Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Nieprawidłowości w ocenie efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniom
Zasady organizowania kształcenia specjalnego uczniów niepełnosprawnych w oddziałach integracyjnych określone zostały w rozporządzeniu MEN w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym1.
Liczba uczniów niepełnosprawnych w oddziale integracyjnym
Organizowanie oddziału integracyjnego wiąże się ze spełnieniem kilku niezbędnych warunków. Liczba wszystkich uczniów w oddziale integracyjnym powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych. Organ prowadzący może zdecydować o zmniejszeniu liczby uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych, w oddziale integracyjnym szkoły w stosunku do liczby wskazanej wyżej3. W liczbie od 3 do 5 uczniów mieszczą się jedynie uczniowie niepełnosprawni: niesłyszący, słabo słyszący, niewidomi, słabo widzący, niepełnosprawni ruchowo, w tym z afazją, niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi.
Podstawa przyjęcia ucznia do oddziału – wniosek rodziców i orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
Uczniowie niepełnosprawni przyjmowani są do oddziału integracyjnego na podstawie wniosku rodziców o zorganizowanie kształcenia specjalnego i orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Kształcenie specjalne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych w oddziale integracyjnym prowadzone jest odpowiednio: w przypadku szkoły podstawowej − nie dłużej niż do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 18. rok życia, w przypadku gimnazjum – 21. rok życia, w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej – 24. rok życia.
Zatrudnienie nauczycieli i specjalistów
Jak wcześniej wspomniano, nauczanie uczniów niepełnosprawnych i sprawnych odbywa się wspólnie. W sposób szczególny organizowane są warunki kształcenia. W zajęciach edukacyjnych uczestniczy drugi nauczyciel, posiadający kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej – nauczyciel współorganizujący kształcenie specjalne uczniów niepełnosprawnych (tzw. nauczyciel „wspomagający”). Do jego zadań, oprócz wspólnego prowadzenia zajęć z innymi nauczycielami, należy realizowanie zintegrowanych działań, w tym m.in. udzielanie pomocy nauczycielom w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniem niepełnosprawnym, prowadzenie bądź organizowanie różnego rodzaju form pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych, a także prowadzenie pracy wychowawczej wspólnie z nauczycielami i specjalistami. Zatrudnianie dodatkowo nauczycieli
posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej (oligofrenopedagog, surdopedagog, tyflopedagog) oraz specjalistów (psycholog, logopeda, terapeuta) ma charakter obligatoryjny i odbywa się z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli2. W oddziale integracyjnym z uczniami pracuje dwóch nauczycieli: „wiodący” i „wspomagający”, a niekiedy jest jeszcze zatrudniony „nauczyciel specjalista” prowadzący zajęcia rewalidacyjne (w przypadku gdy nauczyciel „wspomagający” nie posiada wyspecjalizowanych kwalifikacji do realizacji określonych zajęć rewalidacyjnych), posiadający kwalifikacje z pedagogiki specjalnej, a ponadto dodatkowe kwalifikacje do prowadzenia zajęć określonego typu. Niekiedy − w zależności od rodzaju niepełnosprawności uczniów − można w oddziale integracyjnym zorganizowanym w szkole zatrudnić (za zgodą organu prowadzącego) pomoc nauczyciela.
Uczniom niepełnosprawnym zapewnia się możliwość realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia w formach i metodami dostosowanymi do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz posiadanych predyspozycji psychofizycznych.
Zapewnienie warunków do nauki oraz sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych
Organizacja kształcenia integracyjnego wymaga zapewnienia odpowiednich warunków lokalowych i bazy (dostosowanie sprzętu i pomieszczeń szkolnych do niepełnosprawności uczniów, niekiedy także zniesienie barier architektonicznych), pomocy dydaktycznych uwzględniających potrzeby specjalne uczniów, a także sprzętu specjalistycznego.
Dostosowanie programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych niepełnosprawnego ucznia
Szkoła, która zamierza organizować kształcenie integracyjne, zobowiązana jest również do prowadzenia zajęć dydaktycznych według treści podstawy programowej kształcenia ogólnego przewidzianej dla danego ucznia w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej3, wzbogaconej o zajęcia rewalidacyjne dodatkowo prowadzone przez specjalistów.
