O wycieczkach szkolnych w świetle nowych przepisów

Wycieczka szkolna – dlaczego warto?

Wycieczki szkolne stanowią skuteczną metodę pobudzania dzieci i młodzieży do przezwyciężania barier psychomotorycznych i zapewnienia uczniom bardziej praktycznego zapoznania się z różnymi formami spędzania wolnego czasu i zasadami aktywnego wypoczynku. Spełniają niebagatelną rolę w integracji treści kształcenia, ponieważ pokazują uczniom rzeczywistość w sposób komplementarny. Najbardziej efektywnym sposobem zdobywania wiedzy jest nauczanie przez działanie, ponieważ wykorzystuje aktywność i zaangażowanie uczestników tego procesu. Bardzo wielu nauczycieli ma problem z zaangażowaniem swoich uczniów w procesie nauczania.

Wycieczki są swoistymi lekcjami patrzenia, słuchania, myślenia, mówienia, a przede wszystkim działania, i to nie działania pojedynczego, zindywidualizowanego, ale zespołowego – grupowego, czego często brakuje na zajęciach lekcyjnych. Wpływają na kształtowanie się takich cech charakteru, jak: koleżeńskość, wytrwałość, zaradność itp. W tak szerokim kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, że również „zwykłe” wyjście do kina należy potraktować jako formę wycieczki i dlatego też podlega ono takim samym rygorom jak pozostałe rodzaje wycieczek. Czy kiedykolwiek dyrektor szkoły w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego sprawdził, w jaki sposób wyjście do kina zostało podsumowane, omówione czy poddane ewaluacji? A przecież obowiązkiem ustawowym dyrektora jest nie tylko wyrażenie zgody na realizację wycieczki na podstawie przedłożonej pełnej dokumentacji zgłoszeniowej, ale również zatwierdzenie jej realizacji w oparciu o skompletowaną dokumentację sprawozdawczą, łącznie z wnioskami. Mając na względzie olbrzymie wartości, jakie niesie ze sobą dobrze przygotowana, przeprowadzona i podsumowana wycieczka oraz ogrom odpowiedzialności wynikający z jej realizacji, w niniejszym tekście omówimy podstawowe zagadnienia związane z organizacją wycieczek szkolnych, zwłaszcza że zmieniły się obowiązujące w tym względzie przepisy prawne. 

Uwarunkowania formalnoprawne wycieczki szkolnej

W przypadku wycieczek szkolnych, tak jak w każdej innej działalności szkolnej, należy bezwzględnie kierować się określonymi uwarunkowaniami ujętymi w stosownych aktach prawnych. W tej jednak sytuacji nie wystarczy znajomość tylko jednego, nawet podstawowego aktu prawnego, ponieważ może się to okazać niewystarczające.

Należy zawsze odpowiednie zapisy prawne czytać komplementarnie, czyli czytać wszystkie zapisy w różnych aktach prawnych dotyczące danego zagadnienia. Wytyczne prawne zawarte w różnych dokumentach wzajemnie się uzupełniają i dlatego wszystkie muszą być uwzględniane. Zdarza się niejednokrotnie, że w jednym dokumencie jakaś kwestia nie jest jednoznacznie uregulowana, wówczas należy szukać wskazówek w innych „pokrewnych” dokumentach.

Akty prawne regulujące wycieczki szkolne

Do podstawowych dokumentów prawnych mających związek z wycieczkami szkolnymi zaliczyć można takie akty normatywne, jak: 

• ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2017 r., poz. 1463),
• ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2018 r., poz. 957),
• ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 187),
• ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 2361),
• ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich (Dz. U. z 2011 r., poz. 1241),
• ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z 2011 r., poz. 1240),
• ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r., poz. 682),
• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r., poz. 1025),
• ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2017 r., poz. 2198),
• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r., poz. 996) 
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2018 r., poz. 1055)¹,
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku (Dz. U. z 2016 r., poz. 452),
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. z 1997 r. Nr 57, poz. 385),
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2002 r. Nr 6, poz. 69 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 22 lipca 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2011 r. Nr 161, poz. 968),
• rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 2011 r. w sprawie określenia wzorów znaków nakazu, zakazu, informacyjnych i ostrzegawczych stosowanych do oznakowania w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich (Dz. U. z 2011 r. Nr 295, poz. 1751 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków uzyskiwania kwalifikacji zawodowych w sporcie (Dz. U. z 2011 r. Nr 44, poz. 233 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 4 marca 2011 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek (Dz. U. z 2011 r. Nr 60, poz. 302 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 29 grudnia 1995 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami (Dz. U. z 1995 r. Nr 4, poz. 31 z późn. zm.),
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 stycznia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz. U. z 2015 r., poz. 109),
• rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 2005 r. w sprawie wzoru formularza listy podróżujących dla wycieczek w Unii Europejskiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 188, poz. 1582).

