Dobrostan nauczycieli. Co mogą zrobić, żeby dobrze czuć się w szkole?

Choć dobrostan psychofizyczny nauczycieli i nauczycielek zazwyczaj pomijany jest w publicznych debatach oraz prywatnych dyskusjach nad kondycją współczesnej edukacji, nie zmienia to faktu, że profilaktyka zdrowia psychicznego wymaga zdecydowanie większej uwagi niż dotychczas. Jak można zaobserwować w wielu relacjach przedstawianych przez samych zainteresowanych, nauczyciele są przemęczeni, sfrustrowani, rozczarowani niskimi zarobkami, zdegustowani koniecznością inwestowania prywatnych zasobów oraz przynoszenia własnych pomocy edukacyjnych, niezadowoleni z nadmiaru obowiązków oraz kolejnych zmian w edukacji. Coraz więcej nauczycieli i nauczycielek deklaruje chęć zmiany pracy oraz podejmuje decyzje o przekwalifikowaniu się i podjęciu zatrudnienia w zupełnie innej branży. Poczucie misji charakterystyczne dla tego zawodu powoli się wypala w zderzeniu z rzeczywistością współczesnej szkoły. 

W szeregu za strażakami i lekarzami

Z przeprowadzonych w 2019 r. badań Centrum Badania Opinii Społecznej na temat tego, które zawody poważamy, wynika, że zawód nauczyciela cieszy się dużym szacunkiem społecznym. Takie przekonanie wyraziło 77% badanych respondentów. Nauczyciele znaleźli się na siódmym miejscu, zaraz za strażakami, pielęgniarkami i lekarzami. Dalsze miejsce w rankingu zajmują między innymi księża, posłowie, adwokaci czy policjanci.
Z kolei z innego badania, zrealizowanego w 2022 r. przez Ogólnopolski Panel Badawczy Ariadna 7 dla Wirtualnej Polski, można dowiedzieć się, że 61% badanych odpowiedziało negatywnie na pytanie: „Czy według Ciebie zawód nauczyciela jest właściwie szanowany i doceniany w Polsce?”. Na pytanie dotyczące zarobków nauczycieli 14% respondentów odpowiedziało, że według nich zarobki nauczycieli w Polsce powinny być zdecydowanie wyższe niż obecnie, a 46% badanych wskazało, że wyższe niż obecnie. Także w raporcie CBOS Polskie szkoły 2022 można odnaleźć informację o niskich zarobkach nauczycieli, na co wskazało 47% ankietowanych osób. Jednocześnie 48% respondentów określa pozytywnie jakość nauczania w publicznych szkołach podstawowych, zaś 34% ma krytyczne podejście. Zgodnie z informacjami CBOS opinia o jakości edukacji w Polsce pogorszyła się na przestrzeni ostatnich lat. 
Nauczyciele to grupa zawodowa, która prawdopodobnie jest najczęściej oceniana przez inne osoby. Osoby pracujące w oświacie często poddają też samoocenie własny warsztat pracy oraz kształtowane przez siebie procesy edukacyjne i wychowawcze w szkole. To sprawia, że czują dużą presję w związku z wykonywanym przez siebie zawodem. Stała ewaluacja ich pracy to jeden z wielu stresorów, obok niskich zarobków, zbyt licznych klas, problemów wychowawczych, agresji i przemocy szkolnej, niewystarczającego wsparcia specjalistów. Choć z badań wynika, że zawód nauczyciela cieszy się dużym poważaniem społecznym, to jednak wielu nauczycieli otwarcie mówi o tym, że czują się niedocenieni. Muszą sprostać coraz większym oczekiwaniom, a nakład ich pracy, zaangażowanie oraz wynagrodzenie nie przekładają się na zaspokojenie ich najważniejszych potrzeb.
Próbę rozpoznania różnych aspektów zawodu nauczycielskiego przedstawia publikacja Między pasją a zawodem Raport o statusie nauczycielek i nauczycieli w Polsce 2021 Fundacji Orange. Czytamy w nim między innymi o tym, że brak wsparcia w rozwiązywaniu trudności wychowawczych uczniów i uczennic to jeden z pięciu czynników mających negatywny wpływ na jakość pracy nauczycielek i nauczycieli. „Wsparcie nauczycieli w ich trudnej sytuacji widzimy jako jedną z ich istotniejszych potrzeb. Obecnie mają za sobą okres nauki zdalnej, w którym z jednej strony ciążyły na nich ogromne oczekiwania, a z drugiej – musieli szybko zaadaptować się do nowej sytuacji. Nauczycielki i nauczyciele są przecież z reguły także rodzicami czy partnerami i borykają się z tymi samymi trudnościami, które znamy z własnego doświadczenia”¹.
W kontekście prezentowanych informacji zasadne wydaje się pytanie o to, jakie możliwości wspierania uczniów i uczennic mają nauczyciele, podczas gdy ich poczucie dobrostanu pogarsza się. Jeśli sami posiadają ograniczone zasoby w tym obszarze, odczuwają wysoki poziom stresu lub doświadczają kryzysów, to w pierwszej kolejności muszą zadbać o siebie i swoje samopoczucie. Następnie powinni zabezpieczyć swoje potrzeby, doskonalić kompetencje, zyskać odpowiednie kwalifikacje, a przede wszystkim wdrożyć zdrowe zasady work-life balance. Jeśli sami są odpowiednio zaopiekowani, korzystają ze wsparcia psychologicznego, wymieniają się doświadczeniami w grupach superwizyjnych, wówczas mogą udzielać pełnowartościowej pomocy i wsparcia swoim uczniom i uczennicom.
Warto zastosować w szkole rozwiązania, które mogą mieć wpływ na podniesienie poziomu dobrego samopoczucia nauczycieli i nauczycielek, w tym ze szczególnym uwzględnieniem poprawy klimatu w szkole. Oto kilka pomysłów na to, jak dyrektor szkoły oraz nauczyciele mogą zadbać o dobrostan. Przede wszystkim mają wpływ na organizację środowiska pracy, dlatego właśnie tym powinni zają...