Co dalej z awansem zawodowym nauczycieli po dniu 1 września 2018 roku?

„Wartość” określonego stopnia awansu zawodowego praktycznie dla każdego nauczyciela należy rozważać w trzech równoważnych płaszczyznach. Po pierwsze – pozycjonuje on danego nauczyciela na określonym miejscu w hierarchii zawodowej, po drugie – sankcjonuje wypracowaną przez niego w okresie wielu lat pracy (różnie to wygląda przy poszczególnych stopniach awansu) właściwą mu pozycję zawodową (poprzez oficjalne potwierdzenie wypracowanego dorobku zawodowego), po trzecie – jednoznacznie pozycjonuje nauczyciela na określonym poziomie w „tabeli wynagrodzeń”, czyli innymi słowy ma wymierny wpływ na uzyskiwane w ramach stosunku pracy wynagrodzenie zasadnicze, co w dość istotny sposób wpływa na różnego rodzaju pochodne płacowe, które liczone są poprzez określony wskaźnik procentowy od ustalonej bazy, a tą stanowi właśnie wynagrodzenie zasadnicze (takimi pochodnymi są np. dodatek stażowy, dodatek motywacyjny itp.). 

Działania dyrektora w zakresie awansu zawodowego nauczycieli są bardzo zindywidualizowane, gdyż dotyczą one konkretnego człowieka i jego autentycznego, wyjątkowego (często niepowtarzalnego) dorobku zawodowego. Między innymi z tego właśnie względu decyzje związane z awansem zawodowym wymagają niezwykłej rozwagi, trafności, a przede wszystkim doskonałej znajomości aktualnie obowiązującego prawa w tym zakresie. 

Podstawa prawna

Podstawę prawną awansu zawodowego nauczycieli do niedawna stanowiły w zasadzie tylko dwa akty prawne, ale po ostatnich zmianach należy do nich dołączyć jeszcze inne, tj.: 

• ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela – tekst jednolity ogłoszony w dniu 26 maja 2017 r. przez Marszałka Sejmu RP (Dz. U. z dnia 22 lutego 2017 r., poz. 1189), Rozdział 3a,
• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z dnia 11 stycznia 2017 r., poz. 59 z późn. zm.),
• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz. U. z dnia 11 stycznia 2017 r., poz. 60),
• ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z dnia 29 listopada 2017 r., poz. 2203),
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2013 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z dnia 26 marca 2013 r. Nr 58, poz. 393¹) – od pierwszego września będzie w tym względzie obowiązywało zupełnie nowe rozporządzenie (projekt z 19 marca 2018 r.), a jego wydanie jest konsekwencją zmian wprowadzonych ustawą o finansowaniu zadań oświatowych. 

Ze względu na poważny charakter wprowadzanych zmian należy pod koniec bieżącego roku szkolnego przeanalizować zasady, jakie w kwestii awansu zawodowego będą obowiązywały od początku nowego roku szkolnego. Niniejsze rozważania powstały w oparciu o zapisy ustawy wprowadzającej przepisy ustawy Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Ponadto uwzględnione są zapisy projektu rozporządzenia sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, które ma wejść w życie z dniem 1 września 2018 r. 

Stopnie awansu

W obecnej sytuacji prawnej w oświacie funkcjonują cztery zhierarchizowane stopnie awansu zawodowego – trzy z nich się zdobywa (są to stopnie: nauczyciela stażysty, nauczyciela kontraktowego oraz nauczyciela dyplomowanego), natomiast jeden jest nadawany – chodzi tutaj o tytuł Honorowego Profesora Oświaty. Z praktycznego punktu widzenia każdy stopień awansu zawodowego nauczyciela jest jego osobistym przywilejem, a nie obowiązkiem, i związany jest z jego jednoznaczną decyzją osobistą. Wyjątek jednak stanowi pierwszy ze stopni awansowych, który jest nadawany niejako ex lege² – po spełnieniu podstawowych wymagań formalnych (w tym kwalifikacyjnych). 

