Planowanie nadzoru pedagogicznego wroku szkolnym 2016/2017

Filozofia nadzoru pedagogicznego zakłada,iż istotą zmiany wprowadzanej w szkole w ramach realizowanego nadzoru jest doprowadzenie do sytuacji, w której dyrektori nauczyciele będą podporządkowywać wszystkie podejmowane w szkole działania jej jakościowemu progresowi, ukierunkowanemu zwłaszcza na rozwój ucznia. Ale zawsze wszelkie działania w placówkach publicznych muszą być oparte na określonych podstawach prawnych. W przypadku nadzoru pedagogicznego jego aktualną podstawę prawną stanowią: 

• Konstytucja RP art. 70 ust. 3: „(…) Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa”;
• ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, zwłaszcza po zmianach z dnia 20 lutego 2015 r. oraz z dnia 29 grudnia 2015 r.¹; 
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego²;
• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 roku w sprawie wymagań wobec szkół i placówek³ .

31 marca 2015 r. weszła w życie wspomniana wyżej ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw⁴, która wprowadziła zmiany w definiowaniu nadzoru pedagogicznego – art. 33 ust. 1; uprawnień osób zatrudnionych w organach nadzoru pedagogicznego – art. 33 ust. 3 pkt 4, art. 33 ust. 4–6 oraz poziomów wymagań – art. 21a ust. 3 pkt 1 i 2. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 33 ust. 1 ustawy o systemie oświaty nadzór pedagogiczny sprawowany w szkole lub placówce polega na:

• ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli,
• analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek,
• udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
• inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

Natomiast w szczególności nadzorowi pedagogicznemu podlega:

• zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami,
• realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania,
• przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, przeprowadzania egzaminów oraz przepisów dotyczących obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
• przestrzeganie statutu szkoły lub placówki,
• przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach,
• zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.

Powyższe zapisy w sposób jednoznaczny wytyczają zadania dyrektorów w ramach sprawowanego przez siebie nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z założeniami nowych zasad dyrektor szkoły jest zobligowany do podejmowania następujących działań:

• kontrolowanie, 
• wspomaganie, obserwacja,
• ewaluacja.

Powyższy układ działań stanowi logiczną konsekwencję zadań, jakie na dyrektora nakłada właśnie nowy nadzór pedagogiczny. Zgodnie z tymi zadaniami każdy dyrektor placówki oświatowej w ramach swoich podstawowych obowiązków służbowych:

• organizuje ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje wyniki do doskonalenia jakości pracy szkoły lub placówki,
• kontroluje przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli oraz innej działalności statutowej,
• wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań,
• obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły,
• opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, który przedstawia Radzie Pedagogicznej do 15 września,
• przedstawia Radzie Pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego (przed zakończeniem każdego roku szkolnego).

Plan nadzoru pedagogicznego dyrektora jest opracowywany zawsze z uwzględnieniem wniosków z nadzoru sprawowanego w szkole w poprzednim roku szkolnym i zawiera w szczególności następujące elementy:

• przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzania,
• tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności szkoły,
• zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań.

Przed sporządzeniem planu nadzoru trzeba koniecznie uświadomić sobie, czym jest planowanie. Planowanie można definiować jako określanie pożądanego przyszłego stanu i czasu jego osiągnięcia oraz ustalenie działań niezbędnych do osiągnięcia zamierzeń mających formę planu, które nie mogłyby się urzeczywistnić naturalną koleją rzeczy. Definicje planowania w organizacji na ogół koncentrują się wokół ustanawiania celów i decydowania o właściwym toku działań poprzez ustalanie zadań w ramach określonych granic czasowych. Już z tego zapisu jasno wynika, że przy tworzeniu planu nie może być mowy o przepisywaniu pewnych „standardowych” zapisów z poprzednich dokumentów tego typu. W każdym roku szkolnym zakłada się przecież nieco inne cele nadzoru, które wynikają z aktualnej sytuacji w szkole lub placówce. Aby jednak plan był sensowny, musi być przygotowany w określony sposób. Działania dyrektora związane z planowaniem nadzoru powinny przebiegać zgodnie z podstawowymi etapami procesu planowania: określenie celów, ocena sytuacji, ustalanie procedury (opis procesu transformacji zasobów w rezultaty, czyli określenie tego, co i kiedy ma być zrobione i kto odpowiada za realizację), ustalenie harmonogramu pracy (poprzez określenie w każdym elemencie realizacji planu odpowiedzialnej osoby i jej władzy, kontroli nad planem i zasobami, jak również rezultatów, za osiągnięcie których jest odpowiedzialna), wyznaczenie odpowiedzialności, sprawdzenie wykonalności planu i kosztów jego realizacji. Należy zwracać uwagę na pewną zależność poszczególnych elementów planowania – ma ona ewidentnie charakter przyczynowo-skutkowy. Graficznie można to zilustrować w następujący sposób: wynik (np. kontroli, ewaluacji wewnętrznej, obserwacji itp.) → wniosek → rekomendacja → działanie → monitorowanie realizacji → ewentualna korekta. 

