Nowa rola i zadania opiekuna stażu w procesie awansu zawodowego

Należy pamiętać, że skoro opiekun stażu jest przydzielany zarówno nauczycielowi stażyście, jak i kontraktowemu (w dalszej części dla uproszczenia będę ich określał mianem podopiecznych), a każdy z nich znajduje się przecież na innym etapie rozwoju zawodowego, to i rola, jaką ma odgrywać taki opiekun stażu wobec każdego z nich, będzie odmienna. W przypadku nauczyciela stażysty opiekun winien przyjąć postawę mentora dla nowego adepta zawodu nauczycielskiego, którego należy dokładnie przeprowadzić po zawiłościach zawodowych – a jest ich niemało. Natomiast w przypadku nauczyciela kontraktowego powinien on przyjąć formułę coacha¹. W tym przypadku jego zadaniem jest prawidłowe kierowanie rozwojem zawodowym młodego, ale już wdrożonego w rzeczywistość przedszkolną nauczyciela i wspomaganie go w tym bardzo zindywidualizowanym rozwoju. Opiekunem stażu może być nauczyciel mianowany lub dyplomowany wyznaczony spośród nauczycieli danego przedszkola. W wyjątkowych przypadkach może to być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze w placówce. Zmienione ustawą o finansowaniu zadań oświatowych² zasady awansu zawodowego wymusiły dokonanie zmian w zadaniach i obowiązkach opiekuna stażu, które zostały na nowo sformułowane w rozporządzeniu z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie awansu zawodowego nauczycieli³.
Zgodnie z nową treścią art. 9c ust. 5 Karty Nauczyciela zadaniem opiekuna stażu jest teraz udzielanie nauczycielowi pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji w okresie stażu planu rozwoju zawodowego awansującego nauczyciela, oraz opracowanie opinii o dorobku zawodowym tego nauczyciela wypracowanym przez niego w okresie odbywania stażu. Opiekun stażu nie przygotowuje już projektu oceny dorobku zawodowego, gdyż ta została zniesiona i zastąpiona nową oceną pracy. W myśl nowych regulacji nastąpiło bowiem powiązanie ścieżki awansu zawodowego z oceną pracy nauczycieli w nowej formule⁴ oraz uzależnienie jej długości od jakości pracy nauczyciela.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym w ramach podstawowych nowych zadań opiekun stażu obowiązkowo⁵: 

• współpracuje z nauczycielem odbywającym staż i wspiera go w procesie wdrażania do pracy w zawodzie, a w przypadku stażu nauczyciela stażysty zapoznaje z dokumentami obowiązującymi w danym przedszkolu, w szczególności z dokumentacją przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej;
• współpracuje z nauczycielem odbywającym staż w opracowaniu planu rozwoju zawodowego, w szczególności udziela mu pomocy w doborze właściwych form doskonalenia zawodowego; 
• wspiera nauczyciela odbywającego staż w realizacji obowiązków zawodowych;
• umożliwia nauczycielowi odbywającemu staż obserwowanie prowadzonych przez siebie zajęć; 
• obserwuje zajęcia prowadzone przez nauczyciela odbywającego staż (w tym przypadku musi każdą obserwację udokumentować odpowiednim arkuszem obserwacyjnym zawierającym konkretne spostrzeżenia wnioski do dalszej pracy); 
• dzieli się z nauczycielem odbywającym staż swoją wiedzą i doświadczeniem, w szczególności omawia z nauczycielem zajęcia prowadzone przez siebie oraz przez niego;
• inspiruje i zachęca nauczyciela odbywającego staż do podejmowania wyzwań zawodowych;
• doskonali swoją wiedzę i umiejętności w zakresie niezbędnym do pełnienia funkcji opiekuna stażu; 
• przedstawia dyrektorowi przedszkola opinię o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela (właśnie na podstawie arkuszy obserwacyjnych z całego okresu stażu) oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań niezbędnych do uzyskania odpowiednio stopnia nauczyciela kontraktowego albo nauczyciela mianowanego (czyli w praktyce rzetelnej realizacji zadań przyjętych w planie rozwoju zawodowego), w terminie 7 dni (było: 14) od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela.

Wspomniane wsparcie powinno polegać na:

• ułatwianiu nauczycielowi odnalezienia się w nowym miejscu pracy, adaptacji do nowego środowiska zawodowego i aktywnego uczestnictwa w życiu przedszkola;
• wspomaganiu w budowaniu i doskonaleniu własnego warsztatu pracy wychowawczej i edukacyjnej (dydaktycznej, metodycznej), opiekuńczej, diagnostyczno-terapeutycznej lub innej wynikającej ze specyfiki przedszkola;
• budowaniu współpracy z innymi nauczycielami, m.in. w zakresie realizacji zestawu programów wychowania przedszkolnego, zasad dokonywania diagnozy gotowości szkolnej dziecka przedszkolnego;
• stymulowaniu kształtowania się tożsamości zawodowej nauczyciela i jego postawy pedagogicznej.

Do typowych form pomocy udzielanej, które opiekun stażu powinien opanować w stopniu bardzo dobrym, zaliczane są na ogół:

• obserwacja reakcji zwrotnej;
• pomoc przy określaniu celów;
• informacja na temat postępów w określaniu celów;
• kontakt ze specjalistami;
• pomoc w efektywnym planowaniu zajęć, stały monitoring;
• drukowane materiały źródłowe i wskazywanie właściwych źródeł;
• sugestie na temat poprawy atmosfery w grupie;
• sesje odgrywania ról w celu zilustrowania pozytywnych interakcji;
• możliwości obserwacji zajęć innych nauczycieli;
• aranżowanie nagrywania przebiegu zajęć na wideo lub audio, ich obserwacja i omówienie;
• sugestie na temat pomocnych warsztatów, programów pomocowych i kursów doskonalących.

Ze wskazanych form pomocy wynika jednoznacznie, iż opiekun musi przyjmować co najmniej kilka istotnych ról, takich jak: osoba wspierająca emocjonalnie, doradca i osoba wspomagająca podopiecznego w pokonywaniu wszelkich trudności zawodowych, osoba oceniająca praktykę nauczyciela oraz członek komisji egzaminacyjnej (dla nauczycieli stażystów ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego). Aby role te mogły być właściwie wypełniane, opiekun stażu powinien bardzo umiejętnie dobierać odpowiednie metody do pracy ze swoim podopiecznym. Z tego względu w ramach doskonalenia swojej wiedzy opiekun stażu powinien nauczyć się realizować w praktyce następujące metody pracy:

• spotkania informacyjne, np. na temat procedury awansu, regulaminu i statutu przedszkola, programów wychowania przedszkolnego, prowadzenia dokumentacji;
• spotkania diagnostyczne, poświęcone określeniu potrzeb i trudności nauczyciela;
• spotkania problemowe, poświęcone rozwiązaniu konkretnego problemu nauczyciela;
• spotkania warsztatowe, poświęcone treningowi wybranych umiejętności w warunkach symulowanych, np. pisaniu konspektów zajęć, prowadzeniu rozmowy indywidualnej z rodzicami ucznia;
• spotkania wsparciowe, poświęcone wyłącznie emocjonalnemu wsparciu nauczyciela, dające mu okazję do podzielenia się swoimi sukcesami i porażkami, „wygadania się” i odreagowania emocji;
• modelowanie – nauczyciel uczy się przez obserwację pracy bardziej doświadczonych kolegów i koleżanek;
• współprowadzenie zajęć – wspólne prowadzenie zajęć przez „młod...