Założenia reformy
Do głównych zmian w systemie kształcenia zawodowego zaliczyć należy wydłużenie czasu trwania nauki w technikach, odejście od dotychczasowej nazwy zasadniczej szkoły zawodowej na rzecz branżowej szkoły I i II stopnia oraz likwidację placówek kształcenia zawodowego działających w obecnym kształcie i zastąpienie ich placówkami przekształconymi i nowymi. Dla przypomnienia, od 1 września 2017 r. reforma oświaty w miejsce dotychczasowego czteroletniego technikum powołuje pięcioletnie technikum, zamiast dotychczasowej trzyletniej zasadniczej szkoły zawodowej – trzyletnią branżową szkołę I stopnia z możliwością kontynuacji nauki w branżowej szkole II stopnia.
POLECAMY
Począwszy od roku szkolnego 2017/2018, sukcesywnie wygaszaniu ulegają kolejne klasy dotychczasowych placówek szkolnych, rozpoczynają się zaś nabory do nowych i przekształconych typów szkół.
W tzw. okresie przejściowym będą więc funkcjonować dwa typy placówek szkolnych – dotychczasowe, ulegające wygaszaniu oraz nowe i przekształcone w trakcie wdrażania. Szkoły branżowe II stopnia rozpoczną funkcjonowanie w roku szkolnym 2020/2021, kiedy to pierwsi absolwenci opuszczą szkołę branżową I stopnia. Reforma edukacji objęła także szkoły policealne oraz szkoły specjalne przysposabiające do pracy, które powstały z dniem 1 września 2017 r. lub też powstały bądź powstaną przez przekształcenie z dotychczasowych placówek (termin podjęcia uchwały o przekształceniu mija 30 listopada 2017 r.). Zasady funkcjonowania dotychczasowych i nowych typów szkół w tzw. okresie przejściowym zostały szczegółowo omówione w poprzednich numerach „Monitora Dyrektora Szkoły”. Dalszą część publikacji poświęcimy więc analizie podstaw i sposobu kształcenia zawodowego, które po reformie również uległy zmianie.
Podstawa programowa
Z dniem 1 września 2017 r. weszła w życie nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach, która w roku szkolnym 2017/2018 jest podstawą kształcenia w klasach I branżowej szkoły zawodowej, klasach I dotychczasowego czteroletniego technikum, semestrze I i II szkoły policealnej. Podstawa programowa stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach i stanowi podstawę tworzenia programów nauczania przez nauczycieli przedmiotów zawodowych.
Podstawa programowa wśród ogólnych założeń wskazuje, że kształcenie zawodowe realizowane jest w branżowej szkole I stopnia, technikum, branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i na kursach umiejętności zawodowych.
Celem kształcenia zawodowego jest przygotowanie uczących się do życia w warunkach współczesnego świata, zaś realizacja tego celu uwarunkowana jest zmianami zachodzącymi w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Z tego względu poszczególne zawody pogrupowane zostały w obszary kształcenia, które cechują wspólne efekty kształcenia:
- administracyjno-usługowy,
- budowlany,
- elektryczno-elektroniczny,
- mechaniczny i górniczo-hutniczy,
- rolniczo-leśny z ochroną środowiska,
- turystyczno-gastronomiczny,
- medyczno-społeczny,
- artystyczny.
Rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach nie obejmuje jednak podstawy programowej zawodów z obszaru kształcenia artystycznego, bowiem określenie podstawy programowej w tym zakresie należy do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Szczegółowa treść podstawy programowej dla tych zawodów jest przedmiotem obowiązującego rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych.
Rozwiązaniem krytykowanym przez środowiska nauczycielskie jest wzbogacenie podstawy programowej o nowe przedmioty, co ma na celu budowanie u uczniów kompetencji miękkich oraz umiejętności pracy zespołowej. Wprowadzenie obowiązku kształcenia w tym zakresie odbyło się kosztem liczby godzin edukacji ogólnej lub kształcenia zawodowego, pomimo iż przedmioty kształcenia zawodowego stanowią obecnie 50% czasu nauki w szkołach kształcenia zawodowego. Kłopotliwe dla dyrektorów placówek szkolnych stało się także wprowadzenie do podstaw programowych spisu „wyposażenia w pomoce dydaktyczne”. Obowiązek zapewnienia wyposażenia wiąże się dla placówki z dodatkowymi wydatkami, na które nie przyznano dodatkowych środków.
Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego
Skutkiem reformy kształcenia zawodowego jest także przygotowanie nowej klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Powyższe reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 marca 2017 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Klasyfikacja – stanowiąca załącznik do rozporządzenia – obowiązuje od 1 września 2017 r. w roku szkolnym 2017/2018 w I klasie trzyletniej branżowej szkoły I stopnia, w I i II semestrze szkoły policealnej, w I klasie dotychczasowego czteroletniego technikum. Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego określa nazwy zawodów dla zawodów nauczanych w branżowej szkole I stopnia, branżowej szkole II stopnia, technikum i szkole policealnej oraz przypisany do nich poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji dla kwalifikacji pełnych, których osiągnięcie potwierdza dyplom wydany przez okręgową komisję egzaminacyjną. Klasyfikacja określa także kwalifikacje cząstkowe wyodrębnione w zawodzie, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji, wraz z przypisanym do nich poziomem Polskiej Ramy Kwalifikacji.
Zawody wpisane do klasyfikacji to zawody jednokwalifikacyjne i dwukwalifikacyjne. Spośród zawodów, w których kształcenie prowadzone jest w technikum, dominują zawody dwukwalifikacyjne. Kształcenie w szkole branżowej II stopnia odbywa się na po-
ziomie technika, w oparciu o kwalifikację wspólną z zawodem nauczanym w branżowej szkole I stopnia. W przypadku zawodów dwukwalifikacyjnych w branżowej szkole II stopnia realizowana jest jedynie druga kwalifikacja cząstkowa wyodrębniona w danym zawodzie na poziomie technika, bowiem uzyskanie pierwszej kwalifikacji następuje na skutek ukończenia branżowej szkoły I stopnia.
W klasyfikacji zawodów pojawiły się nowe zawody, do których należą: technik robót wykończeniowych w budownictwie, magazynier-logistyk, pracownik pomocniczy krawca, pracownik pomocniczy mechanika, pracownik pomocniczy ślusarza, pracownik pomocniczy stolarza, asystent fryzjera, operator maszyn i urządzeń hutniczych.
Klasyfikacja wprowadziła zmiany w nazewnictwie zawodów. Zamiast nazwy technik drogownictwa wprowadzono nazwę technik budowy dróg, zamiast nazwy technik dróg i mostów kolejowych – technik dróg kolejowych i obiektów inżynieryjnych, zamiast nazwy technik urządzeń sanitarnych – technik inżynierii sanitarnej,
Sukcesywnie wygaszaniu ulegają kolejne klasy dotychczasowych placówek szkolnych, rozpoczynają się zaś nabory do nowych i przekształconych typów szkół.
zamiast nazwy monter sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych – monter sieci i instalacji sanitarnych, zamiast nazwy technik budownictwa okrętowego – technik budowy jednostek pływających, zamiast nazwy monter kadłubów okrętowych – monter kadłubów jednostek pływających, zamiast nazwy technik cyfrowych procesów graficznych – technik grafiki i poligrafii cyfrowej, zamiast nazwy technik technologii ceramicznej – technik ceramik, zamiast nazwy fototechnik – technik fotografii i multimediów, zamiast nazwy monter elektronik – elektronik, zamiast nazwy monter mechatronik – mechatronik, zamiast nazwy mechanik maszyn i urządzeń drogowych – operator maszyn i urządzeń do robót ziemnych i drogowych. Jak zapewnia Ministerstwo Edukacji Narodowej, zmiana w zakresie nauczanych zawodów uwzględnia aktualne trendy w danej branży, potrzeby rozwojowe przemysłu, postęp techniczny i nowe rozwiązania technologiczne.
Egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie
Od 1 września 2017 r. obowiązuje nowe Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie. Konieczność wydania nowego rozporządzenia wynikła ze zmian w ustroju szkolnym, tj. wprowadzeniu trzyletniej szkoły branżowej I stopnia i dwuletniej szkoły branżowej II stopnia. Zmiany w stosunku do dotychczas obowiązującego rozporządzenia z dnia 27 kwietnia 2015 r. regulującego przedmiotową tematykę polegają na dodaniu informacji, do której części egzaminu zawodowego uczeń lub absolwent technikum zamierza przystąpić, uregulowaniu sposobu składania deklaracji przez absolwenta branżowej szkoły I stopnia, który nie zdał egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, uzupełnieniu przepisów w zakresie informacji o wynikach egzaminu zawodowego, którą osoba otrzymuje po każdej części pisemnej lub po każdej części praktycznej egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
Zgodnie z § 2 rozporządzenia dyrektor szkoły lub placówki, w której po raz pierwszy ma być przeprowadzony egzamin zawodowy, ma obowiązek, nie później niż do 30 września roku szkolnego w którym ma być przeprowadzony egzamin, zgłosić tę szkołę lub placówkę okręgowej komisji edukacyjnej z wnioskiem o udzielenie upoważnienia. We wniosku zgłosić należy numer szkoły lub placówki w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych. Zgłoszenia dokonuje się na podstawie deklaracji, którą dyrektorowi przedkłada uczeń lub absolwent przystępujący do egzaminu. Jeżeli zaś szkoła lub placówka została zlikwidowana lub przekształcona albo zlikwidowano kształcenie w danym zawodzie, wówczas deklarację złożyć należy dyrektorowi okręgowej komisji egzaminacyjnej właściwej ze względu na miejsce zamieszkania absolwenta.