Uczniom niepełnosprawnym zapewnia się możliwość realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia w formach i metodami dostosowanymi do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz posiadanych predyspozycji psychofizycznych. Oznacza to, iż uczniowie niepełnosprawni, których poziom rozwoju intelektualnego funkcjonuje na poziomie normy wiekowej (np. niewidomi, niesłyszący, z niepełnosprawnością ruchową) oraz uczniowie z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim realizują taką samą podstawę programową kształcenia ogólnego jak uczniowie pełnosprawni, natomiast metody i formy pracy dostosowywane są adekwatnie do indywidualnych potrzeb dziecka. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniowie ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, w których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność umysłowa w stopniu umiarkowanym lub znacznym, realizują odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego.
Opracowanie indywidualnego programu edukacyjno--terapeutycznego
Dla każdego ucznia niepełnosprawnego opracowuje się indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny. Zadanie opracowania programu (zwanego w skrócie IPET) dyrektor szkoły powierza zespołowi nauczycieli i specjalistów prowadzącemu zajęcia z dzieckiem lub uczniem. Zespół opracowuje program po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia6, uwzględniając zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy (w zależności od potrzeb) z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym specjalistyczną. Nie obowiązuje ustalony przepisami wzór programu. Zawartość indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego została określona w § 6 ust. 1, a termin jego opracowania w § 6 ust. 5 rozporządzenia.
W części edukacyjnej indywidualny program może stanowić adaptację programu nauczania do rodzaju niepełnosprawności. Dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb oraz możliwości psychofizycznych oznacza, że dostosowanie powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, rzadziej natomiast treści nauczania. W żadnym razie nie może prowadzić do rezygnacji z realizacji podstawy programowej, gdyż uczeń ma zostać wyposażony w taki zakres wiedzy i umiejętności, który powinien umożliwić mu sprostanie wymaganiom kolejnego etapu edukacyjnego.
W części programu dotyczącej rodzaju i zakresu zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem należy określić cele terapeutyczne wynikające z wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, w tym w szczególności usprawnianie zaburzonych funkcji, kompensowanie braków, wspieranie rozwoju umysłowego i społecznego przez rewalidację, pozytywny kontakt emocjonalny, zestaw zadań sprzyjających niwelowaniu trudności rozwojowych i edukacyjnych. Rodzice ucznia albo pełnoletni uczeń otrzymują, na ich wniosek, kopię programu.
Zorganizowanie zajęć rewalidacji indywidualnej wynikającej z orzeczenia
Uczeń niepełnosprawny jest obejmowany zajęciami rewalidacyjnymi. Są to zajęcia o charakterze terapeutycznym, wspomagającym rozwój ucznia niepełnosprawnego. Zajęć tych nie należy utożsamiać z zajęciami z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Wymiar godzin zajęć rewalidacyjnych dla ucznia w publicznych szkołach i oddziałach integracyjnych został ustalony na 2 godziny tygodniowo. Zajęcia rewalidacyjne mogą być prowadzone indywidualnie przed lub po lekcjach (niekiedy zamiast, ale pod warunkiem, że np. uczeń jest zwolniony z innych zajęć edukacyjnych). Godzina zajęć rewalidacyjnych trwa 60 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć w czasie krótszym niż 60 minut, zachowując ustalony dla ucznia łączny czas tych zajęć. Rodzaj zajęć musi być zgodny z zaleceniami w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, a zajęcia prowadzi nauczyciel lub specjalista posiadający kwalifikacje pedagoga specjalnego z zakresu oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, tyflopedagogiki lub pedagogiki leczniczej bądź rehabilitacyjnej.
Do pracy z uczniem niepełnosprawnym dyrektor wyznacza nauczyciela, który posiada kwalifikacje odpowiednie do tych niepełnosprawności (np. prowadzący zajęcia korekcyjno-kompensacyjne posiada kwalifikacje z zakresu terapii pedagogicznej). Zajęcia te powinny być ukierunkowane na usprawnianie zaburzonych funkcji, wzmacