Nowe zasady dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli

Po pierwsze – oznacza ono, że doskonalenie jest teraz ustawowym obowiązkiem każdego nauczyciela (zawsze był to obowiązek, ale nie w formie nakazu ustawowego, tylko wynikał z potrzeb merytorycznych i rozwoju zawodowego). Z tego też względu obecnie nauczyciel nie może odmówić udziału w formach doskonalenia zawodowego związanych z zajmowanym stanowiskiem pracy. Dotyczy to w szczególności form doskonalenia organizowanych przez szkołę (np. szkolenia w ramach rady pedagogicznej) oraz w formach, na które jest on delegowany. Po drugie – formy te muszą być zgodne z potrzebami szkoły. Potrzeby wyznacza (czy też określa) dyrektor szkoły na podstawie aktualnej koncepcji pracy i planu rozwoju swojej placówki. 
Z tego planu wynika również plan doskonalenia wewnętrznego. Jednak doskonalenie zawodowe zawsze pociąga za sobą określone koszty. Nie ma problemu, jeżeli koszty te pokrywa organizator szkolenia, tak jak to jest w przypadku szkoleń rad pedagogicznych. Wówczas kwestia potencjalnych kosztów nie dotyczy poszczególnych nauczycieli. Jednak zupełnie inaczej sprawa wygląda w przypadku tzw. szkoleń zewnętrznych, czyli takich, na które nauczyciel udaje się sam i są one realizowane poza obiektem szkolnym. W takiej sytuacji może on ubiegać się o dofinansowanie, czyli refundację (całkowitą lub częściową) kosztów związanych z udziałem w danej formie szkoleniowej. 

Zasady udzielania dofinansowania 

Od dnia 1 września 2019 roku w przedmiotowym obszarze obowiązuje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe2, które w sposób komplementarny szczegółowo reguluje sposób udzielania dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli. Do tej pory kwestie finasowania doskonalenia zawodowego nauczycieli regulowały przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków3. Obecna regulacja stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 70a ust. 9 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym, to minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określa w drodze rozporządzenia formy doskonalenia zawodowego nauczycieli i rodzaje wydatków związanych z organizacją i prowadzeniem doskonalenia zawodowego nauczycieli, które mogą być dofinansowywane ze środków, o których mowa w art. 70a ust. 1 i 7 Karty Nauczyciela (dotyczy to środków wyodrębnianych w budżetach organów prowadzących szkoły i w budżecie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania), oraz szczegółowe kryteria i tryb przyznawania tych środków, uwzględniając kompetencje organów prowadzących szkoły, a także kuratorów oświaty oraz dyrektorów szkół i placówek w zakresie planowania i wydatkowania środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli. Ponadto konieczność wydania nowego rozporządzenia wynikała ze zmiany art. 70a Karty Nauczyciela, wprowadzonej przepisem art. 76 pkt 33 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych4, która weszła w życie również z dniem 1 stycznia 2019 r. na podstawie art. 147 pkt 4 tejże ustawy. 

Zmiana sposobu finansowania doradztwa metodycznego

Nowelizacja przepisów art. 70a ustawy Karta Nauczyciela polegała na zmianie sposobu finansowania doradztwa metodycznego. Dotychczasowe kompetencje jednostek samorządu terytorialnego dotyczące finansowania doradztwa metodycznego przekazano wojewodom. Począwszy od 2019 roku, środki na organizację doradztwa metodycznego, w wysokości stanowiącej łącznie 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego, są wyodrębniane w budżetach wojewodów w wysokości proporcjonalnej do liczby nauczycieli zatrudnionych w danym województwie. Ze środków tych wojewoda udziela jednostkom samorządu terytorialnego prowadzącym placówki doskonalenia nauczycieli zatrudniające doradców metodycznych dotacji na finansowanie wydatków związanych z zatrudnieniem nauczycieli realizujących zadania doradcy metodycznego. W praktyce realizują to kuratorzy oświaty i oni też prowadzą nabór doradców metodycznych oraz wyznaczają konkretną placówkę doskonalenia nauczycieli, w której dany doradca metodyczny będzie realizował swoje zadania. Oczywiście, placówka taka musi bezwzględnie posiadać aktualną akredytację przyznawaną przez właściwego kuratora oświaty. 
Jednocześnie art. 140 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe i ustawy o systemie oświaty oraz innych ustaw5 wprowadził przepis przejściowy umożliwiający finansowanie ze środków wojewody również kosztów obniżenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nauczycielom, którym jednostka samorządu terytorialnego powierzyła zadania doradcy metodycznego przed dniem 1 stycznia 2019 r., do końca okresu, na który zadania te zostały powierzone. 

