Organizacja i finansowanie wycieczek szkolnych według nowych zasad

Chcesz dowiedzieć się więcej? Weź udział w II OGÓLNOPOLSKIM CERTYFIKOWANYM KONGRESIE WARSZTATOWYM DLA DYREKTORÓW ORAZ KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ SZKÓŁ I PRZEDSZKOLI PUBLICZNYCH!

Stosowanie odpowiednich przepisów

W okresie wdrażania reformy oświaty będą równocześnie obowiązywały dwa rozporządzenia:

• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2001 r. nr 135, poz. 1516), które na podstawie art. 363 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 60) obowiązuje w dotychczasowych gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, w klasach tych szkół prowadzonych w innych szkołach oraz w dotychczasowych szkołach artystycznych – rozporządzenie to ma zostać znowelizowane, w tym zmianie ulegnie jego tytuł, na rozporządzenie „w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki”, zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki¹;
• nowe projektowane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki², które będzie obowiązywało w przedszkolach i zreformowanych szkołach.

Oba akty prawne będą zawierały analogiczne regulacje przewidujące ujednolicone zasady organizowania, w tym finansowania szkolnych wycieczek.

Pojęcie wycieczki i terminy jej organizacji

Jak wynika z art. 92a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2017 r., poz. 2198), wypoczynek organizowany jest dla dzieci i młodzieży m.in. przez szkoły w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych, w czasie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej. 

W związku z tym wśród celów wycieczek szkolnych, w miejsce „upowszechniania form aktywnego wypoczynku”, pojawi się „upowszechnianie aktywności fizycznej”. Z kolei inny cel wycieczki: „przeciwdziałanie patologii społecznej” zastąpi „przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym”, ponieważ takim pojęciem aktualnie posługuje się psychologia rozwojowa. 

Szkolne wyjścia i wyjazdy będą mogły być organizowane w doprecyzowanym terminie: w trakcie roku szkolnego, w szczególności w ramach zajęć dydaktyczno-wychowawczych, z wyjątkiem okresu ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej.

Krajowe i zagraniczne wycieczki obejmują następujące formy:

• wycieczki przedmiotowe – inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia programu nauczania zajęć edukacyjnych dopuszczonych do użytku w danej szkole (zamiast wcześniejszego sformułowania, że takie wycieczki były prowadzone w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych), w szczególności jako szkoły zimowe, szkoły zielone i szkoły ekologiczne, podczas których uczniowie muszą się edukować, a nie wypoczywać,
• wycieczki krajoznawczo-turystyczne, w których udział nie wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, 
• specjalistyczne wycieczki krajoznawczo-turystyczne, w których udział wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, w szczególności obozy wędrowne i biwaki.

Personel szkolnej wycieczki

Po zmianach funkcja kierownika szkolnej wycieczki będzie mogła zostać powierzona jedynie nauczycielowi zatrudnionemu w jednostce oświatowej, w której jest organizowana, jako osobie najlepiej przygotowanej do sprawowania opieki nad uczniami danej szkoły. Ustawodawca zrezygnował z możliwości przydzielenia funkcji kierownika szkolnej wycieczki osobie niebędącej nauczycielem, która ma ukończony kurs dla kierowników wycieczek szkolnych, posiada stopień instruktora harcerskiego, uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika, instruktora turystyki kwalifikowanej pilota wycieczek, stopień trenera lub instruktora odpowiedniej dyscypliny sportu, z tego względu, że organizowane przez prywatne firmy kursy na kierownika wycieczek szkolnych lub obozów wędrownych mają różne programy i nie ma możliwości weryfikacji ich skuteczności, od dnia 23 sierpnia 2013 r. obniżeniu uległy wymagania stawiane przewodnikom turystycznych, trenerów i instruktorów sportu (na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów – Dz. U. z 2013 r., poz. 829 z późn. zm.) oraz obecnie nie jest stosowane pojęcie turystyki kwalifikowanej.

Natomiast opiekunem wycieczki nadal będzie mógł być zarówno pracownik pedagogiczny, jak i pełnoletnia osoba niebędąca nauczycielem, np. pracownik niepedagogiczny lub rodzic ucznia. Opiekun niebędący nauczycielem będzie miał nowy obowiązek – przedstawienie tzw. zaświadczenia o niekaralności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece (z wyjątkiem przestępstwa niealimentacji), przestępstwo określone w rozdziale 7 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2017 r., poz. 783 z późn. zm.). Nie może też być wobec niego orzeczony zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Informacja z KRK zachowuje ważność przez okres 12 miesięcy od dnia jej wydania.

