Organizacja szkolnych działań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego wynika wprost z ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 59 z późn. zm.). Z jej zapisów wynika, że zajęcia z doradztwa zawodowego są jedną z form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły (art. 109 ust. 1 pkt 7). Zajęcia mają być realizowane niezależnie od pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu udzielanej uczniom w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zajęcia organizuje się dla uczniów klasy VII i VIII szkoły podstawowej, branżowej szkoły I stopnia, liceum ogólnokształcącego i technikum. Równocześnie ustawa zobowiązuje ministra do określenia w formie rozporządzenia treści programowych, warunków, sposobu realizacji i organizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego oraz wymagań w zakresie przygotowania osób realizujących doradztwo zawodowe w szkołach (art. 47 ust. 1 pkt 3 lit. c i pkt 4). W art. 98 ust. 1 pkt 16 ustawy zapisano ponadto, że statut szkoły ma zawierać zapisy dotyczące organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego.
POLECAMY
Aktualnie realizowany jest przez ORE (placówka doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzona przez MEN) projekt „Efektywne doradztwo edukacyjno-zawodowe dla dzieci, młodzieży i dorosłych”. Ma on na celu stworzenie ram funkcjonowania doradztwa edukacyjno-zawodowego w systemie oświaty poprzez:
- opracowanie programów realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego dla poszczególnych typów szkół,
- przygotowanie wzorcowych rozwiązań organizacyjnych w zakresie funkcjonowania wewnątrzszkolnych systemów doradztwa.
Wypracowane rozwiązania będą podstawą ustawowych rozwiązań w zakresie doradztwa zawodowego, które zaczną obowiązywać od 1 września 2018 r. Minister Edukacji Narodowej ogłosił kierunki polityki oświatowej w roku szkolnym 2017/2018, wśród których znajduje się „wprowadzanie doradztwa zawodowego do szkół i placówek”. Ale czy rzeczywiście trzeba je do szkół wprowadzać?
Historia doradztwa zawodowego w Polsce
Poradnictwo zawodowe ma swoje miejsce w polskiej oświacie od dziesięcioleci i różne były jego losy. W powojennej Polsce system polskiego poradnictwa zawodowego nie rozwijał się. Istniało przekonanie, że podjęcie pracy jest obywatelskim obowiązkiem, a każdy młody człowiek nadaje się do każdej pracy. Rozwijające się w latach 50. XX wieku szkolnictwo zawodowe intensywnie kształciło wszystkich rozpoczynających naukę, bez względu na ich indywidualne uwarunkowania, zainteresowania i uzdolnienia. Uznawano, że każdego można uczynić dobrym fachowcem w dowolnym zawodzie. Funkcjonujące wtedy poradnictwo zawodowe musiało uwzględniać tzw. zawody deficytowe i branże strategiczne w skali kraju. Prowadzono działania, które miały charakter doboru, a nie wyboru zawodu dla potrzeb rynku pracy. Zmianę nastawienia wobec poradnictwa zawodowego można było zauważyć od 1957 r. Temat odbudowy poradnictwa zawodowego pojawia się na obradach Zjazdów Oświatowych w 1957 i 1959 r., podczas których postuluje się konieczność rozszerzania sieci istniejących poradni zawodowych, wprowadzania elementów poradnictwa do programów nauczania w zakładach kształcenia nauczycieli oraz uregulowania spraw poradnictwa odpowiednim aktem prawnym. Postulaty obydwu zjazdów zostały częściowo uwzględnione w wydanym w 1959 r. przez Ministerstwo Oświaty okólniku nr 43 na temat przygotowania młodzieży szkół podstawowych do wyboru zawodu. Czyż nie brzmią dziś znajomo zapisy mówiące o tym, że nauczyciele, a zwłaszcza wychowawca klasowy, powinni prowadzić stałą i systematyczną pracę nad kształtowaniem i rozwijaniem zainteresowań uczniów, kierować ich życzeniami zawodowymi, pobudzać i zachęcać do możliwie realnego i konkretnego formułowania swych projektów zawodowych? Wszystko to miało na celu ułatwianie młodzieży podjęcie jak najbardziej świadomej decyzji co do wyboru przyszłego zawodu i kierunku dalszego kształcenia – zgodnie z jej uzdolnieniami, właściwościami fizycznymi i potrzebami państwa. Kolejne zapisy dotyczące poradnictwa zawodowego pojawiają się w ustawie z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i w uchwale Rady Ministrów nr 110 z dnia 3 maja 1974 r. w sprawie doskonalenia i rozwoju systemu orientacji i poradnictwa zawodowego. W 1979 r. Polska ratyfikuje Konwencję nr 142 Międzynarodowej Organizacji Pracy, zawierającą zapis dotyczący roli poradnictwa zawodowego i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich. Dopiero w 1989 r. pojawia się w Polsce realne zapotrzebowanie na doradztwo zawodowe. Lata 1990–1992 – to okres powstawania biur pracy, których głównym zadaniem były wypłaty zasiłków dla bezrobotnych i przeciwdziałanie bezrobociu poprzez usługi poradnicze na terenie urzędów pracy. W 1991 r. założone zostało Stowarzyszenie Doradców Szkolnych i Zawodowych oraz uruchomiono pierwsze studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego, a w 1995 r. w opracowanej przez Instytut Pracy i Polityki Społecznej klasyfikacji zawodów i specjalności pojawił się zawód doradca zawodowy.
