Doskonalenie nauczycieli w 2019 r.

Dotychczas kwestie dotyczące doskonalenia nauczycieli były w zasadzie regulowane przez rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli¹, wydane na podstawie art. 78 ust. 1 ustawy o systemie oświaty².

Obowiązuje ono na mocy art. 365 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe³ do czasu wydania rozporządzenia na mocy art. 188 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe⁴. Natomiast nowe rozporządzenie dotyczące tej kwestii uwzględnia zmienione regulacje prawne dotyczące placówek doskonalenia nauczycieli zawarte w:

• przepisach art. 184–186 ustawy Prawo oświatowe – zobowiązujących publiczne i niepubliczne placówki doskonalenia nauczycieli do posiadania akredytacji, a w przypadku nowo tworzonych placówek doskonalenia nauczycieli – wstępnej akredytacji;
• przepisach art. 70a ust. 4–6 ustawy Karta Nauczyciela⁵, ale już w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2019 r., będącym efektem wprowadzenia przepisów art. 7 ustawy z o finansowaniu zadań oświatowych⁶ oraz przepisów art. 143 ustawy o zmianie ustawy Prawo oświatowe i ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw⁷ – dotyczących zmiany sposobu organizacji i finansowania doradztwa metodycznego dla nauczycieli;
• przepisach art. 8 ust. 14 ustawy Prawo oświatowe – umożliwiających prowadzenie przez ministra właściwego do spraw zdrowia publicznej placówki doskonalenia nauczycieli;
• przepisach art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe w związku z art. 321 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe i przepisów art. 184–186  ustawy Prawo oświatowe – stanowiących o zadaniach i kompetencjach kuratora oświaty.

Co się zmieni?

W nowej regulacji doprecyzowane zostały podstawowe kwestie dotyczące warunków oraz zasad funkcjonowania i organizacji placówek doskonalenia nauczycieli. Jednak, z uwagi na swoją aktualność, zachowane zostały dotychczas funkcjonujące rozwiązania w zakresie:

• obowiązków organu prowadzącego placówkę doskonalenia nauczycieli, w tym nadawania statutu i zapewniania środków finansowych na jej utrzymanie oraz organizacyjne i kadrowe warunki do realizacji zadań statutowych, a także zatwierdzania planów pracy placówek doskonalenia nauczycieli,
• kwalifikacji nauczycieli-konsultantów i specjalistów niebędących nauczycielami, zatrudnionych w publicznych placówkach doskonalenia nauczycieli, 
• zadań obowiązkowych publicznej placówki doskonalenia nauczycieli prowadzonej przez ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego oraz ministra właściwego do spraw rolnictwa,
• prowadzenia kursów kwalifikacyjnych dla nauczycieli, które mogą być realizowane wyłącznie przez akredytowane placówki doskonalenia nauczycieli, w tym ich zakresu,
• zadań nauczycieli-konsultantów i nauczycieli-doradców metodycznych,
• obowiązków dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli, w tym przygotowania planu pracy placówki na dany rok szkolny i sprawozdań z jego realizacji, a także terminów ich sporządzania i przekazywania do opinii i zatwierdzania określonym w rozporządzeniu podmiotom,
• obowiązków kuratora oświaty dotyczących opiniowania planów pracy publicznych placówek doskonalenia nauczycieli,
• obowiązków samorządu województwa dotyczących wpisywania do ewidencji niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli. 

Natomiast na nowo, zupełnie inaczej niż dotychczas, uregulowane zostały następujące kwestie: 

• warunki tworzenia i likwidacji placówek doskonalenia nauczycieli,
• warunki i tryb powierzania zadań doradcy metodycznego,
• zadania obowiązkowe publicznej placówki doskonalenia nauczycieli prowadzonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, a także zadania obowiązkowych publicznych placówek dos-
• konalenia nauczycieli prowadzonych przez samorząd województwa, powiat i gminę, 
• wymagania niezbędne do zajmowania stanowiska dyrektora publicznej placówki doskonalenia nauczycieli oraz składu komisji konkursowej,
• zakres kursów kwalifikacyjnych, które mogą być realizowane przez placówkę doskonalenia prowadzoną przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. 

Wprowadzono również zmiany w składzie komisji konkursowej na dyrektora publicznej placówki doskonalenia nauczycieli prowadzonej przez jednostki samorządu terytorialnego, dostosowując przepisy rozporządzenia w tym zakresie do regulacji zawartych w ustawie o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw⁸. 