Przystępując do konstruowania planu nadzoru pedagogicznego na nowy rok szkolny, dyrektor szkoły musi być wyposażony w określone informacje stanowiące bazę założeń nowego planu. Jest to bardzo istotne, gdyż dyrektor w procesie planowania musi sobie odpowiedzieć na następujące pytania:

• Co muszę wiedzieć (do planowania)?
• Co chcę uzyskać w procesie nadzoru (co się zmieni w placówce), po co to robię (czemu to ma służyć)?
• Co chcę zrobić (obszar, zakres, zagadnienie itp.)?
• Jak to zrobię (rodzaj działań, przydział zadań)?
• Kiedy i kto to zrobi (wykonawca)?

Warto zwrócić szczególną uwagę na pytanie drugie, które ma wręcz fundamentalny charakter. Konstruując
plan nadzoru, dyrektor musi założyć, czego oczekuje po jego realizacji − to nie ma być plan dla samego planu, ale proces zakładający rozwój szkoły lub placówki. Dokładnie chodzi o to, jak powinna (zgodnie z założeniami planu i oczekiwaniami) wyglądać szkoła (zagadnienie, zakres, obszar itp.) po zrealizowaniu opracowywanego planu działań. Zarazem przyjęte założenie będzie stanowiło kryterium sukcesu i oceny realizacji planu nadzoru w kontekście jego efektywności. Ocena realizacji planu nadzoru pedagogicznego nie może sprowadzać się do wyliczanki zrealizowanych działań/konkretnych zadań i typowym „odfajkowaniu” − zrobione, zaliczone. W ocenie tej, która powinna być przedstawiana pod koniec każdego roku szkolnego jako wyniki i wnioski wynikające z nadzoru pedagogicznego, należy bezwzględnie odnieść się do efektywności poprzez pryzmat osiągnięcia (lub też nie) zakładanego w planie stanu. Dyrektor musi mieć świadomość tego, co dało takie właśnie realizowanie nadzoru pedagogicznego. Jeśli okaże się, że zakładany obraz szkoły (zagadnienia, obszaru) nie uległ zmianie, to jest to pole do analiz, szukania przyczyn i wprowadzania korekt w planie na następny rok. Podobnie sprawa wygląda w obszarze awansu zawodowego. Nie jest ważna sama ilość zrealizowanych zadań, ale ich efektywność. Nauczyciel musi sobie odpowiedzieć na pytania: Co dała realizacja tego zadania w taki sposób? Co konkretnego się zmieniło? Jak to wpłynęło na moją pracę i funkcjonowanie szkoły? Również dyrektor musi sobie odpowiedzieć pod koniec roku szkolnego na pytanie dotyczące efektów sprawowanego nadzoru pedagogicznego: Co się konkretnie zmieniło w szkole dzięki tak sprawowanemu nadzorowi pedagogicznemu? W przeciwnym razie będzie to „sztuka dla sztuki”.

W tym miejscu warto przypomnieć podstawowe cechy dobrego planu. Dobry plan cechuje się tym, że jest: celowy, konkretny, precyzyjny, realny, mierzal-
ny, kreślony w czasie i elastyczny. Dyrektor zawsze powinien się zastanowić, czy opracowany przez niego plan posiada te cechy. Jeżeli nie, to plan bezwzględnie musi zostać poprawiony. Z powyższego wynika, że informacje, jakimi dysponuje dyrektor, przystępując do formułowania planu nadzoru pedagogicznego, mają wyjątkowe znaczenie. Trzeba zwrócić uwagę na istotne źródła informacji w poszczególnych zakresach merytorycznych.

