Chcesz lepiej poznać ten temat? Zapraszamy na II OGÓLNOPOLSKI CERTYFIKOWANY KONGRES WARSZTATOWY DLA DYREKTORÓW ORAZ KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ SZKÓŁ I PRZEDSZKOLI PUBLICZNYCH!
Warto pamiętać, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wyróżnia się trzy rodzaje badań lekarskich, którym w określonych warunkach muszą być poddawani wszyscy zatrudnieni pracownicy, tj.:
- badania wstępne – przeprowadzane w momencie przyjęcia pracownika do pracy,
- badania okresowe – którym podlega każdy pracownik niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i warunków, w jakich praca jest wykonywana. Częstotliwość badań okresowych ustala lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywanej pracy oraz stan zdrowia pracownika,
- badania kontrolne – którym podlega każdy pracownik po niezdolności do pracy spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 30 dni. W momencie stawienia się pracownika do pracy po zakończonej chorobie i zgłoszenia gotowości do wykonywania pracy pracodawca obowiązany jest wystawić mu skierowanie na przeprowadzenie badania kontrolnego.
Dodatkowo nauczyciele mogą być kierowani na badania kontrolne w przypadkach wymienionych w Karcie Nauczyciela (o czym będzie mowa w dalszej części artykułu).
Badania wstępne
Badania wstępne mają na celu stwierdzenie braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Obowiązek kierowania na badania wstępne może dotyczyć zarówno osób kandydujących do pracy, jak i już zatrudnionych. Zgodnie z art. 229 k.p. wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy;
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:
- przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
- przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Warto podkreślić, że przepisy uprawniają pracodawcę do oceny tego, czy warunki pracy na stanowisku, na które przyjmuje nowego pracownika, są analogiczne do tych, w których pracował on u poprzedniego pracodawcy. Jeśli chodzi o nauczycieli, zapewne nie będzie z tym problemu, chyba że nauczyciel, który ma być zatrudniony w danej szkole, w poprzedniej szkole wykonywał zupełnie inne zadania (co raczej się nie zdarza).
Jeżeli wstępne badania odbywają się przed przyjęciem pracownika do pracy, to w konsekwencji odbywają się one poza czasem pracy. Pracodawca nie ma również obowiązku zwrotu kandydatowi na pracownika kosztów w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości.
Badania profilaktyczne
Podstawę przeprowadzenia badania profilaktycznego pracownika stanowi skierowanie wydane przez pracodawcę. Warto w tym miejscu podkreślić, że zlecanie wykonywania badań profilaktycznych w czasie wolnym od pracy, jeżeli jest możliwe wykonanie ich w godzinach pracy, narusza przepisy prawa pracy. Również niezgodne z prawem będzie zwalnianie pracowników na badania, a następnie zobowiązywanie ich do odpracowania czasu poświęconego na przeprowadzanie badań. W takim przypadku będzie to praca w godzinach nadliczbowych, a taka jest w przypadku nauczycieli niedopuszczalna.
Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
W sytuacji, w której pracownik nie poddał się badaniom wyłącznie z własnej winy, pracodawca nie może dopuścić go do wykonywania pracy, a za okres ten nie będzie pracownikowi przysługiwało prawo do wynagrodzenia. Jeśli pracownik uporczywie odmawia wykonania badań profilaktycznych, można na niego nałożyć karę porządkową.
Badania kontrolne
W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Badania wykonywane są – tak jak badania profilaktyczne – na podstawie skierowania od pracodawcy oraz w godzinach pracy.
Celem tych badań jest stwierdzenie, czy w wyniku długotrwałej choroby pracownik nie utracił zdolności do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. Przepisy dotyczące kierowania pracownika na kontrolne badania profilaktyczne nie przewidują sumowania okresów chorobowej niezdolności do pracy przypadających po przerwach, w których pracownik na przykład nie miał potwierdzonej zwolnieniem lekarskim niezdolności do pracy. Każda taka przerwa w chorobie powoduje, że okres obligujący do wykonania badań kontrolnych liczy się od początku.
