Poczucie własnej sprawczości uczniów i uczennic w szkolnej społeczności to kluczowa kompetencja wspierająca ich rozwój, edukację i wychowanie. Ważne, aby nauczyciele, wychowawcy oraz szkolni specjaliści nie podcinali dzieciom i młodzieży skrzydeł, tylko dali im dostęp do bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni, w której swoje skrzydła rozwiną. Wielu z nich zastanawia się, w jaki sposób zwiększać sprawczość uczniów i uczennic w szkole oraz poszukuje optymalnych rozwiązań w tym zakresie1.
Autor: Małgorzata Pruś
Psychotraumatolog, pedagog, specjalista terapii pedagogicznej. Pracuje jako psycholog szkolny. Specjalizuje się w pracy z dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym w sferze psychoedukacji, profilaktyki oraz kompetencji kluczowych, udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej, wspiera w sytuacjach trudnych związanych z kryzysem psychologicznym, napięciem emocjonalnym, obniżonym nastrojem. Zajmuje się procesowym doskonaleniem kadr oświaty w zakresie rozwoju zawodowego. Posiada uprawnienia nauczyciela, coacha, trenera umiejętności społecznych, mediatora, szkolnego organizatora rozwoju edukacji, trenera kompetencji kluczowych oraz e-nauczyciela. Jest autorką wielu artykułów i publikacji z zakresu edukacji i wychowania oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej w placówkach oświatowych.
Musimy zaufać ludziom, bo są nam niezbędni.
Wszystkie nasze istotne potrzeby zaspokajać
możemy tylko dzięki innym, dzięki temu,
że jacyś ludzie upieką nam chleb, inni wydrukują gazetę,
zrobią nam kolację, gdy wracamy po pracy do domu,
w pracy współpracują z nami, a jeśli odmówią,
to doświadczymy tego boleśnie1.
Piotr Sztompka
Zaufanie jest wartością, której doświadczamy w odniesieniu do samych siebie, innych ludzi oraz otaczającego świata. Pozwala na tworzenie wartościowych więzi, dobrą komunikację, efektywne współdziałanie. Mamy potrzebę bycia godnymi zaufania, ale też ufania innym. Brak zaufania, nieufność, ostrożność mogą negatywnie wpłynąć między innymi na poczucie dobrostanu psychicznego. Zaufanie buduje się długo, a traci bardzo szybko. Umacnianie zaufania to złożony proces, bez którego trudno o profesjonalne relacje w szkole.
Osiągnięcia uczniów i uczennic w obszarze rozwijania i doskonalenia kompetencji matematycznych od wielu lat stanowią przedmiot zainteresowania naukowców i ekspertów z różnych dziedzin. Szczególnie interesują specjalistów przyczyny i symptomy trudności w uczeniu się matematyki i przedmiotów ścisłych. Niektórzy z nich badają również napięcia, obawy i lęk przed matematyką. Wśród składowych doświadczanego lęku wyróżniają kilka obszarów.
Młodzi ludzie doświadczają na co dzień wielu obaw – zarówno mających realne uzasadnienia, jak i takich, które trudno wytłumaczyć w racjonalnych kategoriach. Uczniowie mogą bać się przeróżnych rzeczy, obiektów, sytuacji, wydarzeń, osób. Psycholodzy mówią o napięciu, lęku czy obawie w kontekście zróżnicowanych i złożonych doświadczeń, trudności, urazów, kryzysów, konfliktów, traum, zaburzeń. Źródłem strachu mogą być na przykład pająki (arachnofobia), ciemność (nyktofobia), brud (myzofobia), zamknięta przestrzeń (klaustrofobia), śmierć (tanatofobia), mężczyźni (androfobia), inni ludzie (socjofobia). Normalne funkcjonowanie utrudnia także strach przed matematyką, „gdyż każda sytuacja, przedmiot, osoba może być źródłem natrętnego lęku”[1].