Sposób wyodrębniania środków będących w dyspozycji wojewodów na dofinansowanie organizacji doradztwa metodycznego i ich wysokość określono wprost w przepisach art. 70a ust. 4–6 Karty Nauczyciela. W związku z powyższym w obecnym rozporządzeniu zrezygnowano z dotychczasowych regulacji, które:

• określały sposób podziału środków na wsparcie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów; dotychczas były one szczegółowo opisane w § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r.;
• pozwalały na wydatkowanie środków wyodrębnianych, zgodnie z art. 70a ust. 1 Karty Nauczyciela, w budżetach organów prowadzących na organizację i prowadzenie doradztwa metodycznego dla nauczycieli, w tym dofinansowanie kosztów obniżenia wymiaru godzin zajęć lub dodatkowych umów o pracę doradców metodycznych; były one dotychczas określone w § 2 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 1a pkt 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r. 

Ponadto w art. 70a ust. 1 i 2 wyraźnie zapisano, że w budżetach organów prowadzących szkoły wyodrębnia się środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, z uwzględnieniem szkoleń branżowych, w wysokości 0,8% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Jest jednak jedno istotne zastrzeżenie – wspomniany przepis nie obejmuje finansowania publicznych placówek doskonalenia nauczycieli i bibliotek pedagogicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. Z tego też względu w obecnie obowiązującym rozporządzeniu (§ 2) – na podstawie wyżej wskazanych zmian polegających na przekazaniu finansowania doradztwa metodycznego wojewodom – z listy form doskonalenia, które mogą być dofinansowane ze środków wyodrębnianych w budżetach organów prowadzących szkoły i placówki usunięto organizację i prowadzenie doradztwa metodycznego i wprowadzono zmiany porządkowe. W § 2 pkt 1a nowego rozporządzenia określono, jakie formy doskonalenia nauczycieli mogą być dofinansowywane ze środków wyodrębnianych w budżetach organów prowadzących szkoły na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli. Jednak próżno szukać tam wymienionych konkretnych form doskonalenia. Znajduje się tam jedynie odsyłacz do art. 70a Karty Nauczyciela, gdzie sprecyzowano, że ze środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli dofinansowuje się: 

• koszty udziału nauczycieli w seminariach, konferencjach, wykładach, warsztatach, szkoleniach, studiach podyplomowych oraz innych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli prowadzonych odpowiednio przez placówki doskonalenia nauczycieli, szkoły wyższe oraz inne podmioty, których zadania statutowe obejmują doskonalenie zawodowe nauczycieli,
• koszty udziału nauczycieli w formach kształcenia nauczycieli prowadzonych przez szkoły wyższe i placówki doskonalenia nauczycieli,
• wspomaganie szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli prowadzonych przez placówki doskonalenia nauczycieli, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne i biblioteki pedagogiczne,
• koszty udziału nauczycieli, o których mowa w art. 70c Karty Nauczyciela6, w szkoleniach branżowych.

W § 2 pkt 1, 2, 3 i 4 rozporządzenia określono rodzaje kosztów, które mogą być w części lub w całości pokrywane ze środków wyodrębnianych na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli:
W § 2 pkt 1 rozporządzenia określono rodzaje kosztów związanych z podróżą służbową7, które dotyczą:

• nauczycieli biorących udział w formach doskonalenia zawodowego nauczycieli,
• osób organizujących i prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli.

W § 2 pkt 2 rozporządzenia określono pozostałe rodzaje kosztów:

• koszty wynagrodzenia osób prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli lub działania w ramach wspomagania szkół oraz sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, pod warunkiem, że są to osoby niebędące pracownikami publicznej placówki doskonalenia nauczycieli, publicznej biblioteki pedagogicznej lub publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, która tę formę, wspomaganie lub sieć organizuje,
• opłaty pobierane za formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, o których mowa w art. 70a ust. 3a pkt 1, 2 i 4 Karty Nauczyciela,
• koszty druku i dystrybucji materiałów szkoleniowych i informacyjnych dla nauczycieli.

