Wycieczki szkolne w praktyce

Turystyka i krajoznawstwo odgrywają ważną rolę wychowawczą – rozwijają miłość do ojczystego kraju, kształtują pozytywne cechy charakteru i umiejętności funkcjonowania w grupie, wyrabiają nawyk racjonalnego i pożytecznego spędzania czasu wolnego, dostarczają wielu wrażeń, radości i satysfakcji, wreszcie regenerują siły do pracy i nauki, podnosząc sprawność fizyczną. Rozwijając indywidualne zamiłowania i zainteresowania, mają duży wpływ na rozwój intelektualny, zbliżają młodego człowieka do przyrody, pozwalając mu pełniej zrozumieć otaczające zjawiska. Są doskonałą okazją do budowania relacji rówieśniczych. Według rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki wycieczki szkolne organizowane są w trakcie roku szkolnego, w szczególności w ramach odpowiednio zajęć dydaktyczno-wychowawczych, zajęć prowadzonych w przedszkolu lub w placówce, z wyjątkiem okresu ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej. Wycieczki mogą być organizowane w kraju lub za granicą. Organizację i program wycieczki dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, kondycji, sprawności fizycznej i umiejętności.

Bezpieczeństwo jest usytuowane na drugim miejscu w hierarchii potrzeb podstawowych, tuż po potrzebach fizjologicznych. Tak więc bezpieczna szkoła powinna umiejętnie łączyć realizację swoich dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych funkcji z refleksją nad przeciwdziałaniem różnego rodzaju zagrożeniom bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Tylko właściwie przygotowana impreza turystyczna pozwala mieć pewność, iż zachowane zostaną wszelkie kanony bezpieczeństwa jej uczestników. Wszystkie formy wyjazdowe uczniów (wycieczki, imprezy) organizowane przez szkołę lub placówkę, podlegają regulaminowi wycieczek szkolnych obowiązującemu w szkole.

Do obowiązków dyrektora szkoły – organizatora wycieczki należą:

• wyznaczenie kierownika wycieczki,
• określenie liczby uczestników przypadających na jednego opiekuna – w zależności od wieku, stopnia rozwoju psychofizycznego, stanu zdrowia, stopnia zdyscyplinowania, specyfiki wycieczki, warunków, w jakich ma się odbywać,
• zatwierdzenie karty wycieczki/regulaminu wycieczki,
• podpisanie z przewoźnikiem lub biurem podróży umowy, w której szczegółowo opisane będą prawa i obowiązki obu stron oraz wymagania dotyczące stanu technicznego i wyposażenia pojazdu,
• udzielenie instruktażu ww. osobom funkcyjnym,
• zdeponowanie zgody rodziców (opiekunów prawnych) na wyjazd dziecka nawycieczkę oraz drugiego egzemplarza aktualnej listy uczestników wycieczki zawierającej: imię i nazwisko ucznia, adres zamieszkania, PESEL, numer telefonu rodziców (opiekunów prawnych),
• utrzymywanie kontaktu telefonicznego z kierownikiem wycieczki do czasu zakończenia wycieczki,
• po zakończeniu wycieczki – przyjęcie sprawozdania/rozliczenia finansowego od kierownika wycieczki. 

Organizując wycieczkę, trzeba przede wszystkim pamiętać o zapewnieniu odpowiedniej liczby wychowawców w zależności od liczby uczestników planowanego wyjazdu. Pod opieką jednego wychowawcy może być nie więcej niż 20 uczestników. Dopuszcza się udział nie więcej niż 2 uczestników niepełnosprawnych lub przewlekle chorych w grupie pozostającej pod opieką jednego wychowawcy. Liczba ta ulega zmniejszeniu w przypadku:

1. grupy z dziećmi do 10. roku życia oraz grupy mieszanej, w której są dzieci do 10. roku życia – do 15 uczestników;
2. grupy, w której uczestnikami są wyłącznie dzieci i młodzież niepełnosprawna lub przewlekle chora, i powinna być zgodna z liczbą dzieci w klasie w szkołach specjalnych lub ogólnodostępnych właściwej dla wieku uczestników:
3. dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących – od 6 do 8,
4. dla uczniów niewidomych i słabo widzących – od 8 do 10,
5. dla uczniów z chorobami przewlekłymi – od 10 do 16,
6. dla uczniów z zaburzeniami psychicznymi – od 6 do 8,
7. dla uczniów z niepełnosprawnością ruchową – od 8 do 12,
8. dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim – od 10 do 16,
9. dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym – od 6 do 8,
10. dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnością sprzężoną – od 2 do 4,
11. dla uczniów niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem społecznym lub z zaburzeniami zachowania – od 10 do 16.

