Nadzór dyrektora nad praktyczną realizacją edukacji matematycznej, przyrodniczej i informatycznej jako jednego z kierunków realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2017/2018

Szkoły zobligowane są do podejmowania działań umożliwiających realizację nałożonych przez MEN wymagań, a dyrektor – do prowadzenia nadzoru pedagogicznego w przedmiotowym zakresie. Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1658) nadzór pedagogiczny dyrektora szkoły powinien być prowadzony w formach:

1. ewaluacji wewnętrznej, której wyniki wykorzystuje się do doskonalenia jakości pracy szkoły,
2. kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki,
3. wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań,
4. monitorowania pracy szkoły.

Fundamentalnym dokumentem w procesie edukacji jest podstawa programowa. Konieczność monitorowania realizacji podstawy programowej wynika z obowiązku nadzoru pedagogicznego dyrektora oraz z odpowiedzialności zawodowej nauczyciela za rozwój ucznia. Zatem muszą oni realizować określone zadania (tab. 1).

Proces monitorowania realizacji podstawy programowej powinien mieć charakter ciągły, a informacje uzyskane w procesie monitorowania mogą posłużyć dyrektorowi do zaplanowania nadzoru pedagogicznego.

Artykuł 55 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo oświatowe stanowi, iż nadzór pedagogiczny polega na inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów. Zgodnie z § 22 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U.
z 2017 r., poz. 1658): „dyrektor obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki”.

Na co więc powinien zwrócić uwagę, prowadząc nadzór nad realizacją edukacji matematycznej, przyrodniczej i informatycznej w swojej szkole?

1. W zakresie edukacji matematycznej:
   - kształtowanie u uczniów umiejętności tworzenia własnej strategii rozwiązania zadań, poprzez proponowanie zadań, w których problem jest zdefiniowany w nietypowy sposób,
   - stosowanie na lekcjach zadań związanych z wymaganiami ogólnymi,
   - kształtowanie umiejętności wyciągania wniosków  i tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej,
   - staranne wykonywanie przekształceń i obliczeń,
   - weryfikowanie poprawności otrzymanego wyniku, a w przypadku wyników sprzecznych z treścią zadania – wskazywanie tych niezgodności,
   - umiejętność weryfikacji, czy wybrany szablon postępowania jest przydatny w sytuacji opisanej w zadaniu.
2. W zakresie edukacji przyrodniczej:
   - stosowanie obserwacji w terenie podczas ćwiczeń i wycieczek dydaktycznych,
   - częstotliwość prowadzenia zajęć poza salą lekcyjną oraz zajęć wykorzystujących doświadczenie czy obserwację,
   - wykorzystywanie przez nauczyciela zasobów regionu na zajęciach,
   - możliwość samodzielnego planowania przez uczniów doświadczeń,
   - umiejętność wnioskowania na podstawie analizy danych,
   - umiejętność rozwiązywania przez uczniów problemów złożonych i nietypowych, które wymagają wykorzystania i skojarzenia kilku różnych elementów lub wiedzy z kilku działów tematycznych,
   - stosowanie zadań, doświadczeń i pomiarów mających przełożenie na praktyczne działanie i przydatność życiową, które uczniowie powinni wykonywać na zajęciach zgodnie z opisanymi w podstawie programowej zalecanymi warunkami i sposobem realizacji,
   - opracowanie i realizację własnych wątków przez nauczycieli, w oparciu o rozpoznane zainteresowania uczniów,
   - stosowane metody oraz aktywność badawczą uczniów podczas zajęć, zwłaszcza stosowanie metody projektów,
   - wykorzystanie narzędzi informatycznych podczas zajęć.
3. W zakresie edukacji informatycznej:
   - wykorzystanie na zajęciach tablicy interaktywnej, rzutnika multimedialnego, komputera z dostępem do internetu,
   - stosowanie programów komputerowych wspomagających edukację matematyczną i przyrodniczą,
   - wykorzystywanie przez nauczycieli w procesie dydaktycznym nowych mediów, np.: blogi, Wikipedia, prezentacje Prezi, YouTube, Glogster,
   - wykorzystanie platform e-learningowych i stosowanie ich w procesie dydaktycznym,
   - stosowanie przez nauczyciela kryteriów adekwatnych do tych stosowanych na egzaminach zewnętrznych,
   - eliminowanie błędnych nawyków uczniów, takich jak: pobieżne czytanie poleceń, podawanie wyników z inną dokładnością niż żądana w zadaniu, niestaranne lub brak opisów na wykresach itp.,
   - stosowanie tej samej formy odpowiedzi jak w zadaniach egzaminacyjnych,
   - ćwiczenie umiejętności rozwiązywania zadań związanych z algorytmiką i programowaniem,
   - stosowanie poprawnego języka informatycznego, a nie żargonu informatycznego stosowanego w szkole,
   - stosowanie oprogramowania, z którego uczeń musi korzystać na egzaminie.

