Podsumowanie pracy placówki za rok szkolny 2016/2017

Podsumowania pracy placówki można dokonywać pod względem osiągania celów, stopnia realizacji zadań, wykorzystania zasobów oraz wyników wszystkich działań realizowanych w placówce. Powstaje jednak pytanie, jak i co należy zrobić, by ocena ta nie była wypadkową sądów, wyobrażeń i przekonań dyrektora i nauczycieli, ale by opierała się na obiektywnych kryteriach i stanowiła odzwierciedlenie rzeczywistego stanu placówki, i co szczególnie istotne − miała prorozwojowy charakter.

Jakie działania należy podjąć, aby sposób dokonywania oceny efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej placówki można było uznać za odpowiadający obowiązującym w tym zakresie standardom.

Nie wszystkie czynności dyrektor musi wykonywać sam. W placówkach analizowanie i ocenianie stanu nauczania, wychowania i opieki (a także organizacyjnych i materialnych warunków pracy) należy do zadań rady pedagogicznej. W praktyce zadanie to realizują powołane przez dyrektora zespoły zadaniowe rady pedagogicznej.

Przygotowanie do podsumowania

Przed przystąpieniem do dokonywania rocznej oceny efektów pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej placówki należy dokładnie określić:

• co będziemy oceniać i dlaczego oraz według jakich kryteriów,
• jakie informacje będą nam do tego potrzebne,
• z jakich narzędzi będziemy korzystać, aby je zgromadzić (gotowe narzędzia, czy tworzenie własnych odpowiadających specyfice placówki),
• komu i w jaki sposób będziemy komunikować wyniki oceny (nauczycielom, rodzicom),
• jak wykorzystamy wyniki oceny.

Zasadniczą kwestią w dokonywaniu oceny jest wyznaczenie jej kryteriów. Bez określenia potrzeb i oczekiwań w odniesieniu do realizowanych przez placówkę zadań nie można ustalić poziomu jej pracy, a zatem i ocenić. Kryteria są zatem wzorcami dla porównań, ustalają pracę placówki na dobrym poziomie, a ocena − to nic innego jak porównywanie osiąganych efektów z tymi wzorcami.

Znaczenie narzędzi w procesie gromadzenia danych

Równie istotna jak określenie kryteriów przedmiotu oceny jest umiejętność pozyskiwania informacji przy użyciu odpowiednich narzędzi. Ważne jest staranne dobieranie technik zbierania danych, aby oceny formułowane na ich podstawie były niezawodne i pewne (uzyskiwane na podstawie jasnych i jednoznacznych kryteriów), pochodziły z pierwszej ręki (od zainteresowanych lub w wyniku bezpośrednich obserwacji) oraz wyczerpujące (dokładnie opisujące wszystkie istotne fakty).

W zależności od przedmiotu oceny można stosować następujące narzędzia:

• testy, sprawdziany,
• wyniki egzaminów zewnętrznych,
• arkusze diagnostyczne,
• arkusze obserwacji zajęć edukacyjnych i wychowawczych,
• diagnozy zespołowe,
• zestawienia tabelaryczne,
• kwestionariusze ankiet,
• scenariusze rozmów z nauczycielami, rodzicami, uczniami, dane statystyczne gromadzone w arkuszach kalkulacyjnych,
• formularze sprawozdań itp.

Podstawą do dokonania oceny efektów działalności placówki jest:

• zebranie rzetelnych informacji i opinii o pracy placówki, opartych na faktach, a nie na wyobrażeniach dyrektora lub nauczycieli,
• szczegółowa analiza wszystkich uzyskanych wyników i informacji (przetworzenie danych, dokonanie obliczeń, sporządzenie wykresów, procentowe ujęcie danych oraz sformułowanie wniosków).

Oceny efektów działalności dydaktycznej można dokonać, analizując wyniki z następujących obszarów:

1. Egzaminy zewnętrzne¹

Wyniki egzaminów zewnętrznych są podstawowym kryterium oceny pracy szkoły. Trudno znaleźć coś bardziej wymiernego, gdyż szkołę ocenia się przede wszystkim po tym, jak uczy, a wyniki odzwierciedlają to najlepiej. Efektem egzaminów zewnętrznych jest punktowy, surowy wynik ucznia. Aby stał się on podstawą jakiegokolwiek wartościowania, musi zostać przedstawiony w taki sposób, który to umożliwi. Punktem odniesienia powinien być średni wynik szkoły i pozycja, jaką ten wynik zajmuje na skali staninowej lub centylowej oraz średnia punktów uzyskana przez uczniów (czyli wypadkowa najwyższych, najniższych i średnich wyników). Średni wynik szkoły powinien być wstępem do pracy nad interpretacją wyników egzaminacyjnych. Pozwala spojrzeć ogólnie na pracę szkoły i umiejscowić jej wynik względem innych szkół, a także wskazuje na pewne kierunki zmian w wynikach egzaminu. Powstały w ten sposób obraz powinien być wzbogacony o rozkład wyników uczniów w szkole, gdyż najwięcej informacji o pracy uczniów i szkoły można uzyskać, przyglądając się wynikom poszczególnych uczniów za kolejne zadania lub czynności, opracowanym przez nauczycieli lub zespół nauczycieli.

Wskazane jest, aby poddać ocenie sposób, w jaki szkoła wykorzystuje informacje o wynikach egzaminów zewnętrznych (zawarte w raporcie okręgowej komisji egzaminacyjnej) dla podniesienia efektów nauczania, wskazać obszary (wcześniej zdiagnozowane na podstawie analizy wyników), które wymagają poprawy, oraz efekty wdrażania wniosków z analizy i diagnozy wyników egzaminów zewnętrznych (profilaktycznych czy doskonalących).

2. Klasyfikacja i promocja

Ocenę pracy należy uzupełnić o wyniki promocji (wskaźnik uczniów uzyskujących promocję do następnej klasy lub kończących szkołę) oraz sprawność kształcenia (wskaźnik uczniów rozpoczynających i kończących naukę w wyznaczonym terminie). Przy dokonywaniu oceny warto wskazać na przyczyny niepromowania, podać wskaźnik uczniów przenoszących się do innych szkół oraz przyczyny opuszczenia szkoły.

3. Wyniki uzyskiwane na progach edukacyjnych

Wyniki uzyskane w wewnątrzszkolnym badaniu efektów kształcenia (na wejściu, w trakcie i na zejściu) są istotnym czynnikiem pozwalającym na dokonanie oceny przyrostu wiedzy i umiejętności uczniów.

4. Konkursy przedmiotowe i inne rozwijające zainteresowania uczniów

Do analizy wykorzystuje się też dane dotyczące udziału uczniów w konkursach, zestawienia i potwierdzenia o zakwalifikowaniu się uczniów do dalszego etapu konkursów przedmiotowych oraz innych konkursów. W ocenie uwzględnia się procent uczniów biorących udział w tych konkursach, a także procent uczniów, którzy zakwalifikowali się do wyższego etapu, oraz ich osiągnięcia.

5. Wyniki i wnioski z ewaluacji wewnętrznej zawarte w raporcie (w przypadku gdy w szkole przeprowadzona została ewaluacja wymagania „Analizuje się wyniki egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego i egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe” lub wymagania „Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności”).

Prezentację wyników nauczania, osiągnięć uczniów w konkursach i zawodach, wyników badań wewnętrznych należy zestawić z analizą licznych uwarunkowań: indywidualnych, środowiskowych i pedagogicznych (szkolnych). W ten sposób uzyskuje się informację o tym, w jaki stopniu na efekty edukacyjne wpływają działania placówki, a w jakim stopniu środowisko, z którego uczeń pochodzi. Jak wynika z badania uwarunkowań kontekstowych osiągnięć uczniów, największy wpływ na wyniki mają:

• czynniki indywidualne: czas poświęcony na odrabianie prac domowych, aspiracje i ambicje własne uczniów, motywacja, odporność na presję czasową, umiejętność gospodarowania czasem, inteligencja ucznia;
• czynniki środowiskowe: sytuacja materialna rodziny, wykształcenie rodziców, aktywność zawodowa rodziców, dostęp do komputera, wielkość aglomeracji i związana z tym bogata infrastruktura  w miejscu zamieszkania oraz możliwość kontaktu z instytucjami kultury, posiadanie i korzystanie z księgozbioru, merytoryczna pomoc rodziny w nauce, zaufanie i partnerstwo w relacjach dziecko – rodzice, nauczyciel – uczeń, albo ograniczona (limitowana) swoboda i partnerstwo, zaangażowanie rodziców w kształcenie dzieci, aspiracje rodziców, wpływ grup rówieśniczych;
• czynniki pedagogiczne: wielkość placówki, liczba nauczycieli, autentyczna współpraca w zespołach nauczycielskich, rozwijanie zainteresowań, udział uczniów w dodatkowych zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, udział uczniów w konkursach i zawodach, korzystanie z korepetycji, wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne, czytanie, dostęp do Internetu i umiejętne korzystanie z jego zasobów, nauczycielskie systemy kształcenia – preferowanie problemowo-praktycznego modelu nauczania-uczenia się.

Wpływ czynników indywidualnych czy środowiskowych nie zależy bezpośrednio od placówki ani od nauczyciela, ale zawsze można zadać pytanie, co zrobiła szkoła i co zrobił nauczyciel, aby zminimalizować negatywne skutki wpływu czynników kontekstowych (indywidualnych i środowiskowych).

Dyrektor samodzielnie lub z pomocą zespołu nauczycieli powinien dokonać analizy funkcjonującej w placówce organizacji procesu edukacyjno-wychowawczego,  na który składa się:

• szkolny zestaw programów nauczania,
• wymagania edukacyjne,
• funkcjonowanie wewnątrzszkolnego systemu oceniania,
• sposoby projektowania i planowania pracy dydaktycznej, wychowawczo-dydaktycznej,
• organizacja zajęć lekcyjnych oraz pracy domowej ucznia,
• stosowane strategie, metody i formy nauczania,
• stosowane podręczniki i pomoce dydaktyczne,
• kompetencje zawodowe i zaangażowanie nauczycieli,
• doskonalenie zawodowe nauczycieli,
• stosunek nauczycieli do uczniów i prowadzonych zajęć,
• sposoby motywowania uczniów do uczenia się,
• efektywność współpracy nauczycieli,
• nieobecności nauczycieli i organizacja zastępstw,
• organizacja zajęć pozalekcyjnych,
• pomoc psychologiczno-pedagogiczna.

Przeprowadzenie powyższej analizy pozwala na sformułowanie wniosków do korekty szkolnego i nauczycielskich systemów kształcenia. Te wnioski i rekomendacje, czyli praktyczne wskazówki dotyczące działań edukacyjnych placówki i nauczycieli, stanowią istotę działań doskonalących w nowym roku szkolnym.

Do podsumowania pracy w obszarze dydaktyki powinno się wykorzystywać wyniki wszystkich działań placówki na rzecz rozwoju intelektualnego i osobowościowego uczniów, takich jak:

• diagnoza wstępna uczniów, którzy w roku szkolnym 2016/2017 rozpoczęli kształcenie w szkole (rozpoznanie potrzeb, zainteresowań i możliwości edukacyjnych);
• analiza efektów kształcenia uczniów na poszczególnych etapach nauki w szkole;
• zajęcia pozalekcyjne: rodzaj zajęć pozalekcyjnych realizowanych w szkole, kryteria doboru tych zajęć (badanie potrzeb uczniów i rodziców oraz możliwości szkoły), wpływ zajęć pozalekcyjnych na rozwój i osiągnięcia ucznia (wymaga określenia kryteriów, jakie będą brane pod uwagę podczas badania efektów zajęć pozalekcyjnych);
• praca z uczniem zdolnym: oferta edukacyjna placówki dla tej grupy uczniów, ilu uczniów z niej korzysta, efekty pracy z uczniem uzdolnionym; jednym z kryteriów oceny tych działań mogą być sukcesy uczniów w konkursach i olimpiadach na różnych szczeblach (efekty tych działań);
• praca z uczniem mającym trudności w nauce: jakie działania podejmuje szkoła wobec uczniów z problemami w nauce, jakie można wskazać efekty tych działań; ocenie podlega wpływ oddziaływań szkoły na rozwój i aktywność poznawczą uczniów;
• wewnątrzszkolne badania efektów kształcenia; oceniania się sposób, w jaki placówka dokonuje analizy procesu kształcenia swoich uczniów, czy w diagnozie i analizie osiągnięć uczniów nauczyciele uwzględniają ich możliwości rozwojowe, a także czy wyniki tych badań są wykorzystywane w procesie przygotowania uczniów do egzaminów zewnętrznych i jakie są efekty podejmowanych działań;
• projekty edukacyjne i innowacje pedagogiczne wdrażane przez szkołę oraz ich wpływ na podniesienie jakości kształcenia.

Przy dokonywaniu oceny organizacji i procesu kształcenia duże znaczenie mają informacje (i wnioski) zgromadzone przez dyrektora placówki w trakcie monitorowania realizowanych w placówce programów nauczania, stosowanych metod nauczania, metod i sposobów oceniania ucznia.

Ocena, poza wskazaniem mocnych i słabych stron pracy placówki, umożliwia także określenie pożądanych kierunków działań w obszarach wymagających doskonalenia.

Przygotowanie sprawozdania z nadzoru pedagogicznego

Podsumowanie pracy placówki najczęściej sprowadza się do przedstawienia: wyników i wniosków z wewnętrznego nadzoru pedagogicznego, oceny stopnia realizacji przyjętych w roku szkolnym 2016/2017 zadań, propozycji rozwiązań służących doskonaleniu pracy szkoły w nowym roku szkolnym, a także decyzji o dalszym
działaniu.

Podsumowanie pracy placówki to czas na refleksję i formułowanie przez dyrektora i nauczycieli wniosków dotyczących pracy szkoły, zarówno indywidualnych, jak i zespołowych.

Analiza różnorodnych aspektów pracy nauczycieli placówki powinna mieć miejsce przed zebraniem rady pedagogicznej, na której podsumowuje się jej roczną działalność. Aby sformułować wnioski, dyrektor musi dysponować nie tylko informacjami zgromadzonymi w toku sprawowanego nadzoru pedagogicznego, ale także informacjami pochodzącymi od nauczycieli. Dobrą praktyką jest zlecenie każdemu nauczycielowi przeprowadzenia analizy własnej pracy przy pomocy odpowiednio skonstruowanego do tego celu narzędzia (najczęściej są to arkusze z realizacji zadań realizowanych przez nauczycieli i specjalistów), a zespołom nauczycieli − przygotowanie sprawozdania z pracy zespołów wraz z wnioskami do dalszej pracy. Wypełnienie arkusza stanowi także możliwość wyrażenia przez każdego nauczyciela swoich sugestii, uwag czy propozycji wniosków.

Jednym z podstawowych kryteriów służących do badania efektów pracy szkoły są wyniki nauczania. Zadanie przygotowania analiz dotyczących realizacji procesów edukacyjnych, osiągnięć uczniów z uwzględnieniem ich możliwości rozwojowych, skuteczności oddziaływań wychowawczych i efektów innych działań powinno być powierzone nauczycielom oraz wychowawcom klas.

Ważne, by zadania te zostały wykonane na tyle wcześnie przed zebraniem rady pedagogicznej, by dyrektor mógł dokonać wnikliwej analizy materiału, a potem wykorzystać te dane do przygotowania informacji o działalności szkoły i wyciągnąć z nich własne wnioski.

Ogólne wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego, podobnie jak informacje o działalności szkoły lub placówki, przedstawione przez dyrektora na zebraniu rady pedagogicznej powinny być przedmiotem dyskusji i posłużyć do określenia działań w celu doskonalenia pracy w następnym roku szkolnym, ewentualnej modyfikacji koncepcji pracy szkoły lub placówki, czy też wskazania potencjalnych kierunków działań w zakresie nadzoru pedagogicznego.

Informacja o działalności szkoły

Informacje o działalności szkoły powinny odnosić się do wybranych zagadnień, w tym w szczególności ujętych w planie pracy szkoły, i zawierać:

• ocenę realizacji planu pracy szkoły (stopień realizacji planu, trudności w realizacji zadań, wnioski, inne);

• istotne zagadnienia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze, np.: stopień realizacji podstawy programowej i ramowych planów nauczania (analiza jakościowa i ilościowa), wnioski wynikające z analizy realizacji podstawy programowej – zwłaszcza w kontekście osiągnięć uczniów, w tym wyniki klasyfikacji rocznej i końcowej, problemy wychowawcze, zagadnienia opiekuńcze;
• podsumowanie rocznej działalności różnych agend szkoły, np.: zespołów nauczycielskich, specjalistów, biblioteki, świetlicy, wychowawców klas, organizacji działających w szkole – ocena stopnia realizacji zadań na podstawie sprawozdań, wnioski do pracy na następny rok szkolny;
• ocenę stanu przestrzegania praw dziecka i praw ucznia w szkole (na podstawie wyników monitorowania lub na podstawie badań, jeśli zostały przeprowadzone) oraz ocenę stopnia upowszechnienia wiedzy o tych prawach;
• ocenę stanu przestrzegania statutu szkoły przez nauczycieli, uczniów i rodziców;
• ocenę stosowania przez nauczycieli wewnątrzszkolnych zasad i warunków oceniania;
• podsumowanie stanu bezpieczeństwa w szkole oraz działań szkoły na rzecz bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki oraz pomocy materialnej dla uczniów;
• podsumowanie współpracy z organami szkoły, organizacjami pozaszkolnymi oraz podsumowanie warunków do rozwoju samorządności uczniów;
• ocenę wyposażenia szkoły w pomoce dydaktyczne, sprzęt niezbędny do realizacji programów nauczania, programu wychowawczego, programu profilaktyki, zajęć pozalekcyjnych oraz wykonywania innych zadań statutowych;
• podsumowanie współpracy z organem prowadzącym w zakresie finansowania działalności szkoły, warunków nauki i pracy oraz bezpieczeństwa w szkole;
• podsumowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielonej w okresie całego roku szkolnego;
• informację o trwających stażach nauczycieli ubiegających się o wyższy stopień awansu zawodowego;
• omówienie efektów prowadzonych w szkole innowacji i eksperymentów;
• podsumowanie innych działań szkoły uznanych przez dyrektora za istotne w jej funkcjonowaniu.

Przygotowując podsumowanie pracy szkoły warto przestrzegać następujących zasad:

• Wnioski ze sprawowanego nadzoru nie mogą odnosić się jedynie do ewaluacji wewnętrznej, ale powinny obejmować także kontrolę i wspomaganie.
• Forma podsumowania ewaluacji nie może być zbyt rozbudowana (zbędne są wykresy i różnego typu zestawienia).
• Wnioski powinny się odnosić do badanych lub kontrolowanych zagadnień oraz zakresu wspomagania nauczycieli.
• Wnioski należy formułować na podstawie wyników uzyskanych w toku sprawowanego nadzoru.
• Wnioski z nadzoru powinny być wykorzystywane przede wszystkim do planowania pracy i rozwoju szkoły.
• Informacje o działalności placówki powinny obejmować istotne zagadnienia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz zadania statutowe.

Ustalone w wyniku sprawowanego przez dyrektora placówki nadzoru pedagogicznego wnioski oraz informacja o jej działalności stanowią podstawę jakościowego rozwoju placówki i nauczycieli.

W ocenie efektów rocznej pracy placówki warto uwzględnić stopień realizacji zadań wynikających z głównych kierunków polityki edukacyjnej w roku szkolnym 2016/2017 (tzw. priorytetów Ministra Edukacji Narodowej):

1. upowszechnianie czytelnictwa, rozwijanie kompetencji czytelniczych wśród dzieci i młodzieży,
2. rozwijanie kompetencji informatycznych dzieci i młodzieży w szkołach i placówkach,
3. kształtowanie postaw, wychowanie do wartości,
4. podniesienie jakości kształcenia zawodowego w szkołach ponadgimnazjalnych poprzez angażowanie pracodawców w proces dostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy.

W szkołach podstawowych, w których zorganizowano oddział przedszkolny, podsumowanie pracy placówki obejmuje także zbadanie efektów wychowania przedszkolnego.