Sytuacja nauczycieli w związku z reformą oświaty

Najistotniejsze zmiany w pragmatyce służbowej

W ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1379) zostaną wprowadzone m.in. następujące zmiany:

• Staż odbywany w związku z awansem zawodowym przedłuży nieobecność w pracy, wynikającą z przebywania w stanie nieczynnym przez czas dłuższy niż nieprzerwanie 1 miesiąc, obok innych okoliczności wymienionych w art. 9d ust. 5 KN (od 1 września 2017 r.).
• Niekaralność karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania oraz wydalenia z zawodu nauczyciela w przypadku pedagoga przyjmowanego do pracy dyrektor sprawdzi samodzielnie przed nawiązaniem stosunku pracy w centralnym rejestrze orzeczeń dyscyplinarnych (art. 10 ust. 8b w zw. z art. 85x ust. 1 pkt 2 KN w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 marca 2017 r.), także w odniesieniu do nauczyciela, który nie posiada numeru PESEL (art. 85y ust. 1a dodany od dnia 1 września 2017 r.).
• W ramach wykonywania statutowych zadań szkoły bez dodatkowego wynagrodzenia nauczyciele będą zobowiązani do uczestniczenia w przeprowadzaniu odpowiednio: egzaminu ósmoklasisty (art. 42 ust. 2b pkt 2 KN w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2017 r.), z tym że w okresie do dnia 31 sierpnia 2020 r. także w egzaminie gimnazjalnym (art. 232 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe − Dz. U. z 2017 r., poz. 60).
• W ramach zadań statutowych realizowanych na podstawie art. 42 ust. 2 pkt 2 KN nauczycielom nie można przydzielać zajęć świetlicowych oraz zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej (art. 42 ust. 2d KN dodany od dnia 1 września 2017 r.).
• Usunięcie określenia wymiaru pensum nauczycielagimnazjum z art. 42 ust. 3 KN, z tym że w okresie przejściowym nauczycieli dotychczasowych gimnazjów oraz nauczycieli klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach podstawowych, liceach ogólnokształcących, technikach i branżowych szkołach I stopnia, zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć, będzie obowiązywało dotychczasowe 18-godzinne pensum (art. 233 PWuPO).
• Uregulowanie w dodanym art. 70b KN (obowiązującym od dnia 26 stycznia 2017 r.) doskonalenia zawodowego nauczycieli za granicą, na podstawie umów międzynarodowych, porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, organy prowadzące szkoły, jednostki samorządu terytorialnego, organy administracji rządowej i placówki doskonalenia, programów edukacyjnych Unii Europejskiej lub na zaproszenie podmiotów zagranicznych. MEN określi w rozporządzeniu warunki kierowania nauczycieli za granicę, w tym przysługujące im świadczenia i warunki zaliczania okresu doskonalenia za granicą do okresu zatrudnienia w kraju.
• Uzupełnienie katalogu przepisów stosowanych w szkołach niepublicznych oraz publicznych prowadzonych przez podmioty niesamorządowe, bez względu na wymiar pracy nauczyciela, o przepisy art. 6a ust. 4–10, 12 i 13 KN o ocenie pracy oraz art. 11a o legitymacji służbowej (art. 91b ust. 2 pkt 1 KN w brzmieniu obowiązującym od dnia 26 stycznia 2017 r.).

Korzystanie ze świadczeń emerytalnych i kompensacyjnych

Od dnia 26 stycznia 2017 r. pedagodzy zatrudnieni na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony w dotychczasowych samorządowych gimnazjach, spełniający warunki do przejścia na tzw. emeryturę nauczycielską (z art. 88 ust. 1 KN), dotyczące stażu pracy posiadanego w dniu 31 grudnia 2008 r. przez osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., będą mogli skorzystać z niej dodatkowo w okolicznościach wymienionych w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 PWuPO. Powołane przepisy dotyczą braku dalszej możliwości zatrudnienia w wygaszanym gimnazjum z przyczyn organizacyjnych w roku szkolnym 2017/2018 lub 2018/2019 nauczycieli tych wygaszanych gimnazjów, którzy zostali przeniesieni w stan nieczynny lub zwolnieni z pracy za trzymiesięcznym wypowiedzeniem ze skutkiem na koniec roku szkolnego.

Analogicznie, nauczyciele wygaszanych gimnazjów spełniający wymogi do przejścia na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (w zakresie wieku i okresów składkowych oraz nieskładkowych) będą mogli przejść na świadczenie dodatkowo także z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych lub przejściem w stan nieczynny w okolicznościach wymienionych w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 PWuPO (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o Nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych − Dz. U. z 2009 r. Nr 97, poz. 800 z późn. zm., w brzmieniu od dnia 26 stycznia 2017 r.).

Niezależnie od reformy oświaty, od dnia 1 października 2017 r. zostanie obniżony powszechny wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych − t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 887 z późn. zm.).