Wykorzystanie TIK przez nauczycieli uzależnione jest od wyposażenia sal lekcyjnych/pracowni w stałe rzutniki multimedialne i ekrany, w tablice multimedialne oraz/lub komputery z dostępem do Internetu. Wyposażenie szkoły w sprzęt i pomoce dydaktyczne jest zadaniem dyrektora i organu prowadzącego szkołę. Wiele jednak zależy od umiejętności nauczycieli w zakresie ich wykorzystania. Skutecznie będzie nauczał ten nauczyciel, który zna technologie i potrafi się nimi posłużyć, tak aby uczyć lepiej i ciekawiej.

Dyrektor powinien zachęcać nauczycieli do częstszego wykorzystywania technologii informacyjnych poprzez organizowanie szkoleń demonstrujących i organizowanie otwartych lekcji koleżeńskich pokazujących dobre praktyki w zakresie możliwości wykorzystania TIK w nauczaniu różnych przedmiotów. W szkole powinny być ponadto prowadzone badania skuteczności metod nauczania z wykorzystaniem technologii informacyjnych.

Ponadto dyrektor powinien poddawać kontroli realizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zakres i sposób indywidualizacji zajęć oraz monitorować adekwatność udzielanej pomocy, co ma szczególne znaczenie w nauczaniu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, a w planach doskonalenia zawodowego opracowywanych w szkole powinien uwzględnić propozycje szkoleń i warsztatów podnoszących kompetencje nauczycieli w zakresie pracy z uczniami ze SPE.

Dyrektor powinien zachęcać nauczycieli do tworzenia własnych programów nauczania. Zatwierdzając do realizacji przedstawione przez nauczycieli programy nauczania (zarówno własne, jak i te proponowane przez wydawnictwa), powinien zwracać uwagę na dostosowanie ich do rozpoznanych potrzeb i możliwości uczniów. Kluczowe znaczenie ma tu znajomość przez nauczycieli podstawy programowej oraz różnic między podstawą programową, programem nauczania i podręcznikiem. Bardzo ważne jest też informowanie uczniów o celach lekcji i jasne określanie oczekiwań. Istotne znaczenie ma również przebieg komunikacji na linii nauczyciel – uczeń (czy nie jest jednokierunkowa) i to, czy uczeń uzyskuje konstruktywną informację zwrotną pozwalającą mu planować własny rozwój.

Rolą dyrektora jest wspomaganie nauczycieli w realizacji ich zadań. Dyrektor powinien przygotować starannie przemyślany plan doskonalenia nauczycieli, system weryfikacji ich umiejętności (zwłaszcza metodycznych), system propagowania dobrych rozwiązań metodycznych.

Działania te powinny być poprzedzone diagnozą potrzeb szkoły i nauczycieli. Dyrektor może podejmować działania umożliwiające lub usprawniające współpracę nauczycieli z instytucjami naukowymi i innymi podmiotami, które umożliwiają nauczycielom realizowanie wybranych tematów wynikających z podstawy programowej w warunkach umożliwiających wykorzystanie specjalistycznego sprzętu niedostępnego w szkołach. Należałoby też włączać szkołę do projektów uwzględniających wykorzystanie technologii informacyjnych w nauczaniu różnych przedmiotów, a także przygotowywać w szkole interdyscyplinarne projekty edukacyjne.

Reasumując, dyrektor szkoły w procesie projektowania i realizacji nadzoru pedagogicznego w zakresie podstawy programowej z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i informatycznych powinien planować swoje zadania nadzorcze w perspektywie etapu edukacyjnego, z uwzględnieniem wszelkich form i sposobów sprawowania nadzoru.

Bibliografia

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 59 z późn. zm.).
• Rozporządzenie MEN z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1658).
• Rozporządzenie MEN z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z 2017 r., poz. 1611).
• Osiągnięcia uczniów kończących gimnazjum w roku 2017. Sprawozdanie z egzaminu gimnazjalnego 2017, CKE, Warszawa 2017.
• Sprawozdanie z egzaminu maturalnego2017. Matematyka, CKE Warszawa 2017.
• Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 2017. Biologia, CKE Warszawa 2017.
• Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 2017. Fizyka, CKE Warszawa 2017.
• Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 2017. Chemia, CKE Warszawa 2017.
• Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 2017. Informatyka, CKE Warszawa 2017.Lipska M., Monitorowanie podstawy programowej kształcenia ogólnego w praktyce szkolnej, ORE, Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Tab. 1. Zadania nauczyciela i dyrektora w zakresie realizacjo podstawy programowej

Schemat 1. Przykład – planowanie nadzoru (opracowanie własne)