Biorąc pod uwagę fakt, że odpowiedzialność za prawidłowe przygotowanie wycieczki w równej mierze spoczywa na jej kierowniku, jak i na dyrektorze szkoły (ponieważ to on wyraża zgodę na realizację każdej wycieczki indywidualnie po dogłębnym przeanalizowaniu przedłożonej mu dokumentacji), dyrektor powinien opracować przejrzystą i czytelną procedurę zatwierdzania wycieczek do realizacji oraz przyjmowania
sprawozdania po jej zakończeniu. W takiej procedurze powinny zostać określone rozsądne terminy, wymagane niezbędne dokumenty oraz określone czynności poukładane chronologicznie. Tylko wówczas dyrektor może oczekiwać, że cała proponowana wycieczka została przemyślana, a nie jest przygotowana niejako z potrzeby chwili – „na kolanie”. A do takiej sytuacji nie można dopuścić, ponieważ prędzej czy później będzie ona brzemienna w tragiczne skutki.

Turystyka w szkole

Nowe rozporządzenie MEN o organizacji krajoznawstwa i turystyki przez szkoły i placówki wykorzystuje szereg pojęć, z którymi należy się zapoznać przed przystąpieniem do czynności organizacyjnych. Zwracam tutaj uwagę na fakt, że część dotychczasowych form określanych jako wycieczki zakwalifikowano obecnie do form wypoczynku. 

Na początek trzeba wspomnieć o rodzajach dyscyplin turystycznych, gdyż to właśnie od rodzaju dyscypliny uzależniony jest sposób organizowania wycieczki (każda wycieczka ma swój rodzaj wynikający wprost z dyscypliny turystyki).

Do dyscyplin turystycznych zalicza się:

• turystykę pieszą, nizinną i górską;
• turystykę narciarską nizinną i górską;
• turystykę speleologiczną;
• turystykę kolarską;
• turystykę jeździecką;
• turystykę żeglarską;
• turystykę motorowodną;
• turystykę podwodną (swobodne nurkowanie),
• imprezy na orientację.
   

Drugim ważnym pojęciem jest pojęcie imprezy. Impreza – to: widowisko, zabawa, zawody organizowane w celach rozrywkowych, propagandowych lub dochodowych.

W działalności turystycznej są to:

• rajdy,
• spływy,
• rejsy,
• zloty, 
• złazy,
• obozy wędrowne,
• biwaki, 
• wędrówki.
   

Co oznaczają te poszczególne określenia? Trzeba to wiedzieć, ponieważ każda z tych imprez turystycznych ma swoją specyfikę, od której zależy cała procedura organizacyjna, obsada kadrowa, sposób zorganizowania opieki i zapewnienia bezpieczeństwa. Każda z tych imprez podlega innemu zestawowi aktów prawnych, z którymi należy się bezwzględnie zapoznać. 

Nowe rozporządzenie MEN w sposób jednoznaczny doprecyzowało, że krajoznawstwo i turystyka są organizowane w trakcie roku szkolnego, w szczególności w ramach odpowiednio zajęć dydaktyczno-wychowawczych lub opiekuńczych, z wyjątkiem okresu ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej. Taki zapis wyraźnie wyznacza zakres czasowy organizowanych wycieczek szkolnych. 

Planowanie wycieczki szkolnej

Kolejnym krokiem jest przygotowanie planistyczne i organizacyjne wycieczki. Warto pamiętać o podstawowych pięciu etapach realizacyjnych wycieczki:

• planowanie,
• przygotowanie,
• zatwierdzenie,
• realizacja,
• podsumowanie i wnioski.

Na etapie planowania trzeba zdecydować, o jaki rodzaj wycieczki nam chodzi. Tutaj zwracam uwagę na typologię wycieczek uwzględniającą przyjęte kryterium. I tak, ze względu na czas można wyróżnić wycieczki:

• jednodniowe;
• kilkudniowe:
  • krótkie – dwu-, trzydniowe,
  • długie – tygodniowe lub dłuższe.

Ze względu na środek lokomocji wyróżnia się wycieczki:

• piesze:
  • nizinne,
  • górskie,
  • wysokogórskie;
• autokarowe;
• rowerowe;
• inne.