Nadal kierownika i opiekuna wycieczki będzie wyznaczał dyrektor, który zachowa kompetencję do wyrażenia zgody na połączenie tych funkcji przez nauczyciela.

Niezbędna dokumentacja

W obu rozporządzeniach został opracowany nowy wzór karty wycieczki. Obowiązek jego stosowania nie jest wyłączony w odniesieniu do żadnej wycieczki, a w związku z tym powinien również być stosowany w związku z organizacją wycieczek przedmiotowych. W porównaniu do dotychczasowego dokumentu, po zmianach karta wycieczki powinna dodatkowo zawierać szczegółowy program (od wyjazdu do powrotu), adres miejsca noclegowego i żywieniowego oraz przystanki i miejsca żywienia, a także oświadczenie zobowiązujące do przestrzegania przepisów dotyczących bezpieczeństwa składane przez kierownika i opiekunów wycieczki. Zarówno personel, jak i uczniów obowiązuje dodatkowy wymóg związany z bezpieczeństwem, a mianowicie korzystanie z tras turystycznych i szlaków turystycznych na zasadach określonych przez organ zarządzający terenem. Obowiązkowym załącznikiem do karty wycieczki będzie dołączana lista uczniów korzystających z wycieczki. Karty wycieczki zatwierdzone przez dyrektora szkoły przed dniem wejścia w życie nowych rozporządzeń uprawniają do organizacji wycieczki na zasadach sprzed nowelizacji rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001 r.

Finansowanie szkolnych wycieczek

Dotychczasowe zapisy § 16 rozporządzenia MEN z dnia 8 listopada 2001 r. mówiły, że wycieczka szkolna (w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia kierowników i opiekunów) może być opłacana ze środków pozabudżetowych, w szczególności (a więc nie wyłącznie) z odpłatności uczniów biorących udział w wycieczce, ze środków pochodzących z działalności samorządu uczniowskiego i organizacji młodzieżowych działających na terenie szkoły, ze środków wypracowanych przez uczniów, ze środków przekazanych przez radę rodziców lub radę szkoły, a także osoby fizyczne i prawne. 

Po zmianach oba akty wykonawcze w ogóle nie będą wymieniały źródeł finansowania szkolnego wyjazdu. Przepis § 16 ww. rozporządzenia zostanie uchylony w związku z koniecznością dostosowania do ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 2077 z późn. zm.), która w odniesieniu do organów prowadzących i samorządowych szkół nie posługuje się pojęciem „środków pozabudżetowych”. W związku z tym dyrektorzy, organy publicznych szkół i rodzice zaczęli się niepokoić, że uczniowie będą mogli korzystać tyko z wyjazdów całkowicie finansowanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, z uwagi na lakoniczne uzasadnienie projektu nowego rozporządzenia, że zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki jest zadaniem oświatowym gmin, powiatów i samorządów województw, a środki niezbędne do realizacji zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego są zagwarantowane w dochodach tych jednostek. Tymczasem zmienione przepisy nie wprowadzają zakazu finansowania wycieczek ze środków pozabudżetowych, ponieważ MEN nie przewiduje wprowadzenia zapisu, że wycieczka „nie może” być finansowana z takich środków. Możliwość opłacenia wycieczki z innych środków (przez rodziców, szkolne organy, osoby i instytucje wspierające finansowo szkołę) nadal pozostanie, w tym regulamin rady rodziców może przewidywać finansowanie wycieczki (art. 84 ust. 6 PO). Również MEN potwierdził, że zagadnienie finansowania wycieczek może i powinno zostać określone w wewnętrznych regulacjach szkoły, w szczególności w statucie lub regulaminie, zaś na jednostki samorządu terytorialnego nie został nałożony obowiązek ich całkowitego finansowania³.

Obowiązek kierownika wycieczki dotyczący podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej zakończeniu ulegnie poszerzeniu o wymóg przedstawienia tej informacji dyrektorowi oraz rodzicom w formie i terminie określonym w statucie szkoły.

Według założeń MEN zmiany przepisów dotyczące organizacji szkolnych wycieczek powinny się przełożyć na zwiększenie bezpieczeństwa uczniów, zaś zasady ich finansowania pozostaną bez większych zmian.