Warunkiem uzyskania przez nauczyciela kolejnego stopnia awansu zawodowego jest spełnienie określonych prawem wymagań kwalifikacyjnych, odbycie wymaganego okresu stażu na danym stanowisku zakończonego uzyskaniem (od 1 września 2018 r.) co najmniej dobrej oceny pracy oraz zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną lub uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy przedstawionego dorobku zawodowego i przeprowadzonej rozmowie³ (każda z formuł odpowiada ubieganiu się o wyższy stopień awansu zawodowego). Kolejne trzy (po nauczycielu stażyście) stopnie awansu zawodowego⁴ nadawane są w drodze decyzji administracyjnej przez organ uprawniony do nadawania danego stopnia awansu zawodowego. Sprawa decyzji administracyjnej jest niezwykle istotna, gdyż każda decyzja administracyjna ma pewne fundamentalne cechy (jest np. aktem prawnym, ale nie o charakterze normatywnym), uchybienie, którym powoduje automatyczną nieważność wydanej decyzji, a ponadto podlega ścisłemu nadzorowi prawnemu (tzw. dwuinstancyjność). Oznacza to, że od każdej decyzji można się odwołać (oczywiście przy zachowaniu określonych zasad postępowania administracyjnego⁵) do organu wyższego rzędu. Jeżeli strona postępowania będzie niezadowolona z jego wyniku (mając konkretne uzasadnienie formalne i merytoryczne), może również wystąpić o rozstrzygnięcie sporu do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Jak łatwo zauważyć, decyzja administracyjna o nadaniu lub odmowie nadania nauczycielowi stopnia awansu zawodowego nie jest od razu ostateczna i zawsze podlega kontroli odpowiednich organów administracyjnych lub sądów. Jednak w ewentualnym postępowaniu odwoławczym należy opierać się na dowodach naruszenia procedur obowiązujących w tym względzie – samo niezadowolenie strony z rozstrzygnięcia decyzyjnego nie jest argumentem upoważniającym do wniesienia odwołania. Również przekroczenie wyznaczonych terminów czyni odwołanie nieskutecznym. Już z lektury powyższych zapisów można wywnioskować, że wiele elementów z obecnie obowiązujących zasad zostało utrzymanych, ale i niemało zasad ulega zmianom. 

Każde działanie wymaga określonej procedury postępowania, dlatego w pierwszej kolejności zostanie scharakteryzowana procedura postępowania awansowego, jaka będzie obowiązywała od nowego roku szkolnego. 

1. Rozpoczęcie stażu

Awansujący nauczyciel składa do dyrektora wniosek o rozpoczęcie stażu nie później niż w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia zajęć szkolnych, tylko w przypadku, gdy nauczyciel posiada pełne kwalifikacje (w tym pedagogiczne – stażysta może je uzupełnić w trakcie stażu) do nauczania określonego przedmiotu lub prowadzenia danego rodzaju zajęć w danym typie szkoły lub placówki oraz jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 etatu zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Należy wspomnieć, że nauczyciel musi posiadać wspomniane kwalifikacje w momencie rozpoczęcia stażu i nie chodzi tutaj o uznanie dyrektora, a o jednoznaczne stwierdzenie (na podstawie odpowiednich dokumentów) posiadania wymaganych kwalifikacji. 

Natomiast w przypadku nauczyciela stażysty pierwszy element stażu uruchamiany jest automatycznie w momencie zatrudnienia, o ile zatrudnienie to nastąpiło nie później niż w ciągu 14 dni od rozpoczęcia zajęć szkolnych (niektórzy dyrektorzy błędnie to interpretują, uznając datę rozpoczęcia roku szkolnego za datę rozpoczęcia zajęć, a to nie zawsze znaczy to samo⁶). W sytuacji zatrudnienia nauczyciela po tym terminie jest on traktowany jak stażysta (np. w sprawach wynagrodzenia), ale absolutnie nie rozpoczyna odbywania stażu. I nie ma tu znaczenia fakt, że np. przedszkole jest placówką nieferyjną. Stosunek pracy z takim nauczycielem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony, ale w taki sposób, aby mógł on do jego upływu zakończyć całe postępowanie kwalifikacyjne.

Do wniosku nauczyciel (kontraktowy i mianowany) obowiązkowo dołącza projekt planu rozwoju zawodowego. Nauczyciel stażysta, z przyczyn wyżej opisanych, ma na to 20 dni.

Uwaga: Wniosek powinien mieć datę wpływu i być zarejestrowany w księdze korespondencji wpływającej lub aktach sprawy. Należy przy tym pamiętać, że takiemu wnioskowi nadaje się numer sprawy, który musi być zgodny z obowiązującą w placówce instrukcją kancelaryjną i respektować wymogi narzucone przez JRWA⁷.