Absolwent branżowej szkoły I stopnia, który nie zdał egzaminu zawodowego, składa deklarację dyrektorowi szkoły branżowej I stopnia, którą ukończył. W przypadku jej likwidacji lub przekształcenia, jak również w razie likwidacji tegoż kierunku kształcenia – składa deklarację dyrektorowi okręgowej komisji egzaminacyjnej właściwej ze względu na miejsce zamieszkania absolwenta.
Zgodnie z § 3 rozporządzenia deklaracja zawiera: dane osobowe i kontaktowe zdającego, nazwę i symbol cyfrowy zawodu, nazwę kwalifikacji zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego oraz oznaczenie tej kwalifikacji, informację po raz który zadający przystępuje do egzaminu, informację do której części egzaminu zdający zamierza ponownie przystąpić – w przypadku przystępujących ponownie. W przypadku absolwentów obowiązkowym załącznikiem do deklaracji jest świadectwo ukończenia szkoły.
Na mocy § 6 rozporządzenia dyrektor szkoły na podstawie złożonych deklaracji sporządza wykaz uczniów i absolwentów zamierzających przystąpić do egzaminu zawodowego i przedstawia go dyrektorowi okręgowej komisji egzaminacyjnej w formie elektronicznej w terminie 7 dni od daty oznaczonej jako termin czterech miesięcy przed wyznaczoną datą egzaminu zawodowego.
W zakresie informacji o wynikach rozporządzenie w § 50 przewiduje, iż Okręgowa Komisja Egzaminacyjna sporządza listę zdających, którzy przystąpili do egzaminu zawodowego, która to lista obejmuje także informację o wynikach z egzaminu zawodowego. Tak sporządzoną informację przekazuje się przewodniczącemu zespołu egzaminacyjnego, który informuje zdających o uzyskanych wynikach w następujący sposób. Informację o wynikach, świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe okręgowa komisja egzaminacyjna przekazuje dyrektorowi szkoły lub placówki, w której uczeń lub absolwent zdawał egzamin. Dyrektor szkoły lub placówki informację o wynikach egzaminu zawodowego, świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie lub dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe przekazuje uczniom i absolwentom.
Rozporządzenie znajdzie zastosowanie do nowych typów szkół oraz czteroletniego technikum w przypadku uczniów którzy rozpoczęli kształcenie od dnia 1 września 2017 r., zaś obecnie obowiązujące rozporządzenie z dnia 27 kwietnia 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, stosowane będzie do czasu zakończenia kształcenia w klasach dotychczasowej zasadniczej szkoły zawodowej prowadzonych w branżowych szkołach I stopnia, dotychczasowej szkole policealnej oraz czteroletnim technikum w przypadku uczniów, którzy rozpoczęli kształcenie do dnia 1 września 2017 r.
Podsumowanie
Powyższe rozporządzenia stanowią uzupełnienie regulacji ustawowych zawartych w ustawie Prawo oświatowe oraz ustawie Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe, co pozwala na spójne funkcjonowanie systemu kształcenia zawodowego po reformie. Jak wskazuje wielu praktyków, zasadniczo reforma kształcenia zawodowego nie niesie ze sobą wielu zmian w istocie kształcenia zawodowego. Kształcenie owo opiera się o dotychczasowe kadry przygotowujące do wykonywania określonych zawodów, a przekształcone placówki, poza zmianami organizacyjnymi (wdrożeniem nowej podstawy programowej oraz dostosowaniem kierunków kształcenia do nowej klasyfikacji zawodów) podążają utartymi szlakami dotychczasowej praktyki edukacyjnej. Zmiany nazw placówek szkolnych stanowią w istocie zmianę kosmetyczną, jak w przypadku branżowej szkoły I stopnia, w przypadku której zmiana nazwy służy odejściu od stereotypu dotychczasowych „zawodówek”. W pozostałym zakresie reforma edukacji nie niesie ze sobą nowej jakości kształcenia i funkcjonowania. Również szkoła branżowa II stopnia nie jest nowością – stanowi odpowiednik obecnie istniejącej możliwości kontynuowania nauki w technikum po uprzednim ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
