Ogólnopolska Sieć Edukacyjna

Kompetencje informatyczne rozumiane jako umiejętne i krytyczne wykorzystywanie Technologii Społeczeństwa Informacyjnego (TSI) zarówno do celów zawodowych, edukacyjnych, rozrywkowych, jak i związanych z komunikowaniem się, opisane zostały już w 2006 r. w zaleceniach¹ Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej dla krajów członkowskich. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie korzystania z komputera i internetu do pozyskiwania wiedzy, przechowywania jej oraz tworzenia i wymiany informacji. Korzystanie z TSI wymaga krytycznej i refleksyjnej postawy w stosunku do dostępnych informacji oraz odpowiedzialnego wykorzystywania mediów interaktywnych.

Cyfryzacja edukacji daje możliwość rozwijania kompetencji informatycznych. Obejmuje ona m.in. rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), modernizację infrastruktury oraz wzbogacanie treści i zasobów edukacyjnych. W ciągu ostatnich kilku lat podjęto wiele inicjatyw mających na celu rozwijanie kompetencji informatycznych uczniów i nauczycieli.

Mając na uwadze fakt, że istotną barierą ograniczającą cyfryzację edukacji jest brak swobodnego dostępu do Internetu, w dniu 22 grudnia 2015 r. Ministrowie: Edukacji Narodowej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Cyfryzacji przedstawili plan podłączenia wszystkich jednostek oświatowych w Polsce do szybkiego internetu oraz włączenia nauczania programowania komputerowego do podstawy programowej kształcenia informatycznego na każdym etapie edukacyjnym. Powszechne nauczanie programowania w szkołach (obowiązuje od 1 września 2017 r.) ma służyć m.in. budowaniu kompetencji cyfrowych, wyrównywaniu szans dzieci i młodzieży z małych miejscowości, rozwijaniu kreatywności oraz kształceniu przyszłych programistów. 

Program pilotażowy

Na zlecenie Ministerstwa Cyfryzacji w 2016 r. Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa – Instytut Badawczy przeprowadziła pilotaż ogólnopolskiego projektu polegającego na doprowadzeniu łączy o przepustowości do 1 Gb/s do 36 szkół podstawowych i ponadpodstawowych z 7 województw. Celem projektu było: 

• opracowanie i wdrożenie technicznego modelu dostępu do bezpiecznego szerokopasmowego internetu w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, 
• uzyskanie danych kosztowych oraz ruchowych do prawidłowego opracowania projektu budowy ogólnopolskiej sieci łączącej szkoły podstawowe i ponadpodstawowe, 
• udostępnienie multimedialnych aplikacji i serwisów o charakterze dydaktycznym. 

W pilotażu wzięły udział szkoły zróżnicowane pod względem wielkości i otoczenia infrastrukturalnego, w tym najmniejsze placówki szkolne o mniej rozwiniętej infrastrukturze i oddalone od sieci szkieletowych. Dziesięć z 36 szkół podłączono do sieci w technologii radiowej. Taki dobór placówek do projektu umożliwił przeprowadzenie efektywnej oceny warunków do zaprojektowania sieci ogólnopolskiej, opartej na rzeczywistych uwarunkowaniach. W ramach przeprowadzonych działań dokonano optymalizacji kosztów oraz przeprowadzono analizę efektywności rozwiązań alternatywnych, takich jak np. łącze satelitarne. Na podstawie wyników pilotażu ustalono, że priorytetowym zadaniem jest podłączenie szkół i placówek do internetu o przepustowości co najmniej 100 Mb/s, a podłączenie to odbędzie się głównie w ramach realizacji projektów budowy sieci szerokopasmowych, dofinansowanych ze środków I osi priorytetowej Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014–2020.

