania przedszkolnego dla danej JST według organu rejestrującego oraz organu prowadzącego (w przypadku prowadzenia przez JST), a nie według położenia przedszkola;
• dotacje na zapewnienie uczniom szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych;
• dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym; zmiany w tym zakresie oznaczają uzależnienie wkładu własnego od pozycji finansowej gminy (wskaźnik dochodowości na mieszkańca), tzn. gminy o niskim wskaźniku dochodowości musiałyby dołożyć 5% zamiast 20%, a gminy o średnim wskaźniku dochodowości 10% zamiast 20%.

Niezwykle istotne są modyfikacje proponowane w dziale VI, czyli zmiany wprowadzane w obowiązujących obecnie przepisach. Najwięcej ważnych dla nauczycieli i brzemiennych w skutki zmian zamierza się wprowadzić w ustawie Karta Nauczyciela. Zostały one pokrótce scharakteryzowane poniżej, natomiast zachęcam wszystkich zainteresowanych do szczegółowej lektury samego projektu ustawy

1. Zmiany w zakresie awansu zawodowego nauczycieli, dokonywania oceny ich pracy oraz obowiązków nauczycieli (art. 6, art. 6a, art. 9b–9i, art. 10 Karty Nauczyciela)

W pierwszej kolejności proponuje się powiązanie ścieżki awansu zawodowego z oceną pracy nauczyciela oraz uzależnienie długości tej ścieżki od jakości pracy nauczyciela. Dlatego obecna ocena dorobku zawodowego za okres stażu zostanie zastąpiona typową oceną pracy uwzględniającą m.in. dorobek zawodowy nauczyciela uzyskany w okresie odbywanego stażu. Rozszerzeniu ulegnie jednak skala ocen pracy –  z obecnej trzystopniowej na nową pięciostopniową, zakładającą następujące stopnie oceny (wyróżnione zostały propozycje nowych elementów w skali ocen):

• ocena wyróżniająca,
• ocena bardzo dobra,
• ocena dobra,
• ocena niezadowalająca,
• ocena negatywna.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że w ramach oceny pracy nauczyciela oceniany jest w szczególności stopień realizacji obowiązków¹. Dlatego zakłada się doprecyzowanie tego przepisu poprzez jednoznaczne określenie, iż nauczyciel jest również obowiązany doskonalić się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły. W zakresie procedury oceny pracy nauczyciela zostaną również wprowadzone obligatoryjne terminy dokonywania tej oceny ściśle powiązane ze ścieżką awansu zawodowego. Ocena pracy ma stać się mechanizmem umożliwiającym sprawdzenie, czy nauczyciel utrzymuje odpowiedni poziom kompetencji zawodowych, przy jednoczesnym nagradzaniu finansowym najlepszych nauczycieli.

Zwłaszcza dla dyrektorów bardzo istotne jest to, że w przypadku otrzymania przez nauczyciela oceny pracy na przedostatnim poziomie, czyli niezadowalającym, dyrektor szkoły będzie mógł wypowiedzieć nauczycielowi stosunek pracy niezależnie od posiadanego stopnia awansu zawodowego i podstawy zatrudnienia nauczyciela. Natomiast otrzymanie oceny pracy na najniższym poziomie, czyli negatywnej, będzie się wiązało (tak jak obecnie) z obligatoryjnym rozwiązaniem stosunku pracy.

Uzyskanie oceny pracy na określonym poziomie będzie miało też wpływ na długość ścieżki awansu zawodowego nauczycieli. Proponuje się jednocześnie wydłużenie okresów pracy w szkole niezbędnych do rozpoczęcia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego.

Wiele wątpliwości interpretacyjnych budzą obowiązujące przepisy dotyczące terminu złożenia przez awansującego nauczyciela sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego, gdyż nie wskazują konkretnych sankcji wynikających z przekroczenia tego terminu. Dlatego też sugerowane jest określenie w ustawie Karta Nauczyciela, a nie jak obecnie w rozporządzeniu wykonawczym, iż w terminie 30 dni od dnia zakończenia stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego. Jednocześnie przewiduje się możliwość przedłużenia tego terminu w razie usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy (termin ten będzie ulegał przedłużeniu o czas tej nieobecności). Natomiast w przypadku niedotrzymania terminu złożenia przedmiotowego sprawozdania nauczyciel będzie zobowiązany do ponownego odbycia stażu i to w pełnym wymiarze.