Źródła informacji w przypadku ewaluacji: 

• Co: raport → informacja.
• Opis stanu rzeczy + wnioski → rekomendacje.
• Kiedy: w jakim terminie (najpóźniej) raport powinien trafić do dyrektora i w jakiej formie.
• Kto: zespół ds. ewaluacji.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dosyć istotną kwestię, o której dyrektor szkoły musi bezwzględnie pamiętać. Kwestią tą jest uspołecznienie nadzoru pedagogicznego. Wymownym przykładem tego jest proces ewaluacji wewnętrznej. Sama ewaluacja wewnętrzna jest praktycznym badaniem oceniającym przeprowadzonym w szkole przez dyrektora we współpracy z nauczycielami (zespół ds. ewaluacji). Celem tego badania może być pozyskanie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu, usunięcia trudności bądź wydania sądu, oceny, dokonania wartościowania „czegoś”, a następnie podjęcia decyzji − co dalej. Przedmiotem ewaluacji wewnętrznej powinny być zagadnienia uznane w szkole lub placówce za istotne z punktu widzenia jej prawidłowej działalności. Oczywiście, mogą nimi być również wymagania z obszaru ewaluacji zewnętrznej. A te są scharakteryzowane szczegółowo w załączniku do rozporządzenia MEN z dnia 6 sierpnia 2015 r.⁵

W informacji, jaką dyrektor uzyska od zespołu ds. ewaluacji wewnętrznej, musi poszukać odpowiedzi na następujące podstawowe pytania: 

• Co było celem ewaluacji?
• Co było badane (ewaluowane)?
• W jaki sposób (metody badawcze)?
• Jakimi narzędziami (w załączniku należy umieścić wszystkie wykorzystane narzędzia)?
• Jakie są wyniki?
• Jakie wyciągnięto wnioski?
• Jakie zostały wyprowadzone rekomendacje?
• Jak to powinno się przełożyć na pracę placówki (jaki powinien być obraz placówki po wdrożeniu rekomendacji)? 

Dopiero uzyskane odpowiedzi mogą stanowić bazę do budowania planu nadzoru pedagogicznego w kolejnym roku szkolnym. Na nowy rok szkolny MEN wyznaczyło do ewaluacji problemowych dwa następujące wymagania: „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne” oraz „Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji”⁶. Można je traktować również jako podpowiedź do działań ewaluacyjnych w szkole. Trzeba też przypomnieć, że zmianie uległy również poziomy spełniania poszczególnych wymagań. Odstąpiono od określania poziomu spełniania poszczególnych wymagań w formie liter A > B > C > D > E. W ich miejsce ustalono dwa nowe poziomy spełniania wymagań: 

• podstawowy – świadczący o prawidłowym przebiegu procesów kształcenia, wychowania i opieki, umożliwieniu każdemu uczniowi rozwoju na miarę jego indywidualnych możliwości, podejmowaniu przez szkołę lub placówkę działań podnoszących jakość jej pracy, angażowaniu uczniów, rodziców i nauczycieli w działania szkoły, a także współpracy ze śwrodowiskiem lokalnym, 
• wysoki – świadczący o wysokiej skuteczności działań, o których mowa w opisie poziomu podstawowego, wyrażanej w szczególności efektami kształcenia i wychowania, pozytywnymi opiniami uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczącymi adekwatności procesu kształcenia i wychowania do potrzeb i możliwości uczniów oraz doskonaleniem jakości pracy szkoły prowadzącym do ich rozwoju i uspołecznienia poprzez angażowanie społeczności szkolnej i środowiska lokalnego. 

Źródła informacji w przypadku kontroli: 

• Wewnętrzna – dyrektor szkoły; opis stwierdzonego stanu rzeczy, analiza przyczyn, wnioski.
• Zewnętrzna – organ kontroli; opis stwierdzonego stanu rzeczywistego i zalecenia pokontrolne → analiza wyników i przyczyn, wnioski.
• Dyskusja nad wnioskami → rekomendacje⁷ .

Działania kontrolne organu sprawującego nadzór pedagogiczny prowadzone są w szkole w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej w szkole jako organizacji, w tym zgodności zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami. Natomiast sam dyrektor kontroluje przestrzeganie przez poszczególnych nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. 