Opiekun stażu

Nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu dyrektor przydziela odpowiedniego opiekuna stażu. Zadaniem opiekuna jest udzielanie awansującemu nauczycielowi wszechstronnej pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji w okresie stażu planu rozwoju zawodowego, oraz opracowanie opinii dorobku zawodowego za okres stażu. Dlatego decyzja dyrektora o wyborze opiekuna stażu powinna być starannie przemyślana. Opiekunem powinien być nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w tej samej placówce co nauczyciel awansujący. Dobrze byłoby, gdyby kandydaci na opiekunów wcześniej ukończyli stosowne formy doskonalenia przygotowujące do wykonywania zadań opiekuna stażu. Dyrektor musi być przygotowany do podjęcia takiej decyzji, zanim pojawi się potencjalny stażysta (patrz: zarządzanie ryzykiem w ramach kontroli zarządczej).

2. Plan rozwoju zawodowego

Dyrektor szkoły przyjmuje projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela stażysty w terminie 20 dni od rozpoczęcia zajęć w szkole.

Dyrektor zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego w ciągu 30 dni od rozpoczęcia zajęć szkolnych albo zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian.

Nauczyciel jest obowiązany poprawić projekt planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły i ponownie przedłożyć go dyrektorowi szkoły w terminie wskazanym przez dyrektora, nie krótszym niż 3 dni. Dyrektor szkoły zatwierdza poprawiony projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 7 dni od dnia jego przedłożenia. 

Jeżeli nauczyciel zaplanuje zewnętrzną formę doskonalenia, a dyrektor taki plan zatwierdzi, to w praktyce oznacza to zgodę na doskonalenie i zobowiązuje dyrektora do zapewnienia niezbędnych warunków umożliwiających nauczycielowi realizację tego doskonalenia, z zastępstwami i delegacją włącznie.

Obowiązujące prawo praktycznie nie wskazuje żadnego obligatoryjnego wzoru takiego planu. Właściwie to dyrektor szkoły lub placówki powinien nauczycielowi zasugerować jego strukturę, tak aby była przejrzysta i konkretna. Plan rozwoju to taki szczególny harmonogram realizacji zaplanowanych zadań w okresie stażu, a nie harmonogram spełnienia przez nauczyciela wymagań kwalifikacyjnych na dany stopień awansu zawodowego. Zadania zaplanowane przez nauczyciela mają być jednoznaczne, precyzyjne i muszą być powiązane ze stanowiskiem zajmowanym przez nauczyciela w danej szkole lub placówce (a w konsekwencji muszą uwzględniać jej specyfikę). Dyrektor powinien to ocenić jeszcze przed zatwierdzeniem planu. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że jeżeli nauczyciel zaplanuje jakąś zewnętrzną formę doskonalenia, a dyrektor taki plan zatwierdzi, to w praktyce oznacza to zgodę na doskonalenie i zobowiązuje dyrektora do zapewnienia niezbędnych warunków umożliwiających nauczycielowi realizację tego doskonalenia, z zastępstwami i delegacją włącznie. Trzeba pamiętać o tym, że zatwierdzony plan rozwoju jest dokumentem obowiązującym i wiążącym zarówno nauczyciela, jak i dyrektora. 

3. Przebieg stażu

W okresie odbywania przez nauczyciela stażu na określony stopień awansu zawodowego dyrektor szkoły lub placówki zapewnia mu niezbędnie warunki do:
obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz innych zajęć prowadzonych w szkole, w szczególności zajęć prowadzonych przez nauczyciela tego samego przedmiotu lub rodzaju zajęć w tej samej lub innej szkole,
udziału w formach doskonalenia zawodowego określonych w zatwierdzonym planie rozwoju zawodowego,
korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innych placówek i instytucji oświatowych.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach w trakcie stażu dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązać nauczyciela do zmiany planu rozwoju zawodowego, w terminie nie krótszym niż 3 dni, lub zmienić nauczycielowi opiekuna stażu. Dodatkowo (po zmianach) w trakcie stażu dyrektor obowiązkowo dokonuje obserwacji i omówienia co najmniej jednych prowadzonych przez nauczyciela zajęć. Jednak również sam nauczyciel w trakcie odbywania stażu może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego, oczywiście za zgodą dyrektora szkoły. Wówczas dyrektor szkoły zatwierdza zmieniony planu rozwoju zawodowego w terminie 7 dni od dnia jego przedłożenia. 