Bardzo ważną kwestią jest powrót jednolitych zasad doradztwa metodycznego, które nie jest uzależnione od decyzji gminy, ale finansowane przez państwo za pośrednictwem kuratora oświaty, który teraz będzie odpowiadał za funkcjonowanie doradztwa metodycznego na terenie województwa. 

Warunki tworzenia i likwidacji placówek doskonalenia nauczycieli

Wprowadzone zostają bardzo istotne zmiany w warunkach tworzenia i likwidacji placówek doskonalenia nauczycieli. Otóż obecnie, zgodnie z art. 185 ustawy Prawo oświatowe, utworzenie placówki doskonalenia nauczycieli wymaga uzyskania wstępnej akredytacji. Wymóg wstępnej akredytacji⁹ nie dotyczy publicznych placówek doskonalenia nauczycieli, o których mowa w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. b, ust. 6, ust. 7 pkt 2 i ust. 14 ustawy Prawo oświatowe, tj. publicznych placówek doskonalenia nauczycieli prowadzonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, ministra właściwego do spraw rolnictwa oraz ministra właściwego do spraw zdrowia. Do wymienionych placówek nie ma także zastosowania przepis art. 184 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe dotyczący wymogu posiadania akredytacji, stosownie do art. 184 ust. 2 ww. ustawy. Tak jak dotychczas, organ prowadzący ma obowiązek zawiadomić kuratora oświaty o zamiarze i przyczynach likwidacji placówki doskonalenia na co najmniej 6 miesięcy przed terminem jej likwidacji¹⁰. Obowiązek ten nie jest wymagany w przypadku cofnięcia przez kuratora oświaty akredytacji, w sposób określony przepisami art. 186 ust. 4 ustawy Prawo oświatowe, bowiem likwidacja placówki następuje z mocy prawa¹¹. Zgodnie z przepisami art. 185 ustawy Prawo oświatowe każda nowo tworzona placówka doskonalenia nauczycieli (publiczna i niepubliczna) musi uzyskać wstępną akredytację będącą niezbędnym warunkiem jej funkcjonowania. W związku z tak istotnymi zmianami zostają wprowadzone przepisy przejściowe dotyczące wniosków o wpis do ewidencji niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli złożonych i nierozpatrzonych przed dniem wejścia w życie projektowanego rozporządzenia. Do wniosków tych będzie się stosować przepisy projektowanego rozporządzenia. Wnioski niezawierające decyzji kuratora oświaty o przyznaniu wstępnej akredytacji należy uzupełnić o tę decyzję w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie projektowanego rozporządzenia¹². W przypadku cofnięcia akredytacji placówce doskonalenia nauczycieli przez kuratora oświaty¹³ będzie następowała likwidacja placówki i wykreślenie jej z ewidencji niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli¹⁴.

Zasady doradztwa metodycznego

Bardzo ważną kwestią jest powrót jednolitych zasad doradztwa metodycznego, które nie będzie już uzależnione od decyzji gminy, ale finansowane przez państwo za pośrednictwem kuratora oświaty, który teraz będzie odpowiadał za funkcjonowanie doradztwa metodycznego¹⁵ na terenie województwa. Nowe regulacje stanowią konsekwencję zmian dokonanych w art. 70a ustawy Karta Nauczyciela, wprowadzonych zapisami art. 76 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. W konsekwencji zupełnie inaczej niż dotychczas regulowane są kwestie dotyczące warunków i trybu powierzania nauczycielom zadań doradcy metodycznego. Otóż zgodnie z przepisami art. 70a ust. 4–6 ustawy Karta Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2019 r., w budżetach wojewodów wyodrębnia się środki na wspieranie organizacji doradztwa metodycznego na obszarze danego województwa, w łącznej wysokości 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego – są to więc znaczne środki. Będą one w drodze stosownej dotacji przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego prowadzącym placówki doskonalenia zatrudniające nauczycieli-doradców metodycznych w celu sfinansowania wydatków wynikających z ich zatrudnienia. Bardzo ważnym elementem nowych regulacji jest zmiana organu powierzającego zadania doradcy metodycznego. Organem tym będzie teraz kurator oświaty, który na podstawie art. 51 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe wykonuje w imieniu wojewody zadania i kompetencje w zakresie oświaty. Dotychczas organem powierzającym zadania doradcy metodycznego był organ prowadzący szkołę. Obecnie powierzenie nauczycielowi zadań doradcy metodycznego będzie odbywało się w porozumieniu z dyrektorem publicznej placówki doskonalenia nauczycieli, w której doradca ma być zatrudniony, oraz po uzgodnieniu z dyrektorem szkoły lub placówki, w której nauczyciel jest zatrudniony. Zadania doradcy metodycznego będą mogły być powierzone czynnemu nauczycielowi, który posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w placówce doskonalenia określone w przepisach w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli16 oraz posiada stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, a ponadto bardzo dobrą lub wyróżniającą ocenę pracy, udokumentowane osiągnięcia zawodowe, kompetencje społeczne oraz interpersonalne i komunikacyjne, a także kompetencje z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnej. W nowej formule swoje zadania doradca metodyczny będzie wykonywał wyłącznie w ramach dodatkowej umowy o pracę w publicznej placówce doskonalenia nauczycieli prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego, w wymiarze stanowiącym nie więcej niż ½ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, określonego na podstawie art. 42 ustawy Karta Nauczyciela dla stanowiska zgodnego ze specjalnością nauczyciela-doradcy metodycznego. Funkcjonujące dotychczas regulacje umożliwiały doradcy metodycznemu realizację zadań również w ramach stosunku pracy w publicznej szkole lub placówce, w której nauczyciel był zatrudniony, z jednoczesnym obniżeniem wysokości obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych. Przy powierzaniu określonemu nauczycielowi zadań doradcy metodycznego to kurator oświaty będzie teraz wskazywał publiczną placówkę doskonalenia nauczycieli, w której nauczyciel-doradca metodyczny będzie zatrudniony oraz to on będzie określał szczegółowy zakres jego zadań i warunki ich wykonywania.

