Zadania nauczycieli poradni i nauczycieli specjalistów realizowane w ramach obowiązkowego tygodniowego wymiaru godzin

Z dniem 1 września 2018 r. weszły w życie przepisy rozporządzenia, które określają, jakie zadania statutowe szkoły lub placówki są realizowane w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, czyli w ramach tzw. pensum, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych – tzw. nauczycieli specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach¹.

Rozporządzenie w sprawie wykazu zajęć realizowanych przez nauczycieli specjalistów…

Rozporządzenie powyższe jest wykonaniem upoważnienia dla ministra właściwego ds. oświaty i wychowania wprowadzonego na mocy art. 76 pkt 22 lit.e ustawy o finansowaniu zadań oświatowych².
Dotąd przepisy nie określały, jakie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze prowadzone bezpośrednio z uczniami lub na ich rzecz w ramach pensum powinni realizować nauczyciele poradni i nauczyciele specjaliści w przedszkolach, szkołach i placówkach.
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia³, wprowadzenie tej regulacji wpłynie na zwiększenie dostępu dzieci i młodzieży do wysokiej jakości pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej w przedszkolach, szkołach i placówkach, w tym w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Wskazanie obowiązkowych zadań w ramach pensum ma zagwarantować realizację tego samego rodzaju zajęć we wszystkich jednostkach systemu oświaty. Pomoc i wspieranie ucznia, jako integralna część systemu oświaty, przekłada się wprost na zadania tych jednostek. Są one obowiązane do organizowania pomocy psychologiczo-pedagogicznej dla dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli. 
Przedszkola, szkoły i placówki udzielają tej pomocy w oparciu o własne zasoby i zasoby najbliższego środowiska, w szczególności potencjał poradni, placówki wyspecjalizowanej w zakresie diagnozy indywidualnych potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży, zapewniania im bezpośredniej pomocy psychologiczo-pedagogicznej, zwłaszcza oddziaływań terapeutycznych oraz wskazywania kierunków, form i zakresu wspierania dzieci i młodzieży w przedszkolach, szkołach i placówkach. Poradnie psychologiczo-pedagogiczne zapewniają również pomoc rodzicom i nauczycielom, a także wspomagają przedszkola, szkoły i placówki w rejonie ich działania. 
Liczba dzieci i młodzieży obejmowanych w systemie oświaty pomocą psychologiczno-pedagogiczną rokrocznie rośnie. W porównaniu do lat ubiegłych systematycznie wzrasta również liczba uczniów objętych kształceniem specjalnym. W związku z tym pomoc uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinna być organizowana na najwyższym możliwym poziomie efektywności, jak najwcześniej i jak najbliżej środowiska nauczania i wychowania. Istotną rolę w procesie wspierania dziecka ze specjalnymi potrzebami, w tym z niepełnosprawnością, niedostosowanych społecznie, z zaburzeniami lub odchyleniami rozwojowymi, pełnią nauczyciele: pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, terapeuci pedagogiczni i doradcy zawodowi zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i placówkach, w tym w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. 
Jak wskazują wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli⁴, dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej w jednostkach systemu oświaty jest często niewystarczający w stosunku do potrzeb uczniów (np. średnia uczniów przypadająca na jeden etat pedagoga i jeden etat psychologa w szkołach, zróżnicowany wymiar godzin zatrudnionych na etatach specjalistów, czas oczekiwania na wizytę w poradni – w tym dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi). Jedną z przyczyn wpływających na utrudniony dostęp do poradni oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach był brak jednoznacznego określenia w przepisach, jakie zadania statutowe szkoły lub placówki są realizowane przez nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych, w ramach obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz. Prowadziło to do znaczących różnic pomiędzy poszczególnymi jednostkami systemu oświaty w zakresie zadań tzw. nauczycieli specjalistów i nauczycieli poradni, jakie były realizowane w ramach obowiązkowego tygodniowego wymiaru zajęć, powodując nierówny dostęp dzieci i młodzieży, ich rodziców i nauczycieli do usług poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz do pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez tzw. nauczycieli specjalistów w przedszkolach, szkołach i placówkach. 
Rozporządzenie określa wykaz zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 1 ustawy Karta Nauczyciela⁵, uwzględnia przy tym zadania wynikające z dotychczasowych przepisów.
Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych wynosi 20 godzin tygodniowo, zgodnie z art. 42 ust. 3 lp. 11 ustawy Karta Nauczyciela. 
Nauczyciele poradni psychologiczno-pedagogicznych w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych realizują zajęcia: 