W ww. rozporządzeniu wymieniono trzy rodzaje wycieczek szkolnych (wcześniej było ich pięć):

• wycieczki przedmiotowe – inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia programu wychowania przedszkolnego albo programu nauczania w ramach jednego lub kilku przedmiotów,
• wycieczki krajoznawczo-turystyczne o charakterze interdyscyplinarnym – w których udział nie wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, organizowanych w celu nabywania wiedzy o otaczającym środowisku i umiejętności zastosowania tej wiedzy w praktyce,
• specjalistyczne wycieczki krajoznawczo-turystyczne – udział w których wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego, sprawnościowego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, a program wycieczki przewiduje intensywną aktywność turystyczną, fizyczną lub długodystansowość na szlakach turystycznych.

Jak łatwo zauważyć, w wykazie tym nie znalazły się formy, które były wymieniane w poprzedniej wersji tego rozporządzenia, czyli: imprezy krajoznawczo-turystyczne (biwaki, konkursy, turnieje), imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wędrowne oraz imprezy wyjazdowe (zielone szkoły, szkoły zimowe, szkoły ekologiczne itp.) – one zostały teraz zakwalifikowane do form wypoczynku. 

W przypadku szkoły praktycznie mogą być brane pod uwagę wszystkie formy, z wyjątkiem turystyki kwalifikowanej (z uwagi na wymagania stawiane uczestnikom tych imprez). W działalności szkolnej chodzi o jak najbardziej powszechny udział uczniów w tego typu imprezach.

Wycieczki przedmiotowe

Na szczególne polecenie zasługują tzw. wycieczki przedmiotowe, jako wyjątkowa forma realizacji treści programowych, zwłaszcza na etapie utrwalania wiedzy. Szczególnym wyróżnikiem wycieczki przedmiotowej jest to, że jej realizacja ma miejsce w czasie planowych zajęć szkolnych. Wycieczka taka nie zastąpi normalnych zajęć szkolnych, stanowi jednak ich doskonałe uzupełnienie. Aby tak się stało, musi być dokładnie przemyślana i zrealizowana w odpowiednim miejscu procesu edukacyjnego, inaczej efektów nie będzie. W tym wypadku zanim dyrektor szkoły wyrazi zgodę, powinien dokładnie przeanalizować zarówno termin, czas trwania, miejsce oraz cele proponowanej przez nauczyciela wycieczki. Powinien też później sprawdzić, jakie są jej efekty i jak zostały wykorzystane w procesie lekcyjnym.

Cele wycieczki szkolnej

Przystępując do planowania wycieczki (tak będziemy nazywali ogólnie różne imprezy organizowane przez szkołę), należy bardzo dokładnie sformułować cele – zgodnie z zasadą gwiazdy pytań (po co?). W tym względzie przy określaniu celów głównych należy bezwzględnie kierować się celami określonymi w rozporządzeniu, a jest ich dziewięć (wcześniej było ich dziesięć):

• poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,
• poznawanie kultury i języka innych państw,
• poszerzenie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego,
• wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania,
• upowszechnianie wśród uczniów zasad ochrony środowiska naturalnego oraz wiedzy o składnikach i funkcjonowaniu rodzimego środowiska przyrodniczego, a także umiejętności korzystania z zasobów przyrody,
• upowszechnianie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej oraz podnoszenie sprawności fizycznej,
• poprawa stanu zdrowia uczniów pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie,
• przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym, w szczególności w ramach profilaktyki uniwersalnej,
• poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach.

Każdą wycieczkę można z powodzeniem podporządkować zaprezentowanym celom. Z każdego z nich praktycznie można wyprowadzić cele główne wycieczki, podporządkowane i treściom programowym, i celom wychowawczym. Należy je tylko dokładnie przemyśleć, ponieważ muszą być potem zrealizowane, co powinno być opisane w sprawozdaniu przygotowanym po zakończeniu każdej wycieczki, również przedmiotowej.

Obowiązki kierownika wycieczki

Każdy cel ogólny powinien być następnie uszczegółowiony poprzez doprecyzowanie celów szczegółowych, niekiedy operacyjnych. Dopiero na ich podstawie buduje się program, a następnie harmonogram wycieczki. Te wszystkie elementy muszą być ze sobą spójne, a program i harmonogram mają służyć osiągnięciu przyjętych celów. I pod takim kątem dyrektor powinien analizować przedłożoną mu przez nauczyciela dokumentację.