Każda nowo tworzona placówka doskonalenia nauczycieli (publiczna i niepubliczna) musi uzyskać wstępną akredytację będącą niezbędnym warunkiem jej funkcjonowania. 

Szczegółowe zadania doradcy metodycznego będą powierzane (tak jak dotychczas) na okres nie krótszy niż rok i nie dłuższy niż trzy lata, z możliwością przedłużenia powierzenia na kolejny okres również nie krótszy niż rok. Przed przedłużeniem powierzenia zadań doradcy metodycznego właściwy kurator oświaty będzie zobowiązany do zasięgnięcia opinii o pracy i funkcjonowaniu doradcy metodycznego u dyrektora placówki doskonalenia, w której ten nauczyciel-doradca metodyczny jest zatrudniony. Z kolei właściwy nadzór pedagogiczny nad realizacją zadań przez nauczyciela-doradcę metodycznego będzie sprawował dyrektor placówki doskonalenia, w której nauczyciel jest zatrudniony. Oceniając pracę takiego nauczyciela, dyrektor placówki doskonalenia będzie obowiązany uwzględniać opinie nauczycieli korzystających z pomocy nauczyciela-doradcy metodycznego. Tak jak dotychczas, samo powierzenie zadań doradcy metodycznego będzie można cofnąć w przypadku niewywiązywania się nauczyciela z powierzonych zadań. Cofnięcia powierzonych zadań będzie mógł dokonać ten, kto je powierzył, czyli właściwy kurator oświaty, na wniosek dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli nadzorującego pracę danego nauczyciela-doradcy metodycznego. Ponadto, zgodnie z nowymi przepisami, kurator oświaty będzie obowiązany przygotowywać na każdy rok szkolny, oczywiście w porozumieniu z dyrektorami publicznych placówek doskonalenia nauczycieli, plan sieci doradztwa metodycznego na terenie województwa. Przy tworzeniu takiego planu zawsze będzie brana pod uwagę: liczba nauczycieli poszczególnych specjalności w województwie, potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego, konieczność zapewnienia nauczycielom równego dostępu terytorialnego i przedmiotowego do doradztwa metodycznego na terenie województwa. W planie takiej sieci uwzględniane będzie również doradztwo metodyczne dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach z językiem nauczania mniejszości narodowych i etnicznych oraz językiem regionalnym. W tym zakresie kurator oświaty będzie zobligowany do współpracy z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. 

Bardzo ważnym elementem nowych regulacji jest zmiana organu powierzającego zadania doradcy metodycznego. Organem tym będzie teraz kurator oświaty, który na podstawie art. 51 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe wykonuje w imieniu wojewody zadania  i kompetencje w zakresie oświaty. 

Zadania doradców metodycznych

Obowiązkowe zadania doradców metodycznych pozostawiono w takiej samej formule jak dotychczas. Oznacza to, że nadal do podstawowych zadań nauczyciela–doradcy będzie należało: 

• wspomaganie nauczycieli oraz rad pedagogicznych w planowaniu, organizowaniu i badaniu efektów procesu dydaktyczno-wychowawczego,
• opracowywanie, dobór i adaptacja programów nauczania, 
• rozwijanie umiejętności metodycznych i podejmowanie działań innowacyjnych. 