Zarówno sukcesy, jak i porażki mają znaczący wpływ na samopoczucie psychiczne uczniów i uczennic w szkole. W przypadku niepowodzenia młodzi ludzie doświadczają negatywnych emocji. Jeśli ich udziałem staje się zwycięstwo, wówczas towarzyszą im pozytywne odczucia. Można jednak odnieść wrażenie, że w przestrzeni edukacyjnej wciąż za mało uwagi poświęca się na celebrowanie zwycięstw. Niestety więcej czasu oraz energii pochłaniają niepowodzenia dzieci i młodzieży, a uczniowie są częściej karani, niż nagradzani.
Poczucie własnej sprawczości uczniów i uczennic w szkolnej społeczności może być wspierane między innymi poprzez możliwość podejmowania decyzji, refleksję związaną z konsekwencjami dokonywanych wyborów oraz ponoszenie odpowiedzialności za własne działania lub ich zaniechanie. Sprawczość to kluczowa kompetencja pozwalająca dostrzec, że wiele w obszarze rozwoju, edukacji i wychowania zależy od dzieci i młodzieży. Jak zatem zwiększać ich sprawczość w szkole oraz jednocześnie wzmacniać poczucie wspólnoty?
Poczucie własnej sprawczości uczniów i uczennic w szkolnej społeczności to kluczowa kompetencja wspierająca ich rozwój, edukację i wychowanie. Ważne, aby nauczyciele, wychowawcy oraz szkolni specjaliści nie podcinali dzieciom i młodzieży skrzydeł, tylko dali im dostęp do bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni, w której swoje skrzydła rozwiną.
Zaufanie jest wartością, której doświadczamy w odniesieniu do samych siebie, innych ludzi oraz otaczającego świata. Pozwala na tworzenie wartościowych więzi, dobrą komunikację, efektywne współdziałanie. Mamy potrzebę bycia godnymi zaufania, ale też ufania innym. Brak zaufania, nieufność, ostrożność mogą negatywnie wpłynąć między innymi na poczucie dobrostanu psychicznego. Zaufanie buduje się długo, a traci bardzo szybko. Umacnianie zaufania to złożony proces, bez którego trudno o profesjonalne relacje w szkole.
Coraz więcej mówi się o tym, że nowe technologie stanowią źródło wielu zagrożeń wśród dzieci i młodzieży. Najczęściej eksperci wskazują na zbyt długie i intensywne korzystanie z urządzeń ekranowych oraz na nieodpowiednie treści przesycone wulgarnością, agresją, przemocą, erotyką i pornografią. Jednak nie są to jedyne problemy, z którymi mierzą się uczniowie i uczennice w związku z nadmiernym korzystaniem ze smartfonów, tabletów, laptopów oraz internetu. W jaki sposób działać, aby ochronić młodzież przed zagrożeniami płynącymi z cyberświata?
„Korzystanie z technologii i treści cyfrowych wymaga refleksyjnego i krytycznego, a zarazem pełnego ciekawości, otwartego i perspektywicznego nastawienia do ich rozwoju. Wymaga również etycznego, bezpiecznego i odpowiedzialnego podejścia do stosowania tych narzędzi”[1].
Superwizja jest pojęciem obecnym w psychologii oraz psychoterapii. Co daje superwizja psychologowi i psychoterapeucie? Po pierwsze spełnia on w ten sposób niezbędny wymóg, przygotowując się do pracy lub pracując w zawodzie, po drugie otrzymuje przestrzeń do rozwoju. Praca z ludźmi i dla ludzi polegająca na stałym kontakcie z nimi oraz budowaniu i utrzymywaniu relacji niezwykle absorbuje. W wielu innych dziedzinach, oprócz psychologii i psychoterapii, także funkcjonują superwizje, między innymi w pracy socjalnej. Czy pracownicy oświaty mają możliwość superwizowania swojej pracy?
O ile dużo mówi się o potrzebie wspierania dobrostanu uczniów i uczennic oraz obowiązku realizowania pomocy psychologiczno--pedagogicznej w szkole, to kwestia kondycji psychofizycznej nauczycieli, wychowawców i innych specjalistów pracujących w szkole jest podejmowana bardzo rzadko. Najczęściej temat ten omawia się w kontekście zwolnień lekarskich oraz urlopów dla poratowania zdrowia. Czy nauczyciel, który sam potrzebuje wsparcia, może udzielać efektywnej i skutecznej pomocy swoim uczniom?