W nowym roku szkolnym kontroli powinny być poddane następujące zagadnienia: 

• Zgodność zatrudniania nauczycieli szkoły z odpowiednimi wymaganiami kwalifikacyjnymi.
• Podstawa programowa z uwzględnieniem ostatnich zmian.
• Programy wychowania przedszkolnego i nauczania – po zmianach.
• Plany nauczania – dydaktyczne.
• Zasady oceniania szkolnego – po ostatnich zmianach.
• Zasady prowadzenia obserwacji pedagogicznej.
• Zasady diagnozowania pedagogicznego.
• Prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania.Obowiązek szkolny i obowiązek nauki.
• Przestrzeganie tajemnicy służbowej.
• Kształcenie uczniów niepełnosprawnych.
• Znajomość i przestrzeganie postanowień statutu szkoły lub placówki.
• Zasady organizowania i realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
• Zasady bezpieczeństwa uczniów i obowiązki z nich wynikające.

Źródła informacji w przypadku wspomagania: 

• Organizacja doskonalenia zawodowego w szkole:
  q    Kto się systematycznie doskonali?
  q    W jakim zakresie merytorycznym i metodycznym?
  q    W jakich formach doskonalenia uczestniczą nauczyciele?
  q    Co z tego wykorzystują w praktyce zawodowej?
  q    Jakie są efekty (skutki) podejmowanych działań?
  q      W jaki sposób nauczyciele dzielą się wiedzą i doświadczeniem zdobytymi zwłaszcza podczas udziału w formach zewnętrznych dofinansowywanych (w różny sposób) przez szkołę?
  q      Jak doskonalenie wpływa na efektywność pracy szkoły?
  q      Jaka jest sytuacja w Radzie Pedagogicznej? 
• Wieloletni i roczny plan doskonalenia.
• Wnioski wynikające z analizy wyników klasyfikacji i egzaminów zewnętrznych.
• Wnioski wynikające z analizy realizacji podstawy programowej (przynajmniej w trzech płaszczyznach: ilościowej, treściowej i jakościowej), zwłaszcza w kontekście uzyskanych efektów.

Źródła informacji w przypadku obserwacji: 

• Kto: dyrektor + ewentualnie kadra kierownicza.
• Informacja z realizacji: cele, zakres tematyka, wyniki określające zaobserwowany stan.
• Analiza → wnioski.

Do źródeł informacji dyrektora zaliczyć należy również:

• Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2016/2017 określone przez MEN.
• Sprawozdanie kuratora oświaty z nadzoru pedagogicznego.
• Plan nadzoru pedagogicznego kuratora oświaty na rok szkolny 2016/2017⁸.
• Zmiany prawa oświatowego.
• Wytyczne lokalnych władz samorządowych.
• Zidentyfikowane oczekiwania rodziców uczniów oraz środowiska lokalnego.

Na każdy rok szkolny dyrektor opracowuje plan nadzoru pedagogicznego⁹. 

To jest jednak struktura ramowa i może, a niekiedy nawet powinna zostać uzupełniona np. o wnioski z nadzoru sprawowanego w poprzednim roku. Jednak ten element nie jest konieczny, ponieważ stanowi on podstawowy składnik informacji dyrektora ze sprawowanego nadzoru w roku poprzednim, a taka informacja jest przecież przekazywana Radzie Pedagogicznej po zakończeniu zajęć szkolnych w ramach podsumowania pracy placówki w danym roku szkolnym. Dlatego nie ma potrzeby jej powtarzania, ale trzeba pamiętać, że wnioski z nadzoru sprawowanego w poprzednim roku muszą być uwzględnione w szczegółach planu nadzoru oraz w planie pracy szkoły na nowy rok szkolny. Istotne jest, aby wnioski były pogrupowane w odpowiedni sposób, np.:

• zadowalające, czyli takie, które w określonej sytuacji są optymalne,
• niezłe, ale wymagające jeszcze poprawy,
• niezadowalające, czyli takie, które wymagają działań naprawczych.

W zależności od tego, ile jest wniosków o negatywnym znaczeniu, należy dokonać obowiązkowej hierarchizacji, zaczynając od tych, które są „niezadowalające”, a kończąc na „niezłych”, ale wymagających działań naprawczych, chyba że w tych drugich znajdzie się zagadnienie o znaczeniu strategicznym – wówczas ma ono bezwzględny priorytet i to od niego należy rozpocząć formułowanie tzw. zadań głównych przedszkola.

Tak może wyglądać przykładowy plan nadzoru pedagogicznego w szkole. Każdy dyrektor powinien go przygotować w oparciu o wyniki nadzoru z roku ubiegłego, obowiązującą koncepcję pracy szkoły oraz aktualny stan prawny. Dokument należy każdorazowo zakończyć adnotacją: „Plan nadzoru pedagogicznego przedstawiono Radzie Pedagogicznej szkoły dnia……”.