W ramach przygotowań do realizacji tego zadania została przeprowadzona inwentaryzacja stanu dostępności internetu w jednostkach oświatowych. MEN wraz z Ministerstwem Cyfryzacji przeprowadziły badanie ankietowe wśród 30,5 tys. szkół i placówek ujętych w SIO (odpowiedzi przesłało około 27 tys. podmiotów). Ponadto Ministerstwo Cyfryzacji przeprowadziło otwarte konsultacje społeczne, w ramach których przedsiębiorcy telekomunikacyjni mogli zgłaszać plany inwestycyjne m.in. w zakresie podłączenia jednostek oświatowych do szybkiego Internetu. Natomiast Urząd Komunikacji Elektronicznej dokonał analizy informacji o dostępie jednostek oświatowych do infrastruktury szerokopasmowej. Przeprowadzone badania pozwoliły ustalić, że tylko ok. 5,3 tys. szkół i placówek jest w zasięgu sieci dostępu do Internetu o przepustowości co najmniej 100 Mb/s. Około 10 tys. szkół zostanie podłączonych do szybkiego Internetu w wyniku komercyjnych inwestycji przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Pozostałe 15,2 tys. jednostek oświatowych zostało objętych działaniami Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa i powinno uzyskać dostęp do internetu o założonej przepustowości do końca 2018 roku. 

„100 Mega na 100-lecie”

13 czerwca 2017 r. rząd RP podjął uchwałę w sprawie realizacji Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE) „100 Mega na 100-lecie”. Z uchwały wynika, że jednym z priorytetów rządu jest zapewnienie do 2020 r. wszystkim szkołom w Polsce możliwości bezpłatnego dostępu do szybkiego internetu oraz dostępu do usług i zasobów cyfrowych dedykowanych podmiotom edukacyjnym. Koszty utworzenia oraz funkcjonowania OSE (w tym dostarczania usług szkołom) zostaną pokryte z budżetu państwa oraz Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Inicjatywa rządu ma wpłynąć na wyrównanie szans edukacyjnych wszystkich uczniów w Polsce, w szczególności zamieszkujących tereny o niskiej gęstości zaludnienia i uczących się w szkołach o małej liczbie uczniów, dla których dostęp do wiedzy i nowoczesnych technologii jest podstawowym elementem podnoszenia ich potencjału edukacyjnego. 

Nabywaniu technicznych umiejętności nauczycielskich związanych z wykorzystaniem tablic interaktywnych, laptopów, tabletów itp. musi towarzyszyć kształtowanie wśród nauczycieli świadomości celowości wykorzystania technologii  w nauczaniu szkolnym. Zadaniem szkoły powinno być promowanie modelu uczenia się poprzez TIK, a nie tylko  z jego wykorzystaniem. 

Założono, że wdrożenie OSE pozwoli na: 

• zmianę w sposobie kształcenia uczniów poprzez rozszerzenie go o edukację cyfrową, rozumianą jako włączenie i wykorzystanie zasobów edukacyjnych dostępnych z użyciem sieci, 
• wprowadzenie nowych form kształcenia dla
• przedmiotów obecnie nauczanych oraz no-
• wych programów nauczania kompetencji i umie-
• jętności cyfrowych (m.in. powszechna nauka programowania), 
• wyrównanie szans edukacyjnych wszystkich uczniów w Polsce, w szczególności uczniów zamieszkujących tereny o niskiej gęstości zaludnienia i uczących się w szkołach o małej liczbie uczniów, dla których dostęp do wiedzy i nowoczesnych technologii jest podstawowym elementem podnoszenia ich kapitały edukacyjnego,
• przekazywanie wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami edukacyjnymi z wykorzystaniem nowoczesnych technologii,
• zabezpieczenie użytkowników przed zagrożeniami w sieci w sposób i w skali niemożliwej do zrealizowania przez operatorów telekomunikacyjnych działających wyłącznie na zasadach rynkowych².

Od 10 listopada 2017 r. obowiązuje ustawa z dnia 27 października 2017 r. o Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (Dz. U. z 2017 r., poz. 2184). Ustawa określa cele i źródła finansowania OSE, operatora OSE oraz jego zadania. Ogólnopolska Sieć Edukacyjna jest publiczną siecią telekomunikacyjną służącą świadczeniu publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych w szkołach:

1. podstawowych i ponadpodstawowych, w tym: specjalnych, integracyjnych, z oddziałami przedszkolnymi, integracyjnymi, specjalnymi, przysposabiającymi do pracy, dwujęzycznymi, sportowymi i mistrzostwa sportowego, sportowych i mistrzostwa sportowego,
2. ponadpodstawowych rolniczych, leśnych, morskich, żeglugi śródlądowej oraz rybołówstwa,
3. artystycznych,

z wyjątkiem szkół dla dorosłych.

Taki katalog szkół wynika z podstawowego założenia OSE, jako programu skierowanego w pierwszej kolejności do szkół, w których realizowany jest powszechny obowiązek szkolny lub obowiązek nauki. OSE działa w celu:

1. umożliwienia szkole szerokopasmowego dostępu do internetu,
2. podnoszenia poziomu kompetencji cyfrowych uczniów (zgodnie z podstawą programową) i nauczycieli
3. w ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli,
4. umożliwienia wspomagania procesu kształcenia w szkole.

Operatorem OSE jest Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa – Państwowy Instytut Badawczy. Do zadań operatora OSE należy:

• przygotowanie OSE w sposób umożliwiający świadczenie z jej wykorzystaniem usług, o których mowa w ustawie, jej eksploatację, utrzymanie, usuwanie awarii, modernizację oraz nadzór nad jej funkcjonowaniem,
• świadczenie szkole usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu o symetrycznej przepustowości co najmniej 100 Mb/s,
• świadczenie szkole usług bezpieczeństwa teleinformatycznego, obejmujących ochronę przed szkodliwym oprogramowaniem oraz monitorowanie zagrożeń i bezpieczeństwa sieciowego,
• promowanie zasad bezpiecznego korzystania z technologii cyfrowych,
• tworzenie i udostępnianie usług ułatwiających użytkownikom OSE dostęp do technologii cyfrowych.

Korzystanie przez szkoły:

1. z usługi szerokopasmowego dostępu do internetu o symetrycznej przepustowości 100 Mb/s lub usługi o niższych parametrach, świadczonej przez operatora OSE,
2. z usług bezpieczeństwa teleinformatycznego świadczonych przez operatora OSE,
3. z usług umożliwiających dostęp do technologii cyfrowych – jest nieodpłatne.

Koszty utworzenia oraz funkcjonowania OSE (w tym dostarczania usług szkołom) zostaną pokryte z budżetu państwa oraz Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. 

Ustawodawca przewidział natomiast możliwość pobierania opłaty przez operatora OSE za świadczenie szkole usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu o przepustowości przekraczającej 
100 Mb/s, jeżeli organ prowadzący szkołę albo dyrektor szkoły, za zgodą tego organu, wystąpi z wnioskiem o świadczenie takiej usługi. Usługa dostępu do internetu świadczona szkołom przez operatora OSE musi spełniać parametr symetrycznej przepustowości wynoszącej co najmniej 100 Mb/s. Jednocześnie przewidziano możliwość świadczenia usługi niespełniającej tych parametrów, o ile będzie to szczególnie uzasadnione w obliczu zastanych warunków technicznych w zakresie istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej w szkole lub infrastruktury operatorów trzecich. Usługa o obniżonych parametrach będzie mogła być świadczona wyłącznie za zgodą ministra właściwego do spraw informatyzacji i nie dłużej niż przez 12 miesięcy, co nakłada na operatora OSE obowiązek dochowania należytej staranności w celu umożliwienia szkole korzystania z usługi o podstawowych parametrach, tj. dostępu do internetu o symetrycznej przepustowości wynoszącej co najmniej 100 Mb/s.

Korzyści oraz zadania dla szkół i uczniów

Wprowadzenie OSE powinno wpłynąć na zmianę sposobu kształcenia uczniów i nauczycieli poprzez włączenie i powszechne wykorzystanie zasobów edukacyjnych dostępnych przez Internet. Wykorzystanie cyfrowych technologii zapewni uczniom stały dostęp do wiedzy i pozwoli na uczenie się w dowolnym miejscu i czasie, przy założeniu, że szkoła we współpracy z rodzicami wyposaży ucznia w odpowiednie kompetencje informatyczne i przygotuje go do krytycznego i rozważnego korzystania z dostępnych w sieci informacji. Nowe kompetencje będą musieli zdobyć także nauczyciele. Nabywaniu technicznych umiejętności nauczycielskich związanych z wykorzystaniem tablic interaktywnych, laptopów, tabletów itp. musi towarzyszyć kształtowanie wśród nauczycieli świadomości celowości wykorzystania technologii w nauczaniu szkolnym. Zadaniem szkoły powinno być promowanie modelu uczenia się poprzez TIK, a nie tylko z jego wykorzystaniem. Takie podejście pozwoli na stopniowe odchodzenie od transmisyjnego modelu nauczania³, dziś szeroko obecnego w polskich szkołach. Cyfrowe kompetencje nauczycieli należy rozumieć szerzej niż rozpowszechniony w Polsce standard ECDL (moduł e-nauczyciel). Nauczyciele powinni posiadać umiejętność organizowania swoich lekcji z uwzględnieniem poziomu nauczania, metodyki przedmiotowej oraz form prowadzania zajęć dydaktycznych (lekcja z wykorzystaniem multimediów, e-learning, b-learning⁴, m-learning⁵), a także wykazywać sprawność w wykorzystywaniu różnego typu cyfrowych materiałów edukacyjnych. Niezbędna jest również swoboda pracy z narzędziami dostępnymi online (programy, aplikacje) oraz umiejętność samodzielnego ich projektowania. 