Czasem dochodzi do sytuacji, w której awansujący nauczyciel jest w szkole jedynym specjalistą w danym zakresie i nie ma w placówce innego specjalisty, do którego można się zwrócić o pomoc metodyczną. Wówczas dyrektor powinien zapewnić możliwość pomocy metodycznej ze strony innego nauczyciela specjalisty, chociażby zatrudnionego w innej placówce edukacyjnej. W takiej sytuacji dyrektor powinien zawrzeć stosowne porozumienie z dyrektorem tamtej jednostki. Szczególny problem pojawia się wówczas, gdy nauczyciel jest katechetą. W takiej specyficznej sytuacji (przypominam, że obowiązuje porozumienie zawarte między RP a KEP) dyrektor musi nawiązać kontakt i uzgodnić stosowne działania z referatem katechetycznym miejscowej kurii biskupiej. 

Skrócono znacznie czas składania sprawozdania. Otóż teraz w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu (na sprawozdaniu umieszcza się datę jego wpływu) nauczyciel składa dyrektorowi sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego, uwzględniając uzyskane efekty jego realizacji tak dla nauczyciela, jak również szkoły. 

Dyrektor powinien zwrócić szczególną uwagę na formę sprawozdania. Powinna być ona zbieżna z formą planu rozwoju zawodowego zatwierdzonego przez dyrektora na początku stażu. W przeciwnym wypadku trudno mu będzie dokonać porównania i nie popełnić przy tym błędu, który może zaważyć na wartości oceny dorobku zawodowego. Dobrym pomysłem jest wprowadzenie zasady składania sprawozdań okresowych. Zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien zostać zobowiązany przez dyrektora szkoły lub placówki do przygotowania częściowego sprawozdania z realizacji zadań wynikających z zatwierdzonego wcześniej planu rozwoju zawodowego – w okresie od września do stycznia lub od stycznia do czerwca bieżącego roku szkolnego (taka analiza powinna się odbywać co pół roku) – wraz ze wszystkimi niezbędnymi załącznikami potwierdzającymi realizację poszczególnych zadań awansowych. Jednak w tym działaniu kontrolnym nie chodzi tylko o przegląd samych „suchych” dokumentów. Po analizie przedłożonych przez nauczyciela dokumentów powinna odbyć się merytoryczna rozmowa dyrektora z każdym z awansujących nauczycieli (indywidualnie, a nie zespołowo czy zbiorowo), w trakcie której dyrektor odnosi się szczegółowo do przedstawionych informacji oraz zapoznaje się z informacjami uzupełniającymi samego nauczyciela. Wyniki takiego spotkania wraz z wytycznymi dyrektora do dalszej pracy nauczyciel powinien otrzymać na piśmie. 

Przepisy przejściowe decydują o prowadzeniu procedury awansowej w określonych sytuacjach opisanych w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych.

W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły dokonuje na piśmie przedłużenia okresu odbywania stażu. Te przypadki zostały opisane w zmienionej ust. 5 i 5a art. 9d Karty Nauczyciela. Bardzo często dyrektorzy nie potrafią prawidłowo oszacować ilości dni, o które należy przedłużyć staż i terminów tego przedłużenia. Pierwszym wyznacznikiem czasowym jest wymiar miesiąca. Dyrektor musi sprawdzić, czy usprawiedliwiona nieobecność nauczyciela w pracy trwała dłużej niż jeden miesiąc. Drugim wyznacznikiem jest czas trwania nieobecności – należy sprawdzić, czy nieobecność ta była nieprzerwana. W następnej kolejności trzeba sprawdzić, czy nieobecność trwała dłużej niż rok lub półtora (w zależności od sytuacji opisanych w ust. 5 i 5a). Dopiero po potwierdzeniu tych wyznaczników należy podejmować stosowne decyzje, odpowiednio szacując ilość dni niezbędnych do „dostażowania”, tak aby nauczyciel odbył staż w pełnym wymiarze. Termin trwania przedłużonego stażu liczy się od dnia planowanego zakończenia stażu (najczęściej jest to 31 maja, czyli liczy się termin przedłużony od 1 czerwca), dodając do niego sukcesywnie dni w ilości obliczonej wcześniej. Wyliczony w ten sposób dzień stanowi nowy termin zakończenia stażu i praktycznie od niego liczone są pozostałe terminy proceduralne. Zdarza się, że w swoich wyliczeniach dyrektorzy nieprawidłowo pomijają okres urlopu wypoczynkowego. Okres urlopu wypoczynkowego również wlicza się do czasu trwania stażu – nawet tego przedłużonego. 

