Jakie podmioty mogą działać w szkole?
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r., poz. 996 z późn. zm.), zwaną dalej PO, w szkole mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły.
Z cytowanej regulacji wynika, że partie i organizacje polityczne bezwzględnie nie mogą działać w szkole, a zakaz ten nie może zostać uchylony przez dyrektora, inne szkolne organy, organ prowadzący ani na wniosek rodziców. Partię polityczną definiuje art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 580), zgodnie z którym jest nią dobrowolna organizacja występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Partie są wpisywane do ewidencji partii politycznych. Z kolei pod pojęciem organizacji politycznej należałoby rozumieć organizację, która nie jest wpisana do ewidencji i może mieć podobne cele do partii, w tym opowiada się za jakąś ideologią polityczną.
W szkole może działać stowarzyszenie, które nie zostało powołane do prowadzenia jednostki oświatowej. Obok stowarzyszeń, z powyższymi wyjątkami, w szkole mogą działać inne organizacje, w tym np. fundacje. Natomiast art. 86 ust. 1 PO stawia im wymóg, aby działalność była co najmniej korzystna z punktu widzenia osiągnięcia celów dydaktycznych, wychowawczych, innowacyjnych lub opiekuńczych szkoły, ale nie musi być z nimi ściśle zgodna1. Organizację wspierającą działalność szkoły może również stanowić nieformalna grupa osób, nigdzie niezarejestrowana.
Samo pojęcie „działania” organizacji w szkole nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, a więc należy je interpretować szeroko, zarówno jako zorganizowaną i stałą aktywność w danej placówce, jak i każdą inną formę popularyzowania jakichś idei, informowania o działalności organizacji, podejmowania innych oddziaływań wobec dzieci, np. poprzez organizowanie nawet pojedynczych spotkań lub pogadanek z uczniami lub rodzicami, rozdawanie ulotek rodzicom, korzystanie z możliwości zamieszczenia na stronie szkoły informacji o swojej działalności2 itp.
POLECAMY
Zadania dyrektora i organów szkoły przed dopuszczeniem organizacji do działalności w szkole
Spełnienie wymogu posiadania określonych przez ustawodawcę celów jest niewystarczające do tego, by stowarzyszenie lub inna organizacja działały w danej szkole. Na podstawie art. 86 ust. 2 i 3 PO podjęcie takiej działalności (nawet tylko jednorazowo) wymaga uzyskania zgody dyrektora szkoły, wyrażonej po uzgodnieniu warunków tej działalności oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii rady szkoły i rady rodziców. Jeśli w szkole nie utworzono jednej lub obu rad, pomija się etap opiniowania przez radę lub rady.
Aby uzyskać wymaganą zgodę dyrektora, organizacja powinna zwrócić się do niego z wnioskiem i udostępnić aktualną treść statutu. W sytuacji, gdy statut nie został dostarczony dyrektorowi lub nie jest on powszechnie dostępny, np. w internecie, dyrektor powinien zwrócić się do organizacji z prośbą o przedłożenie aktualnej treści statutu. Następnym krokiem jest analiza statutowych celów danej organizacji w celu stwierdzenia, czy mają one charakter polityczny oraz dotyczą działalności wychowawczej albo rozszerzania i wzbogacania form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły. Jest to niezbędne do stwierdzenia charakteru i zakresu działalności danej organizacji.
Ponieważ niedopuszczalne jest informowanie w szkole o działalności organizacji mającej cele polityczne (art. 86 ust. 1 PO), ich wyliczenie w statucie powinno skutkować wydaniem przez dyrektora decyzji o odmowie dopuszczenia organizacji do działania. Również jeśli statut organizacji nie określa jej zadań związanych ze wspieraniem działalności szkoły, dyrektor powinien poinformować organizację, że nie należy ona do kręgu podmiotów uprawnionych do działania w szkole. Decyzja ta nie jest natomiast decyzją administracyjną, nie musi więc zawierać szczegółowego uzasadnienia faktycznego i prawnego.
Gdy z ustaleń dyrektora wynika, że cele danej organizacji przemawiają za dopuszczeniem jej do działalności, nie powinien on na tym etapie wydawać odmownej decyzji, tylko skierować wniosek do zaopiniowania radzie szkoły i radzie rodziców, jeśli organy te zostały utworzone w placówce. Co najmniej jedna uchwała wyrażająca negatywną opinię w przedmiocie działania w szkole organizacji zobowiązuje dyrektora do odmówienia wyrażenia zgody na działanie organizacji w szkole (art. 86 ust. 2 PO), o czym należy zawiadomić wnioskodawcę.
Uzyskanie wyłącznie pozytywnych opinii rad działających w szkole jest z kolei wiążące dla dyrektora, który w tej sytuacji nie powinien odmawiać dopuszczenia organizacji do działalności w placówce. Do podstawowych obowiązków dyrektora publicznej szkoły należy stwarzanie warunków do działania w szkole: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej (art. 68 ust. 1 pkt 9 PO).
Podjęcie pozytywnej decyzji powinno zostać poprzedzone przeprowadzeniem przez dyrektora z przedstawicielem lub przedstawicielami organizacji uzgodnień dotyczących warunków działalności, a więc ustalenia, czy będzie ona tworzyć w placówce jakieś struktury, w jakich formach będzie prowadzić swoją aktywność, czy będzie korzystać z pomieszczeń, wyposażenia itp. odpłatnie, czy nieodpłatnie. Art. 69 ust. 3 PO stanowi, że w zebraniach rady pedagogicznej w publicznej szkole mogą brać udział, z głosem doradczym, osoby zapraszane przez jej przewodniczącego za zgodą lub na wniosek rady pedagogicznej, w tym przedstawiciele stowarzyszeń i innych organizacji, dlatego porozumienie nie powinno wyłączać możliwości wysuwania kandydatów do brania udziału w zebraniach rady pedagogicznej. Szczególnie dotyczy to organizacji harcerskich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły. Jeśli zostanie osiągnięte porozumienie dotyczące warunków działalności organizacji w szkole, dyrektor powinien wyrazić zgodę oraz poinformować organizację o możliwości działalności w placówce; nie wydaje w tym zakresie decyzji administracyjnej.
Skoro art. 86 ust. 2 PO upoważnia dyrektora do wyrażenia zgody na działalność w szkole stowarzyszenia lub innej organizacji, należy uznać, że jest także uprawniony do jej cofnięcia w sytuacji stwierdzenia, że podmiot ten nie realizuje celów związanych ze wspieraniem zadań szkoły.
Odmienne zasady dotyczą stowarzyszeń kulturalno-oświatowych danej narodowości w szkołach, w których obowiązek szkolny realizują osoby niebędące obywatelami polskimi. Takie stowarzyszenia mogą organizować w szkole, w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego, naukę języka i kultury kraju pochodzenia. Szkoła udostępnia im nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne (art. 165 ust. 15 PO). Nie obowiązuje ich procedura uzyskania zgody na działalność, uregulowana w art. 86 PO.
Przestrzeganie w danej szkole regulacji dotyczących działalności stowarzyszeń i innych organizacji może zostać skontrolowane przez kuratora oświaty w trybie zewnętrznego nadzoru pedagogicznego, który w przypadku stwierdzenia ewentualnych uchybień może wydać dyrektorowi odpowiednie zalecenia (art. 55 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 PO).