Natomiast bez zmian pozostały formy doskonalenia, które mogą być dofinansowywane ze środków wyodrębnianych w budżecie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Należy zauważyć, że w stosunku do dotychczas obwiązujących (§§ 6 i 7 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 
29 marca 2002 r.) nie zmieniły się przepisy dotyczące kompetencji organów prowadzących szkoły i placówki oraz dyrektorów szkół i placówek w zakresie planowania i wydatkowania środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli (§§ 4, 5 i 6 obecnie obowiązującego rozporządzenia). W rozporządzeniu tym określono ponadto zadania dyrektorów szkół – dyrektorzy, na każdy rok szkolny, określają potrzeby w zakresie doskonalenia nauczycieli w swojej szkole (§ 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia). 
 

Z przytoczonego zapisu wynika jednoznacznie, że aby otrzymać określone wsparcie finansowe w zakresie pokrywania kosztów związanych z doskonaleniem zawodowym, nauczyciel musi wystąpić do dyrektora swojej szkoły ze stosownym pisemnym wnioskiem. Przepisy obowiązującego prawa nie zawierają wzoru takiego wniosku nauczyciela o dofinansowanie kosztów doskonalenia zawodowego, jednak zostały określone podstawowe informacje, które powinny znajdować się w takim wniosku. Jest to rozwiązanie znane nam chociażby z przepisów dotyczących oceny pracy lub organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej (treści wniosków kierowanych w określonych sytuacjach do właściwej poradni psychologiczno-pedagogicznej). Zgodnie ze wskazaniami prawnymi wniosek nauczyciela w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego, kierowany do dyrektora szkoły, powinien zawierać:

• imię i nazwisko nauczyciela,
• nazwę danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, o której dofinansowanie ubiega się nauczyciel,
• nazwę organizatora danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, o której dofinansowanie ubiega się nauczyciel,
• wysokość kosztów, o których mowa w § 2 pkt 1 lit. a, lub opłat, o których mowa w § 2 pkt 3, o których dofinansowanie ubiega się nauczyciel,
• uzasadnienie przydatności w pracy zawodowej odbycia danej formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, a w przypadku szkolenia branżowego – szkolenia branżowego wskazanego przez nauczyciela we wniosku, o którym mowa w art. 70c ust. 5 Karty Nauczyciela, o której dofinansowanie ubiega się nauczyciel,
• podpis nauczyciela. 

Dyrektorzy szkół są zobowiązani złożyć do organu prowadzącego wnioski o dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli uwzględniające potrzeby, które zostały wcześniej odpowiednio ustalone. Natomiast sam organ prowadzący, do dnia 31 stycznia danego roku, musi opracować na dany rok kalendarzowy plan
dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli, uwzględniając:

• wnioski dyrektorów szkół,
• wyniki egzaminu ósmoklasisty, egzaminu zawodowego lub egzaminu maturalnego,
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej, 
• stopień realizacji harmonogramu szkoleń branżowych. 

Ponadto organ prowadzący, zawsze w porozumieniu z dyrektorami szkół, ustala corocznie maksymalną kwotę dofinansowania opłat pobieranych przez podmioty organizujące poszczególne formy szkoleniowe oraz formy i specjalności kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane. 

Szkolenia branżowe

Ponieważ po zmianach wprowadzone zostały tzw. szkolenia branżowe, to w rozporządzeniu zostały dokładnie określone cele takiego kształcenia. Do tych celów zaliczono: 

• aktualizowanie wiedzy zawodowej i specjalistycznej w zakresie nowych technologii stosowanych w branży związanej z nauczanym zawodem, sprzętu technicznego, w tym maszyn, urządzeń i narzędzi, a także materiałów stosowanych w procesach produkcyjnych lub usługach oraz specyfiki pracy w danej branży związanej z nauczanym zawodem,
• nabywanie nowych umiejętności związanych z nauczanym zawodem,
• poznawanie systemu zapewniania jakości produkcji lub usług, a także bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców związanych z nauczanym zawodem,
• doskonalenie umiejętności interpersonalnych w bezpośrednim kontakcie z osobami zatrudnionymi u pracodawcy lub w indywidualnym gospodarstwie rolnym,
• doskonalenie umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy zawodowej i specjalistycznej w praktyce,
• rozpoznawanie potrzeb i możliwości zatrudnienia absolwentów na regionalnym lub lokalnym rynku pracy,
• nawiązywanie kontaktów zawodowych umożliwiających rozwijanie i doskonalenie współpracy z pracodawcami lub osobami prowadzącymi indywidualne gospodarstwa rolne w procesie kształcenia zawodowego.