Bezpieczna podróż

Podstawowym warunkiem bezpiecznej podróży jest zasada: przewóz osób może odbywać się tylko pojazdem do tego przeznaczonym lub przystosowanym, a liczba przewożonych osób nie może przekraczać liczby miejsc określonych w dowodzie rejestracyjnym (na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym). Najczęściej wybieranym środkiem transportu dzieci i młodzieży jest autokar. Współpraca z firmą przewozową posiadającą odpowiednie zezwolenia, sprawdzone i nowoczesne pojazdy oraz doświadczonych pracowników – to sposób na uniknięcie wielu zagrożeń drogowych. Ostatecznej weryfikacji organizator wycieczki powinien dokonać przed wyjazdem grupy, zlecić służbom policyjnym badanie stanu technicznego pojazdu i koniecznie zwrócić uwagę na właściwe oznakowanie autokaru. Zgodnie z przepisami pojazd przewożący zorganizowaną grupę dzieci lub młodzieżyw wieku do 18 lat musi być oznaczony z przodu i z tyłu kwadratowymi tablicami barwy żółtej z symbolem dzieci barwy czarnej (jednak nie wolno znakować pojazdu takimi tablicami wtedy, gdy dzieci lub młodzież nie są przewożone). Opieka nad uczestnikami jest sprawowana zarówno w czasie oczekiwania na podróż, jak i w czasie przewozu. Przed podróżą i w trakcie jej trwania opiekunowie wycieczki przede wszystkim przestrzegają zasady – opiekun wsiada ostatni, a wysiada pierwszy. Za bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w czasie podróży odpowiada kadra wycieczki, w tym przypadku kierownik i wychowawcy. Nie można powierzać opieki nad uczestnikami wyjazdu kierowcy, przewodnikowi czy pilotowi wycieczki.

Kadra wycieczki powinna:

• w sposób ciągły kontrolować stan liczebny dzieci i młodzieży w czasie oczekiwania na przejazd oraz wewnątrz pojazdu;
• zapewniać bezpieczne wsiadanie i wysiadanie;
• przestrzegać zalecenia wysiadania dzieci i młodzieży tylko na parkingach, a po każdym postoju ponownie liczyć uczestników;
• pilnować bezpieczeństwa uczestników np. w czasie wycieczek, przejścia do miejsca zbiórki, zwiedzanego obiektu; w razie potrzeby, w zależności od usytuowania przystanku czy miejsca zaparkowania, przeprowadzać dzieci na drugą stronę jezdni;
• organizować bezpieczne wysiadanie w razie konieczności zatrzymania się na trasie na skutek zaistniałych okoliczności zmuszających podróżnych do opuszczenia pojazdu, zabezpieczać wyjścia na prawe pobocze, zgodnie z obowiązującym kierunkiem jazdy, wyprowadzając dzieci i młodzież w bezpieczne miejsce;
• nie dopuszczać do przewozu dzieci i młodzieży w sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu ich zdrowia i życia;
• siadać z tyłu, w środku i z przodu – taki sposób rozlokowania pozwala na optymalne zapewnienie nadzoru i bezpieczeństwa;
• ustalić sposób porozumiewania się z kierowcą w czasie jazdy;
• zwracać uwagę na właściwe zachowanie uczestników podczas przejazdu, w tym zapinanie pasów bezpieczeństwa.

Planując podróż, zwłaszcza dojazd do miejsca docelowego, należy wziąć pod uwagę obowiązujący czas pracy kierowcy. Po okresie prowadzenia pojazdu trwającym 4,5 godziny kierowca powinien zrobić ciągłą przerwę (odpoczynek) trwającą co najmniej 45 minut. Przerwę można podzielić na dwie części: pierwsza musi liczyć 15 minut lub więcej, a druga nie mniej niż 30 minut. Łączny czas prowadzenia pojazdu od zakończenia jednego dziennego okresu odpoczynku do rozpoczęcia następnego dziennego okresu odpoczynku lub pomiędzy dziennym okresem odpoczynku a tygodniowym okresem odpoczynku nie może przekroczyć 9 godzin (dwa razy w tygodniu może trwać do 10 godz.). Tydzień należy rozumieć jako okres od godz. 00.00 w poniedziałek do godz. 24.00 w niedzielę.