4. Zamiast oceny dorobku zawodowego za okres stażu – ocena pracy

Opiekun stażu przedstawia dyrektorowi szkoły opinię o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań koniecznych do uzyskania odpowiednio stopnia nauczyciela kontraktowego albo nauczyciela mianowanego, w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela. 

W tym zakresie jest jedna kwestia, na którą dyrektor placówki powinien zwrócić szczególną uwagę. Chodzi mianowicie o zasadę czy też o procedurę sprawowania opieki przez ustanowionego opiekuna stażu. Zasada ta stanowi, że między opiekunem a jego podopiecznym powinien być zawarty kontrakt regulujący (dosyć jednoznacznie) zasady ich wzajemnej współpracy. Jednym z elementów tego kontraktu powinny być kryteria sporządzania przez opiekuna stażu opinii o dorobku zawodowym, a dokładnie zasady sporządzania takiej opinii.

Dodatkowo dyrektor zawiadamia radę rodziców o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela oraz prosi o wyrażenie opinii (w przypadku braku reakcji ze strony rady rodziców jest zobowiązany odczekać 14 dni, zanim przystąpi do sformułowania ostatecznej wersji oceny). Ostatecznie ustala on ocenę pracy awansującego nauczyciela w terminie 21 dni od dnia złożenia sprawozdania. Aby nauczyciel mógł dalej procedować swój awans zawodowy, uzyskana przez niego ocena pracy powinna być co najmniej dobra. 

Nauczycielowi kontraktowemu i nauczycielowi mianowanemu, którzy w okresie trwania stażu zmienili miejsce zatrudnienia, do stażu zalicza się okres dotychczas odbytego stażu, jeżeli podjęli zatrudnienie w szkole nie później niż w okresie 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali co najmniej dobrą ocenę pracy. Cząstkową ocenę pracy uwzględnia się przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela po zakończeniu całego stażu.

Warto przypomnieć, czym tak naprawdę jest owa ocena za okres stażu. Otóż dyrektor rozlicza nauczyciela z zadań, które mu zatwierdził do realizacji na okres odbywania stażu oraz wskazuje jego rozwój (postęp) zawodowy w określonych obszarach. Szczegółowe kryteria oceny pracy nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego zostały sformułowane w odrębnym rozporządzeniu MEN. 

Dyrektor może również wyrazić zgodę na jeden dodatkowy staż (9-miesięczny) w przypadku negatywnego wyniku postępowania kwalifikacyjnego/egzaminacyjnego. To zagadnienie również jest często nieprawidłowo interpretowane. Dyrektor może, ale nie ma obowiązku wyrażenia takiej zgody.

Podstawą takiej decyzji powinna być posiadana wiedza o przyczynach zaistniałego stanu rzeczy. Jeżeli było to ewidentne zaniedbanie nauczyciela, to nie ma powodu do wyrażania zgody na dodatkowy staż, gdyż nie ma pewności, że za drugim razem sytuacja się nie 
powtórzy. 

Ponadto na nowo zostały ustalone podstawowe zadania (powinności) nauczycieli ubiegających się o kolejne stopnie awansu zawodowego. I tak, nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• poznać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły,
• uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać z prowadzącym obserwowane zajęcia,
• prowadzić zajęcia z uczniami w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co
• najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
• uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym nauczycieli, zwłaszcza w zakresie doskonalenia warsztatu pracy.

Natomiast nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• uczestniczyć w pracach związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i innych zadań wynikających ze statutu szkoły oraz potrzeb szkoły i środowiska lokalnego,
• doskonalić kompetencje w związku z wykonywanymi obowiązkami, zwłaszcza w zakresie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym szczególnie uzdolnionymi,
• prowadzić zajęcia z uczniami w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze conajmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
• przeprowadzić co najmniej dwie godziny zajęć otwartych dla nauczycieli szkoły oraz dokonać ich ewaluacji w obecności, w miarę możliwości, doradcy metodycznego w zakresie prowadzonych zajęć przez nauczyciela. 

I wreszcie nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej,
• realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy szkoły,
• pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach doskonalenia zawodowego,
• przeprowadzić co najmniej 3 godziny zajęć otwartych dla nauczycieli, w tym z innych szkół, oraz dokonać ich ewaluacji w obecności, w miarę możliwości, doradcy metodycznego w zakresie prowadzonych zajęć przez nauczyciela lub w obecności nauczyciela konsultanta albo przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

5. Czas trwania stażu

Wydłużeniu uległ okresu stażu na stopień nauczyciela kontraktowego – z 9 miesięcy do 1 roku i 9 miesięcy. Natomiast okres stażu na stopień nauczyciela mianowanego i dyplomowanego pozostał na dotychczasowym poziomie czasowym i wynosi 2 lata i 9 miesięcy. Z kolei z 2 do 3 lat wydłuży się okres pracy niezbędny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela mianowanego, a z 1 roku do 4 lat wydłuży się okres pracy konieczny do rozpoczęcia stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego. Ale jest jednak jeden wyjątek  – nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany legitymujący się wyróżniającą oceną pracy może rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. 

