Sposób obliczania zniżki pensum
W poprzednich latach legitymowanie się orzeczeniem o przynajmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie gwarantowało nauczycielowi realizacji mniejszej liczby godzin pracy z dziećmi niż wynikająca z pensum. Przewidywane przez ustawodawcę obniżenie norm czasu pracy mogło się odbywać poprzez zmniejszenie wymiaru obowiązków wykonywanych w pozostałym czasie pracy. Od dnia 1 września 2018 r. art. 42a ust. 1a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2018 r., poz. 967) wprost stanowi, że nauczycielowi niepełnosprawnemu zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, dla którego maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy jest ustalany zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 511), obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, z zaokrągleniem do pełnych godzin w ten sposób, że czas zajęć do pół godziny pomija się, a powyżej pół godziny liczy się za pełną godzinę. Z kolei z powołanego przepisu UoRZiSZON wynika, że czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.
Podsumowując, zasadą jest, że czas pracy nauczyciela z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, który jest zatrudniony na pełen etat, nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, a nauczyciel korzysta ze zniżki pensum. W porównaniu do 40-godzinnego tygodnia pracy (art. 42 ust. 1 KN), norma czasu pracy jest obniżona o 1/8 (7/8 × 40 h = 35 h). W związku z tym również o 1/8 ulega obniżeniu wymiar pensum nauczycieli z takimi orzeczeniami.
Przykład 1.
Nauczyciel z pensum 25-godzinnym z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć, tygodniowo ma do zrealizowania bezpośrednio z uczniami 22 godziny, czyli o 3 godziny mniej: 7/8 × 25 h = 21,9 h zaokrąglonych w górę.
Przykład 2.
Nauczyciel z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, pracujący z sześciolatkami (pensum 22 godziny), zatrudniony na 22/22 etatu ma do zrealizowania z dziećmi 19 godzin: 7/8 × 22 = 19,25 h zaokrąglonych w dół.
W przypadku nauczyciela zatrudnionego w niepełnym wymiarze zajęć, który legitymuje się co najmniej umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, wyliczeń obowiązującej go normy czasu pracy oraz pensum dokonuje się proporcjonalnie do części etatu.
Przykład 3.
Nauczyciel wspomagający z niepełnosprawnością co najmniej w stopniu umiarkowanym i z pensum 20-godzinnym, zatrudniony na 10/20 (czyli na pół etatu), od dnia 1 września 2018 r. będzie miał do przepracowania 17,5 godzin w ramach obniżonego wymiaru czasu pracy (10/20 × 7/8 = 40 h), w tym w ramach obniżonego pensum będzie realizował 9 godzin: 10/20 × 7/8 × 20 h = 8,75 h zaokrąglonych w górę.
Obniżenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie może spowodować zmniejszenia wynagrodzenia oraz ograniczenia innych uprawnień nauczyciela (art. 42 a ust. 2 KN). W praktyce oznacza to w szczególności, że nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości adekwatnej do wymiaru zatrudnienia wymienionego w umowie o pracę lub akcie mianowania, a nie w odniesieniu do rzeczywiście realizowanego obniżonego czasu pracy.
Z obniżenia normy czasu pracy oraz zniżki pensum nie korzysta natomiast nauczyciel, który posiada orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności. Taki nauczyciel, w zależności od zajmowanego stanowiska, na pełnym etacie ma do przepracowania tygodniowo 40 godzin, w tym realizuje pensum w wymiarze określonym w tabeli z art. 42 ust. 3 KN albo ustalonym przez organ prowadzący dla specjalistów na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b KN na poziomie nie wyższym niż 22 godziny, czyli w takiej samej liczbie godzin co pełnosprawni nauczyciele.
Godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw
Nauczycielowi korzystającemu z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie przydziela się godzin ponadwymiarowych (art. 42 ust. 3 KN).
W związku z tym nauczyciel z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności, który korzysta z zagwarantowanego przez ustawodawcę przywileju wypracowywania mniejszej liczby godzin, nie może liczyć na dodatkowo płatne godziny (art. 35 ust. 3 KN). Jeśli złoży wniosek o ich przydzielenie, sama gotowość do świadczenia pracy jest niewystarczająca do podjęcia przez dyrektora decyzji o dodatkowych zajęciach. Godzin ponadwymiarowych nie przydziela się również nauczycielom z lekkim stopniem niepełnosprawności, choć okoliczność ta nie wynika wprost z regulacji KN. Na podstawie art. 15 ust. 1 UoRZiSZON czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, w ramach których nauczyciel realizuje pensum, wykonuje zadania statutowe oraz związane z przygotowywaniem się do
zajęć i doskonaleniem zawodowym (art. 42 ust. 2 KN), zaś dodatkowe godziny z uczniami musiałyby zostać przydzielone w dodatkowym czasie pracy.