Bezpieczny pieszy

Organizatorzy wycieczek dzieci i młodzieży oraz wychowawcy szczególnie dobrze powinni znać zasady poruszania się pieszych po drogach, bo często jest to jedna z form aktywnego wypoczynku. Pieszy na drodze jest także uczestnikiem ruchu drogowego, dlatego obowiązują go określone reguły zawarte w prawie o ruchu drogowym. Bardzo ważne jest uświadomienie dzieciom zasad przechodzenia przez jezdnię i zwrócenie ich uwagi na konieczność zachowania ostrożności oraz korzystania z wyznaczonego przejścia dla pieszych. Można przekraczać jezdnię poza przejściem dla pieszych oraz gdy takiego przejścia nie ma, tylko pod warunkiem że nie spowoduje to zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub utrudnienia ruchu pojazdów. Wieczorem, nocą lub przy złej pogodzie poruszanie się po drodze jest bardzo niebezpieczne ze względu na ograniczoną widoczność. Piesi często mylą dwa pojęcia – widzieć i być widocznym. Sądzą, że jeżeli widzą nadjeżdżający samochód lub jego światła, to i oni są widziani przez kierującego pojazdem. W nocy przy złej pogodzie pieszy ubrany w ciemny strój jest widziany przez kierującego samochodem z odległości około 20 metrów, pieszy w jasnym stroju − z odległości 50 metrów, natomiast pieszy mający na ubraniu elementy odblaskowe jest dostrzegany z odległości większej niż 150 metrów. Od 31 sierpnia 2014 r. wprowadzony został obowiązek noszenia odblasków przez wszystkich pieszych, bez względu na wiek. Obowiązek ten nie dotyczy pieszych poruszających się po drodze przeznaczonej wyłącznie dla pieszych, po chodniku czy w strefie zamieszkania, gdzie cała szerokość drogi jest do dyspozycji pieszego, który ma tam pierwszeństwo przed pojazdem. 

Wychowawcy lub przewodnicy, zwłaszcza podczas wycieczek wędrownych, mają do czynienia z sytuacjami poruszania się po drogach w kolumnie. 

Obowiązują konkretne zasady:

1. Kolumnę pieszych idących po jezdni musi prowadzić osoba w wieku powyżej 18 lat.
2. Kolumna pieszych, z wyjątkiem dzieci w wieku do 10 lat, może się poruszać tylko prawą stroną jezdni. Obok siebie mogą iść najwyżej cztery osoby, pod warunkiem, że kolumna nie zajmuje więcej niż połowę szerokości jezdni.
3. Piesi w wieku do 10 lat mogą iść w kolumnie tylko dwójkami pod nadzorem co najmniej jednej osoby pełnoletniej. Taka kolumna musi korzystać z chodnika lub drogi dla pieszych, a w razie ich braku – z pobocza. Kolumna pieszych w wieku do 10 lat poruszająca się po poboczu lub jezdni ma obowiązek przemieszczania się lewą stroną drogi.
4. Jeżeli przemarsz kolumny pieszych odbywa się
5. w warunkach niedostatecznej widoczności:
   • pierwszy i ostatni z idących z lewej strony niosą latarki: pierwszy ze światłem białym, skierowanym do przodu, a ostatni ze światłem czerwonym, skierowanym do tyłu;
   • w kolumnie o długości przekraczającej 20 m idący po lewej stronie z przodu i z tyłu są zobowiązani do używania elementów odblaskowych, a ponadto idący po lewej stronie muszą nieść dodatkowe latarki ze światłem białym, rozmieszczone w taki sposób, aby odległość między nimi nie przekraczała 10 m; światło latarek powinno być widoczne z odległości co najmniej 150 m.

Żadna kolumna pieszych (oprócz wojskowej) nie może poruszać się po drodze w czasie mgły, a kolumny pieszych w wieku do 10 lat także w warunkach niedostatecznej widoczności.

Procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych

W przypadku zaginięcia uczestnika wycieczki/imprezy:

1. Jeden z opiekunów poszukuje uczestnika.
2. Reszta grupy z innymi opiekunami czeka w określonym miejscu.
3. W przypadku nieodnalezienia zagubionego w miejscu, gdzie był ostatnio widziany:
   • kierownik wycieczki informuje dyrektora szkoły o fakcie zaginięcia ucznia,
   • kierownik wycieczki w porozumieniu z dyrektorem szkoły informuje rodziców o zdarzeniu i podjętych krokach w stosunku do zaginionego uczestnika,
   • kierownik wycieczki w porozumieniu z dyrektorem szkoły zgłasza policji zaginięcie uczestnika,
   • dyrektor szkoły jest w stałym kontakcie telefonicznym z rodzicami zaginionego uczestnika,
   • dalsze działania kierownik wycieczki podejmuje w porozumieniu z policją, informując dyrektora szkoły.

W przypadku nagłej choroby uczestnika wycieczki/imprezy:

1. Nawiązać kontakt z rodzicami, którzy mogą udzielić niezbędnych informacji o jego stanie zdrowia.
2. Udzielić pierwszej pomocy, a w przypadku gdy objawy nie ustępują:
   • niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe lub zgłosić się z chorym uczestnikiem na szpitalny oddział ratunkowy,
   • stosować się do zaleceń lekarza,
   • mieć stały kontakt z rodzicami uczestnika wycieczki/imprezy,
   • powiadomić dyrektora szkoły.

W przypadku powstania pożaru w pojeździe:

1. Wszelkie dostrzeżone nieprawidłowości wynikłe podczas jazdy pojazdu (głośna praca zespołów napędowych i jezdnych pojazdu, zapach spalenizny, odgłos pękniętej opony, metaliczne dźwięki karoserii itp.) należy bezzwłocznie zgłosić kierowcy pojazdu.
2. Informację o rozpoczęciu ewakuacji przekazać uczestnikom wycieczki/imprezy w sposób spokojny, sugestywny, aby nie spowodować paniki.
3. Nie wolno pozostawić ewakuacji bez nadzoru (ludzie podczas paniki robią rzeczy nieprzewidywalne, stanowiąc zagrożenie dla siebie i innych).
4. Jak najszybciej opuścić pojazd. W przypadku blokady drzwi pojazd (autokar) należy opuścić przez specjalne okna awaryjne, usuwając szybę (wybicie lub usunięcie uszczelek).
5. W przypadku zadymienia nakazać osobom ewakuowanym zasłonienie ust i nosa.
6. Odejść jak najdalej od pojazdu, pomagając osobom poszkodowanym, rannym, niepełnosprawnym.
7. Wyprowadzić osoby ze strefy zagrożenia w bezpieczne miejsce.
8. Zwrócić uwagę na to, czy w pobliżu pojazdu nie ma rozlanego paliwa.
9. Dokonać wstępnej segregacji poszkodowanych i przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy.
10. Po sprawdzeniu, czy nikt nie został w pojeździe, bezzwłocznie powiadomić straż pożarną tel. 998 lub 112.

W przypadku awarii, wypadku drogowego, innych zdarzeń:

1. Kierownik wycieczki zajmuje się koordynacją ewakuacji.
2. Uczestników należy ewakuować w bezpieczne miejsce, wykorzystując drzwi pojazdu (autokaru) lub wyjście awaryjne, o ile zajdzie taka potrzeba.
3. W razie potrzeby poszkodowanym udzielić pierwszej pomocy.
4. Sprawdzić i dokonać wstępnej segregacji poszkodowanych.
5. W pierwszej kolejności udzielamy pomocy ciężej rannym, później kolejno według ciężkości zranień.

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchudrogowym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1260).
• Kostrzewa E., Poradnik bezpiecznego wypoczynku dzieci i młodzieży, MEN, Warszawa 2017.
• Jak prawidłowo zorganizować wyjazd na wycieczkę i imprezę turystyczną dla dzieci i młodzieży. Poradnik dla organizatorów, rodziców, uczestników, Kuratorium Oświaty w Warszawie.