Co jeszcze zmieni się w Karcie Nauczyciela?

Zmiany dotyczące zatrudniania specjalistów i asystenta nauczyciela (art. 15 ust. 3, 7, 8, 9 ustawy Prawo oświatowe)

Niedawno w określonych placówkach oświatowych pojawiło się nietypowe stanowisko – asystent nauczyciela. Zgodnie z obecnym prawem jest to osoba o takich samych kwalifikacjach jak nauczyciel, ale wyznaczona do innych zadań i odmiennie zatrudniana. W dotychczasowej praktyce szkolnej pojawiło się szereg kontrowersji związanych z tym stanowiskiem i dlatego należy je jednoznacznie rozstrzygnąć. Podobnie sprawa wygląda w odniesieniu do specjalistów pracujących w szkołach, ale zatrudnianych w odmienny sposób niż przewiduje to Karta Nauczyciela, jednak podobnie wynagradzanych. Z powyższych względów należało przyjąć konkretne rozwiązania prawne.

Asystent nauczyciela

Ustawą z dnia 24 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty¹ wprowadzona została możliwość zatrudnienia w szkole podstawowej, w tym specjalnej i integracyjnej, osoby na stanowisku tzw. asystenta nauczyciela lub osoby niebędącej nauczycielem, prowadzących zajęcia w klasach I–III, lub asystenta wychowawcy świetlicy. Co do zasady asystenta nauczyciela zatrudnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy, a nie na zasadach opisanych w Karcie Nauczyciela, z tym że wynagrodzenie ustala się nie wyższe niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego.

Po zmianach systemowych analogiczne rozwiązania zostały zawarte w art. 15 ust. 7–9 ustawy Prawo oświatowe. Merytorycznym uzasadnieniem wprowadzenia stanowiska asystenta nauczyciela do rzeczywistości oświatowej było objęcie obowiązkiem szkolnym dzieci sześcioletnich oraz konieczność zbliżenia warunków nauczania i opieki w klasach I–III szkoły podstawowej do warunków, jakie są zapewniane dzieciom na etapie wychowania przedszkolnego. Ponieważ na podstawie zmian ustrojowych dokonanych w oświacie od dnia 1 września 2016 roku podniesiony został wiek rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego przez uczniów z 6 do 7 lat, takie szczególne rozwiązanie kadrowe straciło praktycznie swój merytoryczny sens. Z tego też względu zostaje ono zlikwidowane poprzez usunięcie ust. 7, 8 i 9 w art. 15 ustawy Prawo oświatowe. 

Jednocześnie w celu umożliwienia kontynuacji wsparcia nauczyciela w przypadkach, w których ono obecnie funkcjonuje, wprowadzony zostaje przepis przejściowy, zgodnie z którym osoby zatrudnione w dniu wejścia w życie ustawy na stanowisku asystenta nauczyciela, asystenta osoby niebędącej nauczycielem lub asystenta wychowawcy świetlicy będą mogły być nadal zatrudnione na tym stanowisku na dotychczasowych zasadach, nie dłużej jednak niż do dnia 31 sierpnia 2020 r. Jest to zapewnienie zachowania tzw. praw nabytych – nic nie dzieje się z dnia na dzień, tylko przewidziany jest pewien okres, który powinien zostać wykorzystany do znalezienia innej formy zatrudnienia dla pracownika, którego taka sytuacja dotyczy.

Specjaliści

Podobnie przepisy art. 15 ust. 1, 2 i 6 ustawy Prawo oświatowe przewidują możliwość zatrudniania do prowadzenia zajęć osób niebędących nauczycielami (jest to rozwiązanie analogiczne jak wcześniej przewidziane w ustawie o systemie oświaty). W uzasadnionych przypadkach w szkole publicznej może być zatrudniona, za zgodą kuratora oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej – ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, osoba niebędąca nauczycielem, posiadająca przygotowanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć, np. rozwijających zainteresowania uczniów. Natomiast w przypadku zatrudnienia osoby posiadającej przygotowanie zawodowe uznane przez dyrektora szkoły lub placówki za odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego zatrudnienie takiej osoby następuje za zgodą organu prowadzącego, a w przypadku szkoły artystycznej – za zgodą ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Z kolei zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy Prawo oświatowe osobę taką zatrudnia się na zasadach określonych w Kodeksie pracy, z tym że do tej osoby stosuje się również odpowiednio przepisy dotyczące tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych nauczycieli oraz ustala się wynagrodzenie nie wyższe niż przewidziane dla nauczyciela dyplomowanego. Tymczasem w wyniku różnych zmian prawnych wprowadzonych w obowiązujących zasadach wynagradzania nauczycieli skomplikowała się kwestia szacowania wynagrodzenia takiego specjalisty. Dlatego też doprecyzowany został przepis art. 15 ust. 3 ustawy Prawo oświatowe, w taki sposób, aby wynagrodzenie tego specjalisty ustalane było w wysokości nie wyższej niż 184% kwoty bazowej określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej, czyli tak jak obecnie w wysokości odpowiadającej wysokości średniego wynagrodzenia nauczyciela dyplomowanego. Ponadto zdecydowano o dodaniu przepisu, zgodnie z którym organy prowadzące szkoły, będące jednostkami samorządu terytorialnego, będą mogły upoważniać dyrektorów szkół do przyznawania wynagrodzenia w wyższej wysokości w indywidualnych przypadkach oraz w granicach ustalonego planu finansowego szkoły. 

