Nowa podstawa programowa

Po zmianach ustrojowych systemu oświaty wprowdzonych ustawą Prawo oświatowe¹ przyszedł czas na zmiany programowe w szkolnictwie ponadpodstawowym. Minister Edukacji Narodowej podpisała 30 stycznia br. rozporządzenie w sprawie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego, pięcioletniego technikum oraz dwuletniej branżowej szkoły II stopnia. Co wprowadza nowa podstawa? 

Rozporządzenie wejdzie w życie z dniem 1 września 2018 r. Zgodnie z art. 275 ust. 1 i art. 276 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum będzie obowiązywać od roku szkolnego 2019/2020. Natomiast zgodnie z art. 279 tej ustawy podstawę programową kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły II stopnia należy wprowadzić w roku szkolnym 2020/2021. Jednocześnie – zgodnie z art. 275 ust. 2, art. 276 ust. 2 i art. 277 ust. 2 przywoływanej ustawy – w latach szkolnych: 

• 2017/2018–2021/2022 – w klasach dotychczasowego trzyletniego liceum ogólnokształcącego, 
• 2017/2018–2022/2023 – w klasach dotychczasowego czteroletniego technikum, 
• 2017/2018–2019/2020 – w klasach dotychczasowej zasadniczej szkoły zawodowej stosuje się podstawę programową kształcenia ogólnego dla tych szkół określoną w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2012 r., poz. 977, z 2014 r., poz. 803 oraz z 2016 r. poz. 895). 

Pierwsze prace dotyczące propozycji zmian w podstawie programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół rozpoczęły się w marcu 2016 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej przekazało projekt rozporządzenia do uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji społecznych. Na kształt i treść ostatecznej wersji dokumentu miały wpływ wskazania i propozycje przekazane przez uczetników podczas konsultacji, w tym partnerów społecznych, organizacje pozarządowe, przedstawicieli środowiska oświatowego i osoby prywatne. Uwagi do projektu rozporządzenia zawarto w raporcie z konsultacji publicznych wraz z zestawieniem szczegółowych uwag, zamieszczonym na stronie internetorwej Rządowego Centrum Legislacji. 

Opracowanie nowej podstawy programowej wymuszone zostało nie tylko zmianą struktury szkół, ale także zmianami w ramowych planach nauczania, w których określono tygodniowy wymiar godzin poszczególnych przedmiotów na wszystkich etapach kształcenia². Wprowadzono następujące zmiany:

1. W liceach ogólnokształcących i technikach został zwiększony tygodniowy wymiar godzin historii (z 2 do 8) oraz geografii, biologii, chemii i fizyki (z 1 do 4) realizowanych w zakresie podstawowym.
2. W związku z wprowadzoną zmianą uczniowie nie będą mieli obowiązku realizowania jednego z dotychczasowych przedmiotów uzupełniających (przyroda lub historia i społeczeństwo) realizowanych w wymiarze 4 godzin tygodniowo.
3. W liceum ogólnokształcącym uczniowie będą wybierać od 2 do 3 przedmiotów z zakresu rozszerzonego.
4. Geografia, biologia, chemia i fizyka, w związku ze zwiększonym wymiarem godzin w zakresie podstawowym, zostały włączone do grupy przedmiotów z zakresu rozszerzonego, realizowanych w wymiarze 6 godzin tygodniowo, do których zaliczają się: język obcy nowożytny, historia, matematyka oraz informatyka.
5. Zwiększony został wymiar godzin przeznaczonych na realizację w zakresie rozszerzonym przedmiotu wiedza o społeczeństwie – do 8 godzin tygodniowo.
6. Spośród przedmiotów: filozofia, plastyka i muzyka dyrektor liceum ogólnokształcącego lub technikum będzie ustalał jeden, który będzie realizowany obowiązkowo przez uczniów w klasie I.
7. W liceum i technikum dyrektor szkoły będzie miał możliwość zwiększenia liczby godzin przeznaczonych na przedmioty realizowane w zakresie rozszerzonym albo przydzielenia godzin na realizowanie przedmiotów uzupełniających, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych przedmiotów został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania.
8. Przedmioty uzupełniające, tak jak dotychczas, będzie ustalał dyrektor liceum ogólnokształcącego lub technikum po zasięgnięciu opinii uczniów danego oddziału (grupy oddziałowej, międzyoddziałowej lub międzyszkolnej). Mogą to być np. zajęcia artystyczne, prawnicze, ekonomiczne. 