Z kolei Karta Nauczyciela nie reguluje zagadnienia przydzielania nauczycielowi z orzeczonym stopniem niepełnosprawności dodatkowo płatnych godzin doraźnych zastępstw. Z uwagi na obowiązujące nauczycieli ogólne tygodniowe normy czasu pracy – 40 godzin odnośnie do nauczycieli z lekkim stopniem niepełnosprawności i 35 godzin pracy nauczycieli z pozostałymi stopniami niepełnosprawności – jeśli zaistnieje pilna potrzeba zastąpienia innego nieobecnego nauczyciela, należałoby uznać możliwość przydzielenia takich godzin nauczycielowi w ramach obowiązującej go normy czasu pracy, co wiązałoby się z koniecznością jednoczesnego zmniejszenia wymiaru innych zadań i czynności służbowych wykonywanych na podstawie art. 42 ust. 2 pkt 2 i 3 KN.
Czy nauczyciel musi przedłożyć orzeczenie o niepełnosprawności?
Żaden przepis nie zobowiązuje nauczyciela do ujawnienia pracodawcy orzeczenia dotyczącego niepełnosprawności, a dyrektor nie jest upoważniony do żądania jego okazania. Obowiązujące przepisy nie regulują zagadnienia wycofania z akt osobowych orzeczenia o niepełnosprawności. Na żądanie nauczyciela należałoby wykonać taką operację, jednak wiedza pracodawcy o istnieniu takiego orzeczenia oraz okresie jego obowiązywania nie uprawnia do wcześniejszego odstąpienia od stosowania przepisów art. 42a KN i art. 15 ust. 1 UoRZiSZON. Nauczyciel musiałby wykazać poprawę stanu zdrowia polegającą na zaprzestaniu zaliczenia do stopnia niepełnosprawności. W sytuacji gdy zaliczenie do stopnia niepełnosprawności nastąpiło na czas określony, który upłynął, zaś nauczyciel nie przedkłada kolejnego albo w ogóle żadnego orzeczenia dotyczącego niepełnosprawności, dyrektor domyślający się niepełnosprawności nauczyciela mógłby jedynie skierować go na badania profilaktyczne (okresowe, a gdyby nauczyciel chorował – kontrolne) w celu zbadania przez lekarza medycyny pracy zdolności nauczyciela do pracy na dotychczasowym stanowisku, w tym w godzinach ponadwymiarowych, co powinno zostać zaznaczone w skierowaniu (art. 23 ust. 5 KN). Brak przeciwwskazań lekarza medycyny pracy powinien skutkować traktowaniem nauczyciela jak osoby pełnosprawnej, z możliwością przydzielania godzin ponadwymiarowych.
Zgoda lekarza na większą liczbę godzin pracy
Nauczyciel, który ujawnił w przedszkolu okoliczność posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności i jego treść, również ma możliwość pracy w pełnowymiarowym czasie i nawet realizowania dodatkowych godzin zajęć, po spełnieniu określonych warunków. Mianowicie, na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 2 UoRZiSZON nauczyciel może zwrócić się do dyrektora z wnioskiem o skierowanie do lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne, aby na koszt pracodawcy uzyskać zgodę na odstąpienie od stosowania przepisów art. 15 UoRZiSZON określających normy czasu pracy osób niepełnosprawnych. W celu uniknięcia ewentualnych podejrzeń o skierowaniu nauczyciela na badania z inicjatywy dyrektora, warto poprosić nauczyciela o złożenie przedmiotowego wniosku w formie pisemnej lub ewentualnie elektronicznej, pomimo że przepisy nie określają sposobu złożenia wniosku.
Powołany przepis nie zawiera wytycznych odnośnie do treści orzeczenia lekarskiego, a więc lekarz medycyny pracy (lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tym nauczycielem) może ogólnie wyrazić zgodę na odstąpienie od stosowania przepisów art. 15 UoRZiSZON. Wówczas nauczyciel, bez względu na stopień niepełnosprawności, będzie realizował pełny wymiar pensum (bez prawa do obniżki) oraz godziny ponadwymiarowe według maksymalnych limitów ustawowych z art. 35 ust. 1 i 2 KN i godziny doraźnych zastępstw. Lekarz może także wyrazić zgodę na pracę tylko przez 40 godzin tygodniowo (zgoda na odstąpienie od stosowania wobec nauczyciela z co najmniej umiarkowanym stopniem niepełnosprawności jest regulowana jedynie art. 15 ust. 2 UoRZiSZON) lub określonej większej liczby godzin tygodniowo (zgoda na odstąpienie od stosowania – art. 15 ust. 2 UoRZiSZON i na częściowe odstąpienie od stosowania – art. 15 ust. 3 UoRZiSZON). W pierwszej sytuacji odpowiednio nauczycielowi nie będzie można przydzielić godzin ponadwymiarowych, a w drugiej godziny te będą mogły być przydzielane tylko według limitu określonego przez lekarza medycyny pracy, który musi uwzględnić stan zdrowia konkretnego nauczyciela. Analogicznie wszystkie zajęcia i czynności, łącznie z doraźnymi zastępstwami, musiałyby być przydzielane niepełnosprawnemu nauczycielowi zgodnie ze stanowiskiem lekarza medycyny pracy dotyczącym możliwości przepracowywania czasu adekwatnie do jego możliwości zdrowotnych.
Posiadanie przez nauczyciela orzeczenia o stopniu niepełnosprawności i jego złożenie w przedszkolu nie pozbawia go możliwości legalnego ubiegania się o przyznanie dodatkowo płatnych godzin, choć wiąże się jednak z utratą prawa do korzystania ze zniżki pensum.