1. w ramach zadań związanych z: 

• prowadzeniem badań diagnostycznych dzieci i młodzieży, w tym badań przesiewowych i obserwacji funkcjonowania dzieci i młodzieży w środowisku wychowania i nauczania, z wyjątkiem udziału w posiedzeniach zespołów orzekających działających w poradniach psychologiczno-pedagogicznych,
• udzielaniem dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o której mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 199 z późn. zm.), 
• prowadzeniem działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie pojawianiu się zachowań ryzykownych związanych z używaniem przez uczniów i wychowanków środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz. U. z 2015 r., poz. 1249 z późn. zm.),
• prowadzeniem z uczniami, wychowankami, rodzicami i nauczycielami działań z zakresu edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, o których mowa w przepisach rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych,
• dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym, o której mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1578 z późn. zm.) i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1113 z późn. zm.);

2. w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz. U. z 2017 r., poz. 1635) – w przypadku tych poradni, w których utworzono zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dzieci;
3. rewalidacyjno-wychowawcze, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (Dz. U. z 2013 r., poz. 529). 

Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli specjalistów: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wynosi nie więcej niż 22 godziny tygodniowo. Wymiar ten ustala organ prowadzący na podstawie art. 42 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela. 
Nauczyciele specjaliści zatrudnieni w przedszkolach, szkołach i placówkach w ramach obowiązkowego wymiaru godzin dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych realizują: 

Zajęcia realizowane przez nauczycieli specjalistów zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach

1. zajęcia w ramach zadań związanych z:

• prowadzeniem badań i działań diagnostycznych dzieci i młodzieży, w tym badań przesiewowych, diagnozowaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży w celu określenia ich mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających im funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1591 z późn. zm.) i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2013 r.,poz. 532 z późn. zm.),
• udzielaniem uczniom, wychowankom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, o której mowa w przepisach rozporządzenia z 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz rozporządzenia z 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach,
• dokonywaniem wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym, o której mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1578 z późn. zm.) i rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1113 z późn. zm.) – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych,
• prowadzeniem działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie pojawieniu się zachowań ryzykownych związanych z używaniem przez uczniów i wychowanków środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii;

2. zajęcia i działania z zakresu doradztwa zawodowego, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2018 r., poz. 1675) – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach, placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego i ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego; 
3. zajęcia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, o których mowa w przepisach rozporządzenia w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach, szkołach podstawowych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodkach wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych, pod warunkiem jednak, że zespoły takie zostały utworzone w danej jednostce systemu oświaty oraz że nauczyciele ci wchodzą w skład zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci realizują także nauczyciele młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii – w oparciu o zapisy art. 313 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 60 z późn. zm.);
4. zajęcia z wychowankami, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie publicznych placówek oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodków wychowawczych, ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (Dz. U. z 2017 r., poz. 1606) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. z 2015 r., poz. 1872 z późn. zm.) – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych; 
5. zajęcia oraz specjalne działania opiekuńczo-wychowawcze, o których mowa w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. z 2017 r., poz. 1654) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 marca 2013 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r.,poz. 380) – w przypadku nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach i szkołach specjalnych zorganizowanych w podmiotach leczniczych i w jednostkach pomocy społecznej. 

W świetle art. 42 ust. 3 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej niewymienione w rozporządzeniu realizuje się w ramach innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych poradni, przedszkola, szkoły, placówki, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów. Zadania te nauczyciele realizują w ramach czasu pracy, o którym mowa w art. 42 ust. 1 ww. ustawy, tj. w wymiarze 40 godzin tygodniowo. Oznacza to, że czas pracy nauczyciela poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz nauczyciela specjalisty realizującego w przedszkolu, szkole, placówce zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej nie może ograniczać się wyłącznie do godzin w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. W praktyce oznacza to, iż na przykład badania i działania diagnostyczne, w tym prowadzone na terenie jednostki systemu oświaty, do której uczęszcza uczeń, są realizowane w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, ale zadania związane z przygotowaniem się do tych badań oraz opracowanie opinii lub orzeczenia realizuje się poza ww. wymiarem. 
W związku z powyższym nie są możliwe sytuacje, aby w ramach 20 godzin tygodniowo – w przypadku nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nie więcej niż 22 godzin tygodniowo – w przypadku tzw. nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek wykonywana była większość lub wszystkie zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych przedszkola, szkoły i placówki.