Zasada kontynuacji zatrudnienia

Reforma szkolnictwa nie wymaga zawarcia nowych stosunków pracy z nauczycielami. W szczególności pedagodzy zatrudnieni w dotychczasowych:

• sześcioletnich szkołach podstawowych − staną się pracownikami szkół ośmioletnich z dniem 1 września 2017 r., o czym zostaną pisemnie poinformowani przez dyrektorów do dnia 15 maja 2017 r. (art. 234 PWuPO);
• gimnazjach przekształcanych albo włączanych do ośmioletniej szkoły podstawowej, trzyletniego lub czteroletniego liceum ogólnokształcącego, czteroletniego lub pięcioletniego technikum albo branżowej szkoły I stopnia – staną się nauczycielami odpowiednio szkoły podstawowej, liceum, technikum lub szkoły branżowej z dniem przekształcenia albo włączenia, o czym zostaną pisemnie poinformowani przez dyrektorów do dnia 15 maja roku takiej zmiany (art. 236 i 239 PWuPO); analogicznie zatrudnienie będą kontynuowali nauczyciele dotychczasowych gimnazjów wchodzących w skład zespołów szkół, które z mocy prawa przekształcą się w inną szkołę − ośmioletnią podstawową, czteroletnie liceum ogólnokształcące, pięcioletnie technikum, branżową szkołę I stopnia (art. 249, art. 251, art. 253 PWuPO);
• trzyletnich liceach ogólnokształcących oraz czteroletnich technikach − z dniem 1 września 2019 r. staną się nauczycielami odpowiednio czteroletniego liceum ogólnokształcącego oraz pięcioletniego technikum, o czym dyrektorzy poinformują ich pisemnie do dnia 15 maja 2019 r. (art. 242 PWuPO);
• zasadniczych szkół zawodowych − staną się z dniem 1 września 2017 r. nauczycielami branżowej szkoły I stopnia, o czym zostaną pisemnie poinformowani przez dyrektorów do dnia 15 maja 2017 r. (art. 244 PWuPO);
• szkół policealnych − staną się z dniem 1 września 2017 r. nauczycielami zatrudnionymi w szkole policealnej dla osób posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe, o czym dyrektorzy poinformują ich pisemnie do dnia 15 maja 2017 r. (art. 247 PWuPO).

Żadne zmiany w zakresie pracodawcy nie nastąpią w odniesieniu do wygaszanych gimnazjów, które nie zostaną przekształcone lub włączone do innych szkół.

Szczególne rozwiązania kadrowe związane z przeprowadzaniem reformy oświaty

W okresie przejściowym nauczycieli obejmą dodatkowe regulacje dotyczące warunków pracy lub zakończenia ich zatrudnienia, określone w art. 220–253 PWuPO, które w większości zaczną obowiązywać od dnia 26 stycznia 2017 r.,, a będą odnosiły skutek od dnia 1 września 2017 r. lub w innym terminie ściśle powiązanym ze zmianami w szkolnictwie.
Najważniejsze z nich są następujące regulacje:

• Rozszerzenie stosowania do dnia 31 sierpnia 2019 r. przepisów art. 18 ust. 1, 4 i 5 KN o możliwości przeniesienia nauczyciela zatrudnionego przez mianowanie na jego wniosek lub za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej samorządowej szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie same lub inne stanowisko – także wobec nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony (art. 220 ust. 1 pkt 1 PWuPO).
• Niestosowanie do dnia 31 sierpnia 2019 r. przepisów art. 18 ust. 2 KN o zagwarantowaniu nauczycielowi mieszkania w razie przeniesienia do innej miejscowości oraz art. 19 KN o trybie przeniesienia nauczyciela bez jego zgody na okres do 3 lat i związanych z tym świadczeniach (art. 220 ust. 1 pkt 2 PWuPO).
• Określenie zasad zobowiązania nauczyciela przez organ prowadzący do uzupełniania pensum w okresie do dnia 31 sierpnia 2019 r. w odniesieniu do nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony także w wymiarze większym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, jeżeli w dotychczasowym miejscu pracy nie jest możliwe zapewnienie nauczycielowi prowadzenia zajęć w wymiarze co najmniej  ½ obowiązkowego wymiaru zajęć. W wypadku niewyrażenia zgody nauczyciel otrzyma wynagrodzenie za część obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 22 ust. 2 KN, art. 220 ust. 1 pkt 3 PWuPO).