Mimo iż wprowadzone zmiany są znaczące, zachowano ogólny wymiar godzin przeznaczonych na obowiązkowe zajęcia edukacyjne we wszystkich typach szkół.

Zgodnie z ustawową definicją nowa podstawa programowa określa „obowiązkowe zestawy celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego, programach nauczania i podczas realizacji zajęć z wychowawcą oraz umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych, a także warunki i sposób realizacji tych podstaw programowych”³. Opis wiadomości i umiejętności zdobytych przez ucznia w szkole ponadpodstawowej jest przedstawiany w języku efektów uczenia się, zgodnie z Polską Ramą Kwalifikacji⁴. Ponadto podstawa jest powiązana z nową podstawą programową dla 8-letniej szkoły podstawowej. 

Przyjęta w rozporządzeniu koncepcja, wyrażona w zadaniach szkoły oraz celach kształcenia – wymaganiach ogólnych, odzwierciedla kluczowe cele i założenia reformy oświaty, w tym:

1. położenie większego nacisku na kształcenie kompetencji kluczowych;
2. wzmocnienie efektywności nauczania języka ojczystego przez wprowadzanie uczniów w tradycję kulturowo-literacką, która ma służyć zakorzenieniu w przeszłości, wykształceniu poczucia tożsamości i ciągłości kultury;
3. wzmocnienie efektywności kształcenia w zakresie języków obcych nowożytnych poprzez stworzenie systemu dającego szansę uczniom na nieprzerwaną i systematyczną naukę języka obcego przez 12 (13) lat, naukę drugiego języka obcego przez 6 (7) lat, jak również możliwość kształcenia dwujęzycznego, począwszy od klasy VII szkoły podstawowej; 
4. powrót do realizowania w całym cyklu kształcenia przez wszystkich uczniów historii, z uwzględnieniem szerokiego kontekstu uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych;
5. rozwijanie wśród uczniów przedsiębiorczości i kreatywności oraz kształtowanie umiejętności sprawnego posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi nie tylko w procesie kształcenia, lecz również w codziennym życiu, czemu będzie służyć szersze uwzględnienie w podstawie programowej wszystkich przedmiotów technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz wprowadzenie powszechnej nauki programowania;
6. rozwijanie wiedzy i umiejętności w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych przez wyodrębnienie nauczania biologii, chemii, fizyki i geografii już na II etapie edukacyjnym, z kontynuacją na III etapie edukacyjnym;
7. powrót do spiralnego (przyrostowego) układu treści nauczania/wymagań edukacyjnych umożliwiającego powtarzanie, utrwalanie i poszerzanie materiału na kolejnych, wyższych etapach nauczania;
8. zastąpienie idei integracji przedmiotowej korelacją przedmiotową (w ramach przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów przyrodniczych i ścisłych).

Podstawa programowa wyznacza ramy kształcenia, które określone są wyłącznie przez wymagania, jakie powinien spełniać uczeń na zakończenie każdego etapu edukacyjnego. Nauczyciele mogą wykraczać poza zakres wymagań określonych w podstawie programowej, pamiętając o obowiązku dostosowania tempa pracy i wymagań do możliwości uczniów. Równocześnie podstawa programowa w żaden sposób nie ogranicza nauczyciela w wyborze technik lub środków nauczania – dokument nie jest poradnikiem metodycznym, nie wskazuje konkretnych sposobów pracy prowadzących do realizacji założonych w nim celów. Swoboda nauczyciela w stosowaniu metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz wyborze spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych wynika z art. 12 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela⁵. Jednocześnie ustawodwaca wskazuje, że nauczyciel powinien stale podnosić swoją wiedzę ogólną i zawodową. Należy więc pamiętać o tym, że autonomia dobrze wykształconego nauczyciela jest podstawą mądrej edukacji w nieustannie zmieniającym się świecie, a nauczyciel ma przygotować ucznia nie tylko do matury, ale także (i przede wszystkim) do życia.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 59 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r., poz. 60 z późn. zm.). 
• Rozporządzenie z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego, pięcioletniego technikum oraz dwuletniej branżowej szkoły II stopnia.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. z 2017 r., poz. 703).
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2017 r., poz. 1189 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2017 r., poz. 986 z późn. zm.).