Nie zostały również zmienione formy realizacji zadań przez doradcę metodycznego. Są one następujące: 

• udzielanie indywidualnych konsultacji, 
• prowadzenie zajęć edukacyjnych, 
• prowadzenie zajęć otwartych,
• prowadzenie zajęć warsztatowych, 
• organizowanie innych form doskonalenia wspomagających pracę dydaktyczno-wychowawczą nauczycieli, 
• organizowanie i prowadzenie sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli oraz dla dyrektorów szkół i placówek.

Planując działania, nauczyciel-doradca metodyczny będzie musiał brać pod uwagę potrzeby nauczycieli. Planowanie tych działań będzie się odbywało we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli, bibliotekami pedagogicznymi i bibliotekami szkolnymi, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, oraz właściwym kuratorem oświaty, który powierzył nauczycielowi zadania doradcy metodycznego. 

W nowych regulacjach wprowadzono również przepisy przejściowe umożliwiające nauczycielom wykonującym w dniu wejścia w życie rozporządzenia zadania doradców metodycznych dalszą ich realizację na dotychczasowych warunkach, ale tylko do końca okresu, na jaki zostały one im powierzone¹⁶. Należy przez to rozumieć, że nauczyciele, którzy wykonują zadania doradcy metodycznego w dniu wejścia w życie nowych regulacji, będą nadal mogli je wykonywać do czasu wygaśnięcia tego powierzenia, w sposób określony przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego, które dokonały tego powierzenia zadań doradcy metodycznego, z jednym jednak zastrzeżeniem. Otóż wynagrodzenie z tego tytułu będzie im wypłacane z dotacji udzielanej z budżetu wojewody, a nie jak dotychczas z budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jak wynika z zapisów art. 143 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, ze środków wojewody będzie można finansować również koszty obniżenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nauczycielom, którym powierzono zadania doradcy metodycznego jeszcze przed dniem 1 stycznia 2019 r., do końca okresu, na który zostały powierzone.

Plan sieci doradztwa metodycznego

Zgodnie z nowymi regulacjami w przygotowywanych przez kuratorów oświaty planach sieci doradztwa metodycznego na terenie danego województwa będą uwzględnieni również nauczyciele wykonujący obecnie zadania doradcy metodycznego¹⁷. Plan sieci doradztwa metodycznego na terenie województwa na rok szkolny 2018/2019 kurator oświaty przygotowuje do dnia 31 marca 2019 roku.

Szczegółowe zadania doradcy metodycznego będą powierzane (tak jak dotychczas) na okres nie krótszy niż rok i nie dłuższy niż trzy lata, z możliwością przedłużenia powierzenia na kolejny okres również nie krótszy niż rok. 

Zakres zadań publicznych placówek doskonalenia 

Zakres obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia prowadzonych przez samorząd województwa, powiat i gminę¹⁸ został rozszerzony o obowiązek organizowania i prowadzenia doskonalenia zawodowego dla: 

• dyrektorów szkół i placówek, którym po raz pierwszy powierzono to stanowisko,
• dyrektorów szkół i placówek w zakresie zarządzania oświatą, 
• nauczycieli rozpoczynających po raz pierwszy pracę zawodową, 
• nauczycieli pełniących funkcje opiekunów stażu w zakresie opieki nad nauczycielami stażystami oraz opracowywania projektu oceny ich pracy za okres stażu.

Bardzo ważne jest to, że kursy kwalifikacyjne¹⁹ będą mogły prowadzić tylko placówki doskonalenia posiadające aktualną akredytację i za zgodą kuratora oświaty. Z jednym tylko zastrzeżeniem – kursów kwalifikacyjnych nie będą mogły prowadzić placówki doskonalenia nauczycieli posiadające wyłącznie wstępną akredytację, o której mowa w art. 185 ustawy Prawo oświatowe, oraz placówki doskonalenia, którym cofnięto akredytację na podstawie art. 186 wspomnianej ustawy²⁰. 

Zmiany wkroczyły do bardzo ważnego obszaru pracy nauczycieli, czyli do obszaru doskonalenia zawodowego. Ponieważ dotychczasowa forma doradztwa metodycznego budziła wiele kontrowersji i kierowano pod jej adresem wiele zastrzeżeń, można to uznać za krok w pożądanym kierunku.