Należy zaznaczyć, że pracodawca lub osoba prowadząca gospodarstwo rolne przyjmuje nauczyciela na konkretne szkolenie branżowe tylko na podstawie skierowania wydanego przez dyrektora szkoły. Skierowanie takie powinno zawierać:

• nazwę i adres odpowiednio szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, placówki kształcenia ustawicznego lub centrum kształcenia zawodowego,
• imię i nazwisko nauczyciela,
• dane adresowe pracodawcy lub osoby prowadzącej indywidualne gospodarstwo rolne,
• zakres przedmiotowy szkolenia branżowego,
• datę rozpoczęcia i zakończenia oraz liczbę godzin szkolenia branżowego. 

Nauczyciel może również z własnej inicjatywy ubiegać się o uzyskanie takiego skierowania na szkolenie branżowe. Jednak wówczas musi on wystąpić do dyrektora o jego wydanie z odpowiedni wnioskiem. Wniosek nauczyciela o wydanie skierowania na szkolenie branżowe powinien zawierać: 

• nazwę i adres odpowiednio szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, placówki kształcenia ustawicznego lub centrum kształcenia zawodowego,
• imię i nazwisko nauczyciela,
• dane adresowe pracodawcy lub osoby prowadzącej indywidualne gospodarstwo rolne,
• zakres przedmiotowy szkolenia branżowego,
• datę rozpoczęcia i zakończenia oraz liczbę godzin szkolenia branżowego.

Po rozpatrzeniu takiego wniosku dyrektor szkoły powinien przekazać nauczycielowi skierowanie na wskazane szkolenie branżowe nie później niż na 14 dni przed planowanym rozpoczęciem tego szkolenia. 

Nowe zasady finansowania doskonalenia zawodowego konsumują zmiany w zasadach finansowania zadań oświatowych oraz uwzględniają nowe wymagania dotyczące kształcenia branżowego. Z uwagi na to, że wprowadzono nowe typy dokumentów, należy w szkole opracować odpowiednie procedury określające tryb postępowania nauczycieli ubiegających się o środki na doskonalenia zawodowe. Procedury te powinny uwzględniać terminy poszczególnych czynności, tak aby dyrektor mógł właściwie procedować przyznawanie takich środków z zachowaniem zasady optymalizacji wydatkowania środków publicznych. 

 

1. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2018 r., poz. 967 i 2245 oraz z 2019 r., poz. 730 i 1287).
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2019 r. w sprawie dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, szczegółowych celów szkolenia branżowego oraz trybu i warunków kierowania nauczycieli na szkolenia branżowe (Dz. U. z 2019 r., poz. 1653).
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz. U. z 2002 r., poz. 430 oraz z 2015 r., poz. 1973).
4. Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z 2017 r., poz. 2203).
5. Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe i ustawy o systemie oświaty oraz innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 2245).
6. Nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczyciele praktycznej nauki zawodu zatrudnieni w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe są obowiązani doskonalić umiejętności i kwalifikacje zawodowe potrzebne do wykonywania pracy poprzez uczestniczenie w szkoleniach branżowych realizowanych w trzyletnich cyklach, w łącznym wymiarze 40 godzin w cyklu. Obowiązek ten jednak nie dotyczy nauczycieli prowadzących działalność gospodarczą związaną z nauczanym zawodem albo indywidualne gospodarstwo rolne, którego działalność jest związana z nauczanym zawodem lub zatrudnionych u pracodawców na stanowiskach związanych z nauczanym zawodem, lub zatrudnionych w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których działalność jest związana z nauczanym zawodem. Za spełnienie tego obowiązki uznaje się również odpowiednio udział nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych oraz nauczycieli praktycznej nauki zawodu w formach doskonalenia zawodowego realizowanych u pracodawców w ramach regionalnych programów operacyjnych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2018 r., poz. 1307 i 1669).
7. Ustalone na zasadach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 77 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1040 z późn. zm.).
8. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1148 z późn. zm.).