Zgodnie z przepisami art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe² oraz w związku z przepisami art. 321 ustawy przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe od 1 września 2019 r. placówki doskonalenia nauczycieli (z wyjątkiem placówek doskonalenia nauczycieli prowadzonych przez Ministra Edukacji Narodowej) nie będą objęte nadzorem pedagogicznym kuratora oświaty. Zamiast tego, zgodnie z art. 184 ustawy Prawo oświatowe, placówki doskonalenia nauczycieli będą podlegały wyłącznie akredytacji, której będzie udzielał kurator oświaty.

2. zmiany w zakresie wynagradzania nauczycieli oraz uprawnień socjalnych (art. 20, art. 30, art. 33a, art. 39, art. 53, art. 54, art. 56, art. 58, art. 60, art. 61, art. 72, art. 91a, art. 91b Karty Nauczyciela)

W ramach zmian w tym zakresie proponowane jest wprowadzenie nowego dodatku do wynagrodzenia zasadniczego – ma to być tzw. dodatek za wyróżniającą pracę. Docelowo ma on stanowić uzupełnienie obecnego systemu awansu zawodowego bardzo mocno powiązanego z systemem wynagradzania.

Proponuje się również zmianę przepisów art. 39 ust. 3 i 4 ustawy Karta Nauczyciela poprzez zmianę terminu wypłaty wynagrodzenia nauczycieli – na wypłatę z dołu. Zmienia się zatem przepisy art. 39 ust. 3 i 4 ustawy Karta Nauczyciela poprzez zmianę terminu wypłaty wynagrodzenia nauczycieli na wypłatę z dołu. Jednak wprowadzenie takiego rozwiązania wymaga zastosowania dłuższego okresu vacatio legis, którego celem będzie zapewnienie możliwości przystosowania się do tej zmiany, a także rozłożenie wdrażania tej zmiany w czasie – proponuje się na okres 1 roku. Od dnia 1 stycznia 2019 roku do dnia
30 listopada 2019 roku termin wypłaty składników wynagrodzenia, które przed dniem wejścia w życie ustawy były wypłacane nauczycielowi miesięcznie z góry, w każdym kolejnym miesiącu będzie ulegał przesunięciu na termin późniejszy, jednak okres od dnia wypłaty poprzedniego wynagrodzenia wypłacanego z góry nie może być dłuższy niż 34 dni. W takiej sytuacji całe wynagrodzenie zostanie wypłacone nauczycielom po raz pierwszy z dołu, w terminie określonym w znowelizowanym art. 39 ust. 3 ustawy Karta Nauczyciela, czyli w miesiącu grudniu 2019 roku.

Należy zwrócić uwagę na to, że w projektowanej ustawie postanowiono uchylić przepisy Karty Nauczyciela dotyczące prawa nauczyciela do lokalu mieszkalnego, prawa do osobistego użytkowania działki gruntu szkolnego, prawa do zajmowania mieszkań w budynkach szkolnych i użytkowanych przez szkoły. Zniesienie wspomnianych uprawnień socjalnych ma nastąpić z zachowaniem zasady ochrony praw nabytych.

3.  Zmiany w zakresie czasu pracy nauczycieli (art. 42, art. 42a Karty Nauczyciela)

Projektowana ustawa zakłada ujednolicenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, tzw. pensum.

W propozycjach zakłada się określenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dla nauczyciela pedagoga, logopedy, psychologa i doradcy zawodowego, a także terapeuty pedagogicznego, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w wymiarze 22 godzin. Natomiast pensum nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym proponuje się określić w wymiarze 20 godzin tygodniowo.

4.  Zmiany w zakresie urlopów wypoczynkowych nauczycieli (art. 64, art. 66, art. 66a Karty Nauczyciela)

Zgodnie z nowym art. 64 ust. 2 a ustawy Karta Nauczyciela dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczycielowi, który obowiązki kierownicze pełni w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze, będzie przysługiwał urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów, czyli identycznie jak obecnie w tzw. placówkach nieferyjnych.