W tym miejscu warto także przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2008 r. (II PK 214/07), zgodnie z którym kontrolne badania lekarskie przeprowadzone są: „w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku”. Urlop wypoczynkowy polega na czasowym niewykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku i już tylko z tego powodu nie można przyjąć, że niezbędnym warunkiem rozpoczęcia urlopu jest przeprowadzenie kontrolnych badań lekarskich. Są one niezbędne przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, natomiast nieprzeprowadzenie ich przed urlopem nie pozostaje w sprzeczności z istotą urlopu wypoczynkowego.
W konkluzji Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest sprzeczne z przepisami prawa pracy rozpoczęcie zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą pracownika, która trwała dłużej niż 30 dni.
Badania wynikające z Karty Nauczyciela
Na podstawie art. 23 ust. 5 w zw. z art. 27 ust. 3 KN dyrektor szkoły może skierować nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania oraz nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony bez względu na stopień awansu zawodowego na badanie okresowe lub kontrolne z własnej inicjatywy (na podstawie własnych obserwacji, informacji o zachowaniu i stanie zdrowia uzyskanych w inny sposób) w każdym czasie, nawet jeśli nauczyciel ma aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku. Z uprawnienia dyrektor może skorzystać, gdy nauczyciel wraca po chorobie krótszej niż trwająca 30 dni, a w jego ocenie nauczyciel nie odzyskał sił i zdrowia.
Warto jednak podkreślić, że dyrektor nie powinien wydawać nauczycielowi skierowania na badania profilaktyczne bez uzasadnienia lub nadmiernie często – korzystanie z tego prawa nie powinno zmierzać do szykanowania ani zastraszania nauczyciela.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1990 r. dyrektor nie ma całkowitej swobody w zakresie kierowania nauczyciela na badania okresowe lub kontrolne, a w szczególności nie może używać tej instytucji do zwalniania nauczycieli.
W innym wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że czynienie użytku z kompetencji przez organ administracji szkolnej jest możliwe, gdy istnieje uzasadniona podstawa dla przekonania, że nauczyciel jest trwale niezdolny do pracy na zajmowanym stanowisku. Oznacza to, że skierowanie na badania profilaktyczne musi znajdować uzasadnienie w przesłankach związanych ze stanem zdrowia nauczyciela. Dyrektor powinien potrafić wykazać celowość wykonania tych badań w razie ewentualnego sporu sądowego dotyczącego np. odwołania od rozwiązania stosunku pracy czy roszczeń dochodzonych przez nauczyciela w związku ze stosowaniem mobbingu.
Jeśli nauczyciel uzyskał pozytywny wynik badania profilaktycznego, dyrektor powinien dopuścić go do pracy, czyli do wykonywania obowiązków nauczycielskich. Natomiast jeśli w wyniku tych badań stwierdzona zostanie niezdolność nauczyciela do pracy, stosunek pracy z takim nauczycielem można rozwiązać z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne orzeczenie o niezdolności do pracy.
Często zdarza się, że nauczyciel nie może poddać się badaniu z przyczyn niezależnych od siebie albo po prostu odmawia poddania się badaniu. Jeżeli na podstawie obowiązujących przepisów dyrektor miał obowiązek skierowania nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne, a nauczyciel bez usprawiedliwienia nie stawia się na badanie, dyrektor może (ale nie musi) rozwiązać stosunek pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony. Gdy natomiast dyrektor kierował nauczyciela na badania z własnej inicjatywy, może (ale nie musi) go zwolnić dopiero w przypadku dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie.
Karta Nauczyciela reguluje także kwestie związane z badaniami kontrolnymi po urlopie dla poratowania zdrowia. W przypadku udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze dłuższym niż 30 dni
nauczyciel podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Poprzednio obowiązujący przepis wskazywał, że nauczyciela kieruje się na badania kontrolne na dwa tygodnie przed zakończeniem urlopu dla poratowania zdrowia (pomijając kwestię tego, czy urlop trwał dłużej, czy krócej niż 30 dni). Obecna konstrukcja zbliżona jest do przepisu Kodeksu pracy nakazującego skierowania na badanie kontrolne po długotrwałej (dłuższej niż 30 dni) chorobie. Jeśli wiec urlop dla poratowania zdrowia będzie trwał krócej niż 30 dni, badania nie będą konieczne.