Dokumentację przedkłada dyrektorowi powołany przez niego kierownik wycieczki. Na kierowniku spoczywa szereg bardzo poważnych obowiązków, z których musi się dobrze wywiązać. Kierownik wycieczki: 

• opracowuje program i regulamin wycieczki,
• zapoznaje uczniów, rodziców i opiekunów wycieczki z programem i regulaminem wycieczki oraz informuje ich o celu i trasie wycieczki,
• zapewnia warunki do pełnej realizacji programu wycieczki i przestrzegania jej regulaminu oraz sprawuje nadzór w tym zakresie,
• zapoznaje uczniów i opiekunów wycieczki z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnia warunki do ich przestrzegania,
• określa zadania opiekunów wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki oraz zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczniom,
• nadzoruje zaopatrzenie uczniów i opiekunów wycieczki w odpowiedni sprzęt, wyposażenie oraz apteczkę pierwszej pomocy,
• organizuje i nadzoruje transport, wyżywienie i noclegi dla uczniów i opiekunów wycieczki,
• dokonuje podziału zadań wśród uczniów,
• dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki,
• dokonuje podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej zakończeniu i informuje o tym dyrektora szkoły i rodziców w formie i terminie przyjętych w danej szkole. 

Przy analizie tych obowiązków kierownika wycieczki wyłania się jasny i logiczny układ zadań i czynności, jakie należy podjąć przy organizowaniu każdej wycieczki. Stanowią one również wyznacznik do formułowania przejrzystych procedur organizacyjnych, do stworzenia których szczególnie zachęcam. Kto może zostać kierownikiem wycieczki? Zgodnie z nowym rozporządzeniem dyrektor szkoły wyznacza kierownika wycieczki spośród pracowników pedagogicznych szkoły. W przypadku specjalistycznej wycieczki krajoznawczo-turystycznej kierownik i opiekunowie wycieczki są obowiązani posiadać udokumentowane przygotowanie zapewniające bezpieczną realizację programu takiej wycieczki. 

Nauczyciel jako kierownik wycieczki

Zgodnie z obowiązującym prawem nauczyciel posiadający przygotowanie pedagogiczne nie musi kończyć kursu kierowników wycieczek, aby pełnić tę funkcję. Zaleca się jednak, aby go ukończył, gdyż mała ilość nauczycieli jest zaznajomiona z podstawami prawnymi i zasadami przygotowania, organizacji i realizacji wycieczek szkolnych. Często jest to wykonywane intuicyjnie, dlatego pojawia się wiele nieprawidłowości, a niektóre z nich kończą się tragicznie tak dla uczestnika, jak i dla kierownika.

Jednym z najważniejszych zadań kierownika jest przygotowanie organizacyjne wycieczki. Organizację i program wycieczek zawsze dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, sprawności fizycznej, stopnia przygotowania i umiejętności specjalistycznych. Z kolei udział uczniów niepełnoletnich w wycieczkach (z wyjątkiem wycieczek przedmiotowych odbywających się w ramach zajęć lekcyjnych) i imprezach wymaga zgody ich przedstawicieli ustawowych. Zgoda taka musi być wyrażona na piśmie i prawidłowo sformułowana, z uwzględnieniem wszystkich możliwych okoliczności.

Opiekun na wycieczce szkolnej

Dla zapewnienia właściwej opieki nad uczestnikami kierownik proponuje, a dyrektor powołuje opiekunów. W zależności od celu i programu wycieczki opiekunem wycieczki może być także osoba niebędąca pracownikiem pedagogicznym szkoły, wyznaczona przez dyrektora szkoły. 

Sam dyrektor szkoły może również wyrazić zgodę na łączenie funkcji kierownika i opiekuna wycieczki. Należy przy tym pamiętać, że opiekun ma również obowiązki, a jednym z nich jest wykonywanie zadań zleconych przez kierownika. Przy organizacji wycieczek liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki ustala się, uwzględniając: wiek uczestników, stopień ich rozwoju psychofizycznego, aktualny stan zdrowia, ewentualną niepełnosprawność (zarówno fizyczną, jak i intelektualną), specyfikę planowanych zajęć oraz warunki, w jakich się odbywają. Jak widać, zasady te są sformułowane w bardzo ogólny sposób. Dlatego przy podejmowaniu decyzji o ilości opiekunów należy się kierować innymi przepisami, chociaż i tak ostateczna decyzja należy do dyrektora – kierownik proponuje i uzasadnia, ale ostateczna decyzja należy do dyrektora szkoły.

Dlatego w tym miejscu należy wspomnieć o zapisach art. 427 Kodeksu cywilnego²: „Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru, albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru”. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku nadzoru ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można. Osoba sprawująca nadzór musi udowodnić, że uczyniła zadość obowiązkowi nadzoru. Obrona osoby sprawującej nadzór polega nie tylko na przeprowadzeniu dowodu co do braku winy w nadzorze, ale także na udowodnieniu braku związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem nadzoru a szkodą.