6. Wniosek 

Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie postępowania egzaminacyjnego w roku otrzymania co najmniej dobrej oceny pracy, natomiast nauczyciel mianowany może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od dnia otrzymania dobrej oceny pracy. Terminy składania wniosków na poszczególne stopnie awansu zawodowego nie zostały zmienione. Ale nauczycielom, którzy złożą wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania do dnia 30 czerwca danego roku, właściwy organ wydaje decyzję o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego do dnia 31 sierpnia danego roku. Natomiast nauczycielom, którzy złożą wniosek o wszczęcie odpowiedniego postępowania do dnia 31 października danego roku, właściwy organ wydaje o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego do dnia 31 grudnia danego roku. Terminy składania wniosków na poszczególne stopnie awansu zawodowego nie zostały zmienione. Wprowadzono jednak istotne zmiany w zakresie dokumentacji, jaką należy dołączyć do wniosku o podjęcie właściwego postępowania składanego przez awansującego nauczyciela do uprawnionego organu. Zgodnie z nowymi zasadami awansu zawodowego do wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego lub kwalifikacyjnego od 1 września 2018 roku dołącza się: 

1. poświadczone przez dyrektora szkoły kopie dokumentów potwierdzających posiadane kwalifikacje zawodowe, a w przypadku nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego także poświadczoną kopię aktu nadania stopnia awansu zawodowego; 
2. zaświadczenie dyrektora szkoły o:
   • wymiarze zatrudnienia nauczyciela oraz nauczanym przez niego przedmiocie lub rodzaju prowadzonych zajęć w dniu wydania zaświadczenia oraz w okresie odbywania stażu, ze wskazaniem wszystkich szkół, w których nauczyciel odbywał staż,
   • dacie zatwierdzenia planu rozwoju zawodowego nauczyciela i dacie złożenia przez nauczyciela sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego,
   • w przypadkach określonych w art. 9f ust. 2–4, art. 9d ust. 5–5a Karty Nauczyciela oraz art. 22⁸ ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe⁹ – o przyczynach wydłużenia okresu stażu wraz z powołaniem się na odpowiednią podstawę prawną oraz datami odpowiednio niepozostawania w stosunku pracy lub nieobecności w pracy;
3. poświadczoną przez dyrektora szkoły kopię sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego;
4. świadczoną przez dyrektora szkoły kopię oceny pracy dokonanej po zakończeniu stażu, uwzględniającej stopień realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela.

Zrezygnowano z załączania kilku zaświadczeń przez nauczyciela, który w okresie stażu zmieniał miejsce zatrudnienia lub był zatrudniony w kilku szkołach, w każdej w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Natomiast powrócono do oceny i sprawozdania z realizacji zadań w okresie odbywanego stażu. 
Ponadto do wniosku nauczyciela mianowanego ubiegającego się o stopień nauczyciela dyplomowanego dołącza się dodatkowo: 
opis i analizę realizacji jednego wymagania wybranego spośród określonych w § 8 ust. 2 pkt 1–3 i jednego wymagania wybranego spośród określonych w § 8 ust. 2 pkt 4, w szczególności ze wskazaniem uzyskanych efektów dla nauczyciela i szkoły,
poświadczoną przez dyrektora szkoły kopię dyplomu lub świadectwa potwierdzającego zaawansowaną znajomość języka obcego w rozumieniu przepisów w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli – jeżeli nauczyciel realizował zadanie, o którym mowa w § 8 ust. 2 pkt 3 lit. c. 

7. Postępowanie egzaminacyjne na stopień nauczyciela kontraktowego

Dotychczasowa rozmowa kwalifikacyjna z nauczycielem ubiegającym się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego, przeprowadzana przez komisję kwalifikacyjną złożoną z przedstawicieli danej szkoły, zostanie zastąpiona przez egzamin przeprowadzany przez komisję egzaminacyjną, w skład której wejdą osoby spoza szkoły, tj.:

• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, 
• przedstawiciel organu prowadzącego szkołę oraz ekspert z listy ekspertów ustalonej przez Ministra Edukacji Narodowej.