5.  Zmiany w zakresie urlopu dla poratowania zdrowia (art. 73 Karty Nauczyciela)

Zgodnie z dzisiaj obowiązującym prawem nauczyciele stanowią grupę zawodową, która jest uprawniona do korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia już po przepracowaniu 7 lat w szkole, w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia³. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia może wynosić 3 lata. O potrzebie udzielenia nauczycielowi takiego urlopu będzie orzekał lekarz, który posiada uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 229 § 8 Kodeksu pracy, wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą szkoła zawarła umowę⁴. W proponowanych rozwiązaniach ustawowych zakłada się, że urlop dla poratowania zdrowia będzie udzielany nauczycielowi w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę. Przewiduje się, że urlop ten będzie mógł być udzielany również na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.

6.  Zmiany w zakresie nawiązywania, zmiany i rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami (art. 10, art. 10a, art. 19, art. 22, art. 23, art. 27 Karty Nauczyciela)

Zgodnie z art. 10 ust. 8 Karty Nauczyciela nie można nawiązać stosunku pracy z nauczycielem, który nie spełnia warunków⁵.

W kwestii zmiany stosunków pracy z nauczycielami zakłada się uchylenie art. 19 Karty Nauczyciela, dającego organowi prowadzącemu szkołę możliwość przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły bez zgody nauczyciela, jednak na okres nie dłuższy niż 3 lata, z prawem powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko.

Obecnie dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny⁶. W takiej sytuacji nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia⁷. Jednak obowiązujące przepisy nie zobowiązują dyrektora szkoły do zwiększenia wymiaru zatrudnienia nauczyciela, któremu uprzednio ograniczony został wymiar zatrudnienia, oczywiście jeżeli powstanie taka możliwość. Proponuje się zatem dodanie w art. 22 Karty Nauczyciela ust. 2b określającego, iż w razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela, któremu ograniczono wymiar zatrudnienia, pracy w wymiarze wyższym niż wynikający z tego ograniczenia, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji, dyrektor szkoły będzie miał obowiązek w pierwszej kolejności zwiększyć wymiar zatrudnienia tego nauczyciela.

W projektowanej ustawie zakłada się również uchylenie w art. 27 Karty Nauczyciela ust. 2 określającego okres niezdolności nauczyciela do pracy z powodu choroby, po którym następuje rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, oraz zastosowanie do tych nauczycieli regulacji, jaka została określona w art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela dla nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania. Doprecyzowano również zapisy art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela poprzez wskazanie przypadków, w których rozwiązanie stosunku pracy następuje w terminie dłuższym niż po upływie 182 dni niezdolności do pracy.

7.  Zmiany dotyczące uprawnień związanych z rodzicielstwem (art. 67d i art. 67e Karty Nauczyciela)

W tym zakresie zakłada się wprowadzenie szczególnej regulacji dotyczącej wykorzystania przez nauczyciela zwolnienia od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14⁸. Proponuje się wprowadzenie odrębnego uregulowania dla nauczycieli kwestii zwolnienia od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 14 w samej Karcie Nauczyciela. Zwolnienie to będzie przysługiwało nauczycielom w wymiarze 2 dni, bez możliwości wykorzystania go w wymiarze godzinowym.

8.  Zmiana w zakresie postępowania dyscyplinarnego (art. 85i Karty Nauczyciela)

W projektowanych rozwiązaniach wprowadza się zasadę, że w postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym do doręczeń stosowane będą odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego regulujące te kwestie. Ponadto należy zauważyć, że projektowane rozwiązania na nowo regulują sposób zatrudniania nauczycieli w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, a także publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, prowadzonych przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego lub osoby fizyczne, oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego⁹ oraz zakładają objęcie nauczycieli innych form wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego przepisami Karty Nauczyciela¹⁰.

Jak widać, zmian jest sporo i trudno je bardzo szczegółowo omówić w jednym artykule. Dlatego też zachęcam do spokojnego przeanalizowania proponowanych nowych regulacji prawnych.