Podstawa prawda poradnictwa zawodowego
Podstawowym aktem prawnym, z którego wynika konieczność organizacji i wspierania poradnictwa zawodowego przez władze publiczne w Polsce, jest aktualnie Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. To na
bazie umieszczonych w niej zapisów powstały oświatowe akty prawne, w których mowa o doradztwie zawodowym.
Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.) świadczenie usług doradczych stało się obowiązkowe na poziomie szkół ponadgimnazjalnych. Nowelizacja rozporządzenia z 2002 r. wprowadziła ten obowiązek również na poziomie gimnazjum.
W nieobowiązującym już dzisiaj rozporządzeniu MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. nr 11, poz. 114) po raz pierwszy opisano obowiązki doradcy zawodowego, które utrzymano w przepisach do dnia dzisiejszego. Wśród przedsięwzięć realizowanych w latach
2003-2006 w ramach Programu „Pierwsza Praca” Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w porozumieniu z MEN ogłosiło konkurs o granty na tworzenie Szkolnych Ośrodków Kariery (SzOK) w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych o uprawnieniach szkół publicznych. Celem konkursu było zainicjowanie tworzenia SzOK-ów (opiekunem SzOK-u miał być szkolny doradca zawodowy), które powinny pomagać młodzieży w przygotowaniu się do wejścia na rynek pracy. W ramach przyznanych grantów dofinansowano utworzenie i rozwój kilkuset SzOK-ów. W rozporządzeniu MEN z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (t.j. Dz. U z 2015 r., poz. 1264) opisano wymagania kwalifikacyjne, jakie musi spełniać osoba zajmująca stanowisko nauczyciela-doradcy zawodowego w szkołach i placówkach oświatowych.
Co nowego wprowadza Ministerstwo Edukacji Narodowej?
Od 1 września 2017 r. obowiązuje nowe rozporządzenie MEN z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. z 2017 r., poz. 703). Ramowe plany nauczania zawierają minimalną ilość godzin przeznaczonych na realizację zajęć edukacyjnych z zakresu doradztwa zawodowego: w klasach VII i VIII szkoły podstawowej – w wymiarze po 10 godz. minimum w każdej klasie, a w liceum ogólnokształcącym, technikum i branżowej szkole I stopnia – odpowiednio minimum 10 godz. w całym okresie nauczania.
W roku szkolnym 2017/2018 zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego będą realizowane na podstawie programu nauczania przygotowanego przez nauczyciela prowadzącego te zajęcia i dopuszczonego do użytku przez dyrektora szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej. Program musi zawierać informacje o zawodach, kwalifikacjach i stanowiskach pracy oraz możliwościach uzyskania kwalifikacji zgodnych z potrzebami rynku pracy, a także predyspozycjami zawodowymi.
W podstawie programowej kształcenia ogólnego na każdym etapie znajdują się zapisy, które wskazują, że zadaniem szkoły jest przygotowanie uczniów do wyboru kierunku kształcenia i zawodu, a szkoła prowadzi zajęcia z zakresu doradztwa zawodowego. Jeśli dodać do tego obowiązki doradcy zawodowego opisane w rozporządzeniu MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2013 r., poz. 532), to są to wskazówki dotyczące organizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, o którym mowa w ustawie Prawo oświatowe. W przypadku braku doradcy zawodowego w szkole lub placówce dyrektor ma wyznaczyć nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę, który będzie planował i realizował zadania z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego.
Doradztwo zawodowe powinno być kształtowane w duchu postawy uczenia się przez całe życie. Z tego punktu widzenia zyskuje ono nowy wymiar, gdyż dotyczy także tych uczniów, którzy już podjęli decyzje edukacyjne, ale nie potrafią się odnaleźć na rynku pracy i muszą podjąć decyzję o przekwalifikowaniu.
Doradztwo powinno być wspierane przez rodziców, dyrektorów szkół, instytucje państwowe (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, urzędy pracy), otoczenie społeczne oraz pracodawców. Dlatego też ramowe programy realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego zawierać będą wskazania do kreatywności szkół w tym zakresie i szerokiej współpracy z innymi podmiotami. Jak widać, nowe rozwiązania mają na celu wzmocnienie roli doradztwa zawodowego w procesie przygotowania wykwalifikowanych kadr pracowniczych. Zaproponowane rozwiązania powinny, zdaniem ustawodawcy, zagwarantować uczniom i ich rodzicom wszechstronne wsparcie w procesie planowania ścieżki edukacyjnej i zawodowej uczniów