Zgodnie z powyższym komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego powołuje dyrektor szkoły, a w skład komisji po zmianach wchodzą: 

• dyrektor lub wicedyrektor szkoły jako przewodniczący komisji,
• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny,
• przedstawiciel organu prowadzącego szkołę,
• ekspert z listy ekspertów ministerialnych,
• opiekun stażu,
• na wniosek nauczyciela – przedstawiciel związków zawodowych.

Komisja egzaminacyjna zapoznaje się z oceną pracy nauczyciela i sprawozdaniem z realizacji planu rozwoju zawodowego oraz przeprowadza egzamin, w czasie którego nauczyciel ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego:

1. prezentuje dorobek zawodowy;
2. odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego;
3. w formie praktycznej prezentuje swoją wiedzę i umiejętności, w szczególności poprzez:
   • zaproponowanie rozwiązania problemu związanego z wykonywanymi obowiązkami, z uwzglę-
   • dnieniem praktyki szkolnej i aktualnej wiedzy oraz obowiązujących przepisów, 
   • wykonanie zadania z użyciem narzędzi multimedialnych.

8. Postępowanie egzaminacyjne na stopień nauczyciela mianowanego

Skład osobowy komisji egzaminacyjnej na stopień nauczyciela mianowanego pozostaje bez zmian. W trakcie swoich prac ta komisja egzaminacyjna zapoznaje się z oceną pracy nauczyciela i sprawozdaniem z realizacji planu rozwoju zawodowego oraz przeprowadza egzamin, w czasie którego nauczyciel ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego:

• prezentuje dorobek zawodowy; 
• odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wymagań niezbędnych do uzyskania odpowiednio stopnia nauczyciela mianowanego;
• w formie praktycznej prezentuje swoją wiedzę i umiejętności, w szczególności poprzez:
  • zaproponowanie rozwiązania problemu związanego z wykonywanymi obowiązkami, z uwzględnieniem praktyki szkolnej i aktualnej wiedzy oraz obowiązujących przepisów,
  • wykonanie zadania z użyciem narzędzi multimedialnych.

Nowe wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego obejmują:

• uzyskanie pozytywnych efektów w pracy dydaktycznej, wychowawczej lub opiekuńczej na skutek wdrożenia działań mających na celu doskonalenie pracy własnej i podniesienie jakości pracy szkoły, a w przypadku nauczycieli, o których mowa w art. 9e ust. 3 Karty Nauczyciela – uzyskanie pozytywnych efektów w zakresie realizacji zadań odpowiednio na rzecz oświaty, pomocy społecznej lub postępowania w sprawach nieletnich, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją,
• umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z nauczycielami w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego,
• umiejętność dokonywania ewaluacji własnej pracy i wykorzystywania jej wyników do doskonalenia warsztatu pracy,
• umiejętność rozpoznawania potrzeb rozwojowych uczniów i uwzględnianie ich w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej,
• umiejętność uwzględniania problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych,
• umiejętność wykorzystania w codziennej pracy metod aktywizujących ucznia,
• umiejętność posługiwania się przepisami dotyczącymi systemu oświaty lub pomocy społecznej albo postępowania w sprawach nieletnich w zakresie funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż,
• umiejętność korzystania w pracy, zwłaszcza w trakcie prowadzonych zajęć, z narzędzi multimedialnych i informatycznych.

9. Postępowanie egzaminacyjne na stopień nauczyciela dyplomowanego

Skład osobowy komisji kwalifikacyjnej na stopień nauczyciela dyplomowanego pozostaje bez zmian. W trakcie swoich prac ta komisja kwalifikacyjna zapoznaje się z oceną pracy nauczyciela i sprawozdaniem z realizacji planu rozwoju zawodowego, analizuje dorobek zawodowy nauczyciela oraz przeprowadza rozmowę, w czasie której nauczyciel ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego:

• prezentuje realizację wybranego przez siebie, jednego z wymagań określonych w § 8 ust. 2, którego opis i analiza nie była załączona do wniosku o wszczęcie postępowania kwalifikacyjnego;
• odpowiada na pytania członków komisji, dotyczące wpływu działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela w okresie stażu na podniesienie jakości pracy szkoły, w której nauczyciel odbywał staż;
• wykazuje się umiejętnością rozwiązania wskazanego przez komisję problemu związanego z pracą nauczyciela, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów;
• określa cele dalszej pracy i własnego rozwoju.