Wprowadzenie OSE będzie wymagało od nauczycieli rozwijania tzw. kompetencji cyfrowych w odniesieniu do trzech obszarów: 

1. kompetencji przedmiotowych (znajomość możliwości nauczania danego przedmiotu z wykorzystaniem nowych technologii, znajomość i umiejętność wykorzystania przedmiotowych elektronicznych zasobów edukacyjnych, planowanie lekcji/zajęć przedmiotowych z wykorzystaniem nowych technologii, projektowanie własnych elektronicznych edukacyjnych zasobów przedmiotowych),
2. kompetencji metodycznych [znajomość potrzeb oraz możliwości ucznia w kontekście wykorzystania nowych technologii w nauczaniu szkolnym, projektowanie, realizacja, ewaluacja lekcji tradycyjnej z wykorzystaniem aktywizujących metod dydaktycznych oraz nowych technologii, projektowanie, realizacja i ewaluacja procesu kształcenia na odległość, projektowanie, realizacja i ewaluacja procesu kształcenia w formule blended learning (mieszanego), skuteczna komunikacja z uczniami i rodzicami z wykorzystaniem nowych technologii], 
3. kompetencji technologicznych obejmujących umiejętność pracy z różnego typu urządzeniami (np. urządzenia mobilne, do e-testów, drukarki, systemy głosowań, urządzenia pomiarowe, sensory), programami i aplikacjami mobilnymi oraz znajomość internetu (swoboda poruszania się w sieci).

Usługa dostępu do internetu świadczona szkołom przez operatora OSE musi spełniać parametr symetrycznej przepustowości wynoszącej co najmniej 100 Mb/s. 

W cyfrowej szkole ważnym obszarem kompetencji, które należy rozwijać, są także kompetencje cyfrowe dyrektorów. Ich zadaniem będzie adaptacja/przekształcenie swojej placówki w „cyfrową szkołę”, w tym stworzenie strategii transformacji oraz adekwatne do przyjętej strategii wykorzystanie infrastruktury, narzędzi oraz oprogramowania. Dyrektor, zobowiązany prawem do wspomagania nauczycieli⁶, będzie musiał również wpływać na podnoszenie kompetencji cyfrowych nauczycieli.

Cyfryzacja szkół wymaga dostępu do odpowiedniego sprzętu i bogatych zasobów cyfrowych. Podstawowym problemem w tym zakresie jest brak zdefiniowanego standardu sprzętowego. Realizowana wcześniej przez MEN koncepcja pracowni komputerowej w każdej szkole jest dzisiaj postrzegana jako przestarzała. Brak ogólnopolskiej biblioteki cyfrowych zasobów edukacyjnych, które mogłyby być wykorzystywane przez nauczycieli, oraz nieprzystosowanie istniejących zasobów do metod nauczania stosowanych przez nauczycieli powoduje, że dotychczasowe działania nie są w pełni skuteczne. 

Można zatem przyjąć, że zapewnienie nauczycielom, uczniom i rodzicom dostępu do szerokiej gamy zasobów cyfrowych jest niezbędnym warunkiem skutecznej cyfryzacji szkół. Temu właśnie ma służyć Ogólnopolska Sieć Edukacyjna.

Bibliografia:

• Zalecenie 2006/962/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (Dz.U. L 394 z 30.12.2006 r.).
• Założenia do projektu ustawy o ogólnopolskiej sieci edukacyjnej; //archiwum.mc.gov.pl
• Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (Dz.U. z 2017 r., poz. 2184).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2017 r., poz. 1658).
• Jak rozpoznać transmisyjną szkołę?; //www.dobrapolskaszkola.com
• Plebańska M. (red.), Polska szkoła w dobie cyfryzacji. Diagnoza 2017, Raport opracowany przez zespół badawczy Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego oraz PCG Edukacja.