Organizatorzy wycieczek często zapominają o konsekwencjach wynikających z nieprawidłowo sprawowanej opieki. Należy jednoznacznie i z ogromnym naciskiem stwierdzić, że w czasie wycieczki nie ma mowy o żadnym tzw. czasie wolnym! Takie postępowanie jest niezgodne z prawem i stwarza bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa uczestników, dlatego też podlega karze – należy o tym pamiętać.

Koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia kierowników i opiekunów wycieczek lub imprez mogą być finansowane ze środków pozabudżetowych, a w szczególności z odpłatności uczniów biorących udział w wycieczce lub ze środków pochodzących z działalności samorządu uczniowskiego i organizacji działających na terenie szkoły. Takie usytuowanie prawne tej kwestii rozwiewa wszelkie wątpliwości. 

Podstawowa dokumentacja wycieczki szkolnej

Na zakończenie należy jeszcze wspomnieć o bardzo istotnej kwestii, jaką jest prawidłowe udokumentowanie planowanej i zakończonej wycieczki szkolnej. 

Kompletną dokumentację wycieczki należy przedłożyć dyrektorowi do zatwierdzenia. Niektórzy twierdzą, że jedynym dokumentem wycieczki jest tzw. karta wycieczki, ale jest to błędne myślenie. Do wspomnianej karty wycieczki obowiązkowo dołącza się listę uczniów biorących udział w wycieczce, zawierającą: imię i nazwisko ucznia oraz telefon rodzica lub rodziców ucznia. Listę uczniów podpisuje dyrektor szkoły. Ponadto poza wyżej wymienionymi dokumentami warto również zabrać ze sobą protokół wypadkowy. Oby nigdy nie był potrzebny, ale w sytuacji wyjątkowej może okazać się niezbędny, podobnie jak apteczka pierwszej pomocy. 

Ocena wycieczki szkolnej

Aby wycieczka do końca wypełniła swoje zadanie, musi być wykorzystana i to wszechstronnie. Podstawowym działaniem nauczyciela po zakończeniu każdej wycieczki jest jej odpowiednie podsumowanie. Wycieczka powinna być oceniona pod kątem stopnia realizacji założonych celów, wykonania zadań oraz zdobytych przez uczniów wiadomości i umiejętności. W pracy z uczniami wycieczki mogą być wykorzystywane na różnych płaszczyznach i w różny sposób, np.:

• gromadzenie materiału o charakterze słownikowym,
• opracowywanie słowników tematycznych,
• pisanie różnych tekstów (opowiadania, rozprawki, relacje…),
• poszukiwanie określonych informacji z różnych źródeł na tematy związane z wycieczką,
• prowadzenie kroniki wycieczki,
• działań o charakterze artystycznym,
• rozwiązywanie zadań tekstowych,
• rozwiązywanie testów,
• układanie treści zadań,
• wykorzystanie elementów akustyki środowiska człowieka,
• zabawy naśladowcze,
• urządzanie wystaw (np. fotograficznych typu fotoreportaż czy fotokronika) itd.
   

Natomiast na zakończenie zawsze muszą pojawić się wnioski w formie uwag po realizacji wycieczki. Uwagi takie posłużą w przyszłości do przygotowania (usprawnienia) procesu planowania, a następnie przygotowania kolejnych przedsięwzięć o charakterze wycieczki szkolnej. Ponadto będzie to doskonały materiał analityczny służący poprawie efektywności kształcenia i wychowania. Powinien on również posłużyć do pogłębienia refleksji nauczycieli nad formami realizacji celów kształcenia i wychowania oraz samych treści programowych i planów nauczania. 

Z realizacją wycieczek nie należy jednak przesadzać, aby nie doprowadzić do zjawiska znudzenia się uczniów tą formą, co może spowodować, że zatraci ona swoje walory i nie będzie już przynosiła oczekiwanych efektów, a stanie się wówczas jedynie okazją do ucieczki od codziennych zajęć szkolnych. A wycieczka ma przecież inspirować.

Wycieczki szkolne – zmiany prawne

Z uwagi na ostatnie zmiany prawne w obszarze wycieczek szkolnych poniżej prezentuję zestawienie tych zmian w odniesieniu do regulacji dotychczas obowiązujących. Pozwoli to na lepsze zrozumienie istoty wprowadzonych zmian, ale również na prawidłowe zaplanowanie samych wycieczek w nowym roku szkolnym. 
 

Zestawienie zmian w zakresie wycieczek szkolnych