Zmiana sposobu zatrudniania nauczycieli (art. 10a, art. 91b Karty Nauczyciela)

Przepisy art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty stanowią, że przedszkolem publicznymi oraz szkołą publiczną są odpowiednio przedszkole i szkoła, które zatrudniają nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach. Zgodnie z przepisami art. 7 ust. 3 pkt 6 i ust. 4 pkt 7 ustawy o systemie oświaty, szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej pod warunkiem, że zatrudnia nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych, a niepubliczna szkoła artystyczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej pod warunkiem zatrudniania nauczycieli zajęć edukacyjnych zgodnych z ramowym planem nauczania publicznej szkoły artystycznej danego typu, posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych. Analogiczne rozwiązania przewidziane zostały w przepisach art. 13 ust. 1 pkt 4 i ust. 6 pkt 2 oraz art. 14 ust. 1 pkt 3, ust. 3 pkt 6 i ust. 4 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe.

Ponieważ na podstawie zmian ustrojowych dokonanych w oświacie od dnia 1 września 2016 r. podniesiony został wiek rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego przez uczniów z 6 do 7 lat, takie szczególne rozwiązanie kadrowe straciło praktycznie swój merytoryczny sens. Z tego też względu zostaje ono zlikwidowane poprzez usunięcie ust. 7, 8 i 9 w art. 15 ustawy Prawo oświatowe. 

W świetle przepisów art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela ustawie tej podlegają, w zakresie określonym ustawą, m.in. nauczyciele zatrudnieni w: publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, a także przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych. Zakres zastosowania przepisów Karty Nauczyciela do ww. nauczycieli określony został w art. 91b. W stosunku do ww. nauczycieli wyłączone zostało stosowanie niektórych przepisów Karty Nauczyciela, m.in. art. 10 KN określający podstawy zatrudniania nauczycieli. W oparciu o takie zapisy ustawowe o podstawie prawnej zatrudnienia w tych przedszkolach, szkołach i placówkach decydują same zainteresowane strony. Należy jednak zauważyć, że wybór podstawy zatrudnienia w żadnym wypadku nie może naruszać obowiązujących obecnie przepisów prawa w powyższym zakresie. Z całym naciskiem należy podkreślić, że zgodnie z przepisami art. 22 § 1–12 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, natomiast pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzenie. Należy zauważyć, że zatrudnienie w takich warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Dlatego w żadnym wypadku nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych powyżej.

Chcąc jednak zapewnić odpowiednią jakość procesu nauczania, wprowadzono w Karcie Nauczyciela regulacje dotyczące sposobu zatrudniania ww. nauczycieli. W publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego, przedszkolach i placówkach oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych od teraz nauczyciele będą zatrudniani na podstawie umowy o pracę, zgodnie z Kodeksem pracy. 

Zmiana w zakresie postępowania dyscyplinarnego (art. 85i Karty Nauczyciela)

Mając na względzie konieczność zapewnienia efektywnego i sprawnego postępowania wyjaśniającego oraz postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli, niezbędne okazało się uzupełnienie obowiązującej procedury o rozwiązania zawierające zasady doręczeń pism i zawiadomień w tym postępowaniu. Dlatego też postanowiono, aby w postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym do doręczeń stosowane były odpowiednio przepisy art. 39, art. 42, art. 43, art. 44, art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego²  jako przepisy bezpośrednio regulujące te kwestie. W związku z wprowadzonymi zmianami za skuteczne doręczenie uważa się: 

• doręczenie na elektroniczną skrzynkę podawczą;
• pisma doręcza się osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy, w lokalu organu administracji publicznej, a w razie niemożności takiego doręczenia pisma doręcza się w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie;
• w przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się, za pokwitowaniem, dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. 
• Natomiast w sytuacji, gdy niemożliwe jest doręczenie pisma w sposób wskazany wyżej:
• operator pocztowy przechowuje pismo przez okres 14 dni w swojej placówce pocztowej – w przypadku doręczania pisma przez operatora pocztowego,
• pismo składa się na okres 14 dni w urzędzie właściwej gminy (miasta) – w przypadku doręczania pisma przez pracownika urzędu gminy (miasta) lub upoważnioną osobę lub organ,
• w przypadku niepodjęcia przesyłki w terminie pozostawia się powtórne zawiadomienie o możliwości odbioru przesyłki w terminie nie dłuższym niż 14 dni od daty pierwszego zawiadomienia.

Doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu, a pismo pozostawia się w aktach sprawy. 

Uregulowanie kwestii dotyczących środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli (art. 70a Karty Nauczyciela)

Minister Edukacji Narodowej określi w drodze rozporządzenia formy doskonalenia zawodowego nauczycieli i rodzaje wydatków związanych z organizacją i prowadzeniem doskonalenia zawodowego nauczycieli, które mogą być dofinansowywane ze środków będących w posiadaniu wojewody. 

Z uwagi na różne praktyki organów prowadzących dotyczące desygnowania odpowiednich środków na doskonalenie nauczycieli postanowiono, że w budżetach organów prowadzących szkoły wyodrębnione zostaną środki na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli – w wysokości 0,8% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Podziału tych środków dokonuje się po zasięgnięciu opinii zakładowych organizacji związkowych będących jednostkami organizacyjnymi organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego³ i innych instytucjach dialogu społecznego albo jednostkami organizacyjnymi organizacji związkowych wchodzących w skład organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu

Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego, zrzeszających nauczycieli. Natomiast w budżetach wojewodów wyodrębnione będą środki na wspieranie organizacji doradztwa metodycznego na obszarze województwa, w łącznej wysokości 12 400 średnich wynagrodzeń nauczyciela dyplomowanego. Środki te w budżetach poszczególnych wojewodów zostaną wyodrębnione w wysokości proporcjonalnej do liczby nauczycieli zatrudnionych w województwie, ustalonej na podstawie danych systemu informacji oświatowej. Z tak wyodrębnionych środków finansowych wojewoda udziela jednostkom samorządu terytorialnego prowadzącym placówki doskonalenia nauczycieli zatrudniające doradców metodycznych, o których mowa w art. 183 ust. 4 ustawy Prawo oświatowe, dotacji na finansowanie wynagrodzenia tych nauczycieli z tytułu powierzonych zadań doradcy metodycznego. Teraz to Minister Edukacji Narodowej określi w drodze rozporządzenia formy doskonalenia zawodowego nauczycieli i rodzaje wydatków związanych z organizacją i prowadzeniem doskonalenia zawodowego nauczycieli, które mogą być dofinansowywane ze środków będących w posiadaniu wojewody. Minister określi również szczegółowe kryteria i tryb przyznawania tych środków, uwzględniając kompetencje organów prowadzących, a także kuratorów oświaty oraz dyrektorów szkół i placówek w zakresie planowania i wydatkowania środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli.

Zapewnienie bezpłatnych podręczników (art. 112 i 113)

W nowych regulacjach prawnych zagwarantowano, że prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych uczniowie szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej uzyskują, począwszy od roku szkolnego:

1. 2018/2019 – uczniowie klas II, V i VIII,
2. 2019/2020 – uczniowie klas III i VI,
3. 2020/2021 – uczniowie klas I, IV i VII.

Ponadto w latach szkolnych 2018/2019 i 2019/2020 uczniowie klas I, IV i VII szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie tych klas szkoły podstawowej mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych. Także w latach szkolnych 2018/2019 i 2019/2020 uczniowie klas II, III, V i VI szkół podstawowych, uczniowie klas II i III dotychczasowych gimnazjów i uczniowie szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie klasy II, III, V i VI szkoły podstawowej lub klasy II i III dotychczasowego gimnazjum również mają prawo do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych lub materiałów ćwiczeniowych. 

Zapisane zostało również, że odpowiednio w roku 2018 i w roku 2019 wyposażenie:

1. klas II i III szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie klasy II i III szkoły podstawowej odpowiednio w podręczniki do zajęć z zakresu danego języka obcego nowożytnego, materiały edukacyjne do zajęć z zakresu danego języka obcego nowożytnego lub materiały ćwiczeniowe,
2. klas V i VI szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie klasy V i VI szkoły podstawowej odpowiednio w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe,
3. klas II i III dotychczasowych gimnazjów i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie klasy II i III dotychczasowego gimnazjum odpowiednio w podręczniki, materiały edukacyjne lub materiały ćwiczeniowe – także stanowi zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego prowadzące te szkoły.

Nietrudno odnieść wrażenie, że kwestie związane z wprowadzeniem nowych regulacji zawartych w Karcie Nauczyciela i pozostałych przepisach są skomplikowane i bardzo drobiazgowe. Dlatego też należy dokładnie zapoznać się z powyższymi zapisami ustawowymi i systematycznie wprowadzać je w życie. Warto pamiętać także o ciążącym na dyrektorze obowiązku dotyczącym zapoznania swoich nauczycieli z aktualną sytuacją prawną 
w oświacie.