• Utrzymanie co najmniej na tym samym poziomie co w roku szkolnym 2016/2017 etatów pedagoga, psychologa lub logopedy przez określenie, że liczba uczniów przypadających na jeden etat tych specjalistów w samorządowych szkołach prowadzonych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego nie może być wyższa niż liczba uczniów przypadających na jeden etat w bieżącym roku szkolnym (art. 220 ust. 1 pkt 4 PWuPO).
• Zakaz przydzielenia nauczycielom w roku szkolnym 2019/2020 w samorządowej szkole ponadpodstawowej liczby godzin ponadwymiarowych wyższej niż wyniesie średnia tych godzin w roku szkolnym 2016/2017; ograniczenie nie obejmie nauczycieli przedmiotów teoretycznych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych, nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz nauczycieli przedmiotów artystycznych w szkołach artystycznych (art. 221 PWuPO).
• Wymóg uzyskania przez nauczyciela (dyrektora) zatrudnionego na cały etat pisemnej zgody dyrektora (organu prowadzącego) na kontynuację lub podjęcie dodatkowego zatrudnienia w okresie od dnia 1 września 2017 r. do dnia 31 sierpnia 2019 r. z zagrożeniem możliwością rozwiązania stosunku pracy w podstawowym zatrudnieniu z końcem roku szkolnego za trzymiesięcznym wypowiedzeniem; ograniczenie nie obejmie nauczycieli wymienionych w poprzednim punkcie (art. 222 PWuPO).
• Obowiązek wskazania przez jednostkę samorządu terytorialnego nauczycielom wygaszonego gimnazjum innej szkoły, w której będzie naliczany odpis na Zakładowy Fundusz Świadczeń socjalnych na każdego nauczyciela gimnazjum będącego emerytem lub rencistą oraz nauczyciela pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, którego gimnazjum było ostatnim miejscem pracy (art. 223 PWuPO).
• Obowiązek informowania od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia 31 sierpnia 2023 r. kuratorów oświaty przez dyrektorów samorządowych szkół o wolnych stanowiskach pracy dla nauczycieli, które będą publikowane na stronach internetowych kuratoriów. Do dnia 31 sierpnia 2020 r. pierwszeństwo w zatrudnieniu na wolnych stanowiskach pracy będzie przysługiwało nauczycielom przeniesionym w stan nieczynny, nauczycielom, którzy otrzymali informację o przeniesieniu ich w stan nieczynny z początkiem kolejnego roku szkolnego, oraz nauczycielom, którzy złożyli wniosek o przeniesienie w stan nieczynny w trybie art. 20 ust. 5c KN, a także nauczycielom gimnazjum, z którymi rozwiązano stosunek pracy z powodu wygaszania szkoły, z dniem wypowiedzenia im stosunku pracy (art. 224 PWuPO).
• Wyłączenie stosowania art. 20 KN w latach szkolnych 2017/2018 i 2018/2019 wobec nauczycieli wygaszanych samorządowych gimnazjów i do dnia 29 lutego 2020 r. wobec zatrudnionych w szkołach, w których są prowadzone klasy dotychczasowego gimnazjum oraz stosowanie zasad zwalniania z przyczyn organizacyjnych, przenoszenia w stan nieczynny od dnia 1 września 2017 r. lub 2018 r. i ograniczania zatrudnienia do ½ lub nawet niższego wymiaru pensum w trybie i terminach szczegółowo określonych w art. 225 i art. 226 PWuPO. Między innymi dyrektor będzie musiał w formie pisemnej odpowiednio do dnia 15 maja 2017 r. lub do dnia 15 maja 2018 r. poinformować nauczyciela o zmianach organizacyjnych uniemożliwiających jego dalsze zatrudnianie. Nauczyciel będzie miał 7 dni na oświadczenie o odmowie przejścia w stan nieczynny albo − w przypadku nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć − na wyrażenie zgody na ograniczenie zatrudnienia. W przypadku braku oświadczenia lub zgody dyrektor gimnazjum przeniesie nauczyciela w stan nieczynny albo rozwiąże stosunek pracy z końcem roku szkolnego, po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygaśnie z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym lub z dniem podjęcia zatrudnienia w innej szkole, natomiast w razie podjęcia pracy w dotychczasowej szkole ustanie tylko stan nieczynny. Prawa nauczycieli do odpraw i świadczeń pracowniczych będą analogiczne jak w przepisach art. 20 KN. Natomiast w roku szkolnym 2018/2019 wobec nauczycieli samorządowych gimnazjów zatrudnionych na podstawie mianowania lub umowy o pracę na czas nieokreślony będzie stosowane tylko rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych za trzymiesięcznym wypowiedzeniem ze skutkiem na koniec roku szkolnego, zaś ewentualne urlopy zdrowotne będą udzielane tylko do dnia 31 sierpnia 2019 r. (art. 229 PWuPO).
• Szczególne unormowania stażu na awans zawodowy nauczycieli dotychczasowych gimnazjów:
  – ograniczenie zatrudnienia do wymiaru niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć nie spowoduje przerwania stażu rozpoczętego przed dniem ograniczenia zatrudnienia; 
  – zmiana miejsca zatrudnienia umożliwi kontynuację stażu w nowym miejscu pracy pod warunkiem podjęcia nowej pracy w ciągu aż 12 miesięcy, bez względu na wymiar zatrudnienia, a dodatkowo pod warunkiem posiadania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres dotychczas odbytego stażu (art. 228 PWuPO).
• Nowe zasady zwalniania nauczycieli dotychczas zatrudnionych w publicznych niesamorządowych gimnazjach (także wchodzących w skład zespołów), którzy nie posiadają kwalifikacji wymaganych do pracy w szkołach, do których gimnazja zostaną włączone lub w które zostaną przekształcone − z końcem roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym następuje włączenie lub przekształcenie, po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu (art. 236 ust. 4 i 5, art. 239 ust. 4 i 5, art. 249 ust. 4 i 5, art. 251 ust. 4 i 5, art. 253 ust. 4 i 5 PWuPO).