Wspomniane nowe wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego obejmują:

1. umiejętność wykorzystania w codziennej pracy dydaktycznej narzędzi multimedialnych i informatycznych oraz metod aktywizujących ucznia, sprzyjających procesowi uczenia;
2. umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie otwartych zajęć, w szczególności dla nauczycieli stażystów i nauczycieli kontraktowych, prowadzenie zajęć dla nauczycieli w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć;
3. poszerzenie zakresu działań szkoły, w szczególności dotyczących zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych;
4. ealizację co najmniej dwóch z następujących zadań:
   • opracowanie i wdrożenie: programu albo innowacji, lub działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych czy innych związanych z oświatą, powiązanych ze specyfiką szkoły i placówki, w szczególności z uwzględnieniem uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
   • wykonywanie zadań opiekuna stażu, opiekuna praktyk, doradcy metodycznego, przewodniczącego zespołu zadaniowego, koordynatora wolontariatu, koordynatora projektu, kuratora społecznego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, rzeczoznawcy do spraw podręczników, a w przypadku nauczycieli szkół artystycznych – także konsultanta współpracującego z Centrum Edukacji Artystycznej,
   • uzyskanie umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie zaawansowanym, a w przypadku nauczycieli języków obcych – uzyskanie umiejętności posługiwania się drugim językiem obcym na poziomie zaawansowanym,
   • opracowanie autorskiej pracy z zakresu oświaty lub rozwoju dziecka opublikowanej w czasopiśmie branżowym lub w formie książki albo innej zwartej publikacji. 

Powyższy opis pokazuje w zwięzły sposób najaktualniejsze i najpoważniejsze zmiany w zasadach awansu zawodowego nauczycieli, jakie nastąpią od dnia 1 września 2018 roku. 

Przepisy przejściowe

Przy określaniu wymagań kwalifikacyjnych niezbędnych do realizacji postępowania „awansowego” przez nauczyciela zawsze bierze się pod uwagę stan prawny na dzień, w którym nauczyciel rozpoczynał postępowanie. Dalego należy bezwzględnie pamiętać o wprowadzonych tzw. przepisach przejściowych. 

A są one wyjątkowo ważne i decydują o prowadzeniu procedury awansowej w określonych sytuacjach opisanych w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych¹⁰:

• Artykuł 125 stanowi, że staż na kolejny stopień awansu zawodowego nauczyciela rozpoczęty i niezakończony przed dniem 1 września 2018 r. jest odbywany według dotychczasowych przepisów.
• Artykuł 126 stanowi, że do postępowań o nadanie nauczycielom stopnia awansu zawodowego wszczętych i niezakończonych przed dniem 1 września 2018 r. stosuje się przepisy dotychczasowe.
• Artykuł 127 stanowi, że w przypadku nauczycieli, którzy zakończyli staż na kolejny stopień awansu zawodowego przed dniem 1 września 2018 r., lecz do tego dnia nie otrzymali oceny dorobku zawodowego za okres stażu lub nie złożyli wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu jest dokonywana oraz postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne jest prowadzone według dotychczasowych przepisów.
• Artykuł 128 stanowi, że w przypadku nauczyciela stażysty, który w dniu 1 września 2018 r. odbywa staż na kolejny stopień awansu zawodowego rozpoczęty z początkiem roku szkolnego 2017/2018, ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu jest dokonywana oraz postępowanie kwalifikacyjne na stopień nauczyciela kontraktowego jest prowadzone według dotychczasowych 
• przepisów.
• Artykuł 129 stanowi, że w przypadku nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego, który do dnia 1 września 2018 r. w trakcie odbywania stażu na kolejny stopień awansu zawodowego zmienił miejsce zatrudnienia i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymał pozytywną ocenę dorobku zawodowego, ocena ta jest uwzględniana do oceny pracy dokonywanej po zakończeniu całego stażu.
• Artykuł 130 stanowi, że w roku szkolnym 2018/2019 nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego, jeżeli legitymuje się co najmniej dwuletnim okresem pracy w szkole/przedszkolu od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. 

Ze względu na szczególny charakter pracy nauczyciela, oraz aby nie zaprzepaścić tego, co już zostało osiągnięte, zachęcam do wnikliwego zapoznania się z nowymi wymaganiami i niezwłoczne podjęcie decyzji dotyczącej sprawnego dokończenia rozpoczętych procedur awansowych.