Sprawczość postrzegana jest ostatnio w kontekście kluczowych kompetencji przyszłości. Coraz więcej mówi się o roli i znaczeniu poczucia sprawczości wśród uczniów i uczennic w szkole. Jednak co tak naprawdę oznacza to pojęcie? Chociaż w Słowniku języka polskiego PWN online nie występuje omawiane pojęcie, to – jak przekonuje Katarzyna Kłosińska z Uniwersytetu Warszawskiego w Poradni Językowej PWN – „rzeczownik sprawczość istnieje, jest używany m.in. w psychologii i socjologii; oznacza, że człowiek może wpływać na innych ludzi, mieć wpływ na to, co się dzieje w świecie”2.
Definicję pojęcia można odnaleźć w Dobrym słowniku: „sprawczość to możliwość lub zdolność wpływu na to, co się dzieje lub co ktoś robi; słowo książkowe lub specjalistyczne”3. Sprawczość można rozumieć w najprostszy sposób jako moc sprawiania czegoś. To zdolność do podejmowania działań, dostrzegania, że owe działania, przynoszą określony skutek, czyli są skuteczne. To inaczej poczucie wpływu w odniesieniu do siebie, kogoś, czegoś, do świata, które koresponduje z poczuciem kontroli. Chodzi tutaj o kontrolę rozumianą w ten sposób, że coś/ktoś zależy ode mnie.
Poczucie sprawstwa jest jednym z istotniejszych elementów stanowiących wsparcie w określaniu swojego miejsca w życiu społecznym. Sprawczość można w tym kontekście definiować jako „doświadczenie siebie jako autora bądź przyczynę ruchów, działań, myśli. To subiektywne poczucie, że jest się tym, który inicjuje i kontroluje własne działania w otaczającej rzeczywistości”4.
Próbując zdefiniować sprawczość w kontekście społeczności szkolnej, można mówić o przekonaniu ucznia lub uczennicy o posiadaniu własnego potencjału i związanej z nim zdolności samodzielnego kierowania własnym rozwojem i brania za to odpowiedzialności w ramach kształtowanych w szkole procesów edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych i innych. Ważne, aby podejmowane działania były zgodne z indywidualnymi potrzebami i możliwościami dzieci i młodzieży, którzy mają zagwarantowany do nich równy dostęp.
Co daje dzieciom i młodzieży poczucie sprawczości kształtowane w ich szkole? Poczucie sprawczości w szkole wpływa między innymi na wybory dokonywane przez uczniów i uczennice, podejmowane przez nich decyzje, wyznaczane cele, co z kolei przekłada się na osiągane sukcesy edukacyjne i nie tylko. Oto przykładowe kryteria sukcesu wynikające z rozwijania kompetencji poczucia sprawczości w szkole u uczniów i uczennic, którzy w efekcie:
POLECAMY
- mają większą kontrolę nad sobą,
- dostrzegają swój wpływ na innych ludzi oraz otaczającą ich rzeczywistość,
- aktywnie angażują się w naukę oraz w inne działania w społeczności szkolnej,
- biorą odpowiedzialność za proces uczenia się,
- wierzą, że są skuteczni i zdolni odnieść sukces,
- potrafią krytycznie i kreatywnie myśleć oraz asertywnie wyrażać swoje opinie,
- wykazują się wytrwałością w działaniu, podczas realizacji zadań, projektów,
- tworzą trwałe oraz wartościowe relacje w klasie, w szkole, w społeczności,
- cenią swoją niezależność, możliwość decydowania o sobie, podejmowania decyzji.
Wiele szkół daje uczniom i uczennicom przestrzeń do tego, aby rozwijali swoją sprawczość. Najczęściej są to społeczności, w których bycie sprawczym stanowi autentyczną wartość, które wspierają rozwój ważnych dla uczniów i uczennic umiejętności, z uwzględnieniem ich potrzeb oraz możliwości. Mowa tutaj między innymi o pewności siebie, motywacji, decydowaniu, radzeniu sobie z trudnościami oraz komunikowaniu się. Kompetencje te są niezbędne zarówno dla zwiększania sprawczości w codziennym życiu dzieci i młodzieży, ale również w szkole w procesie uczenia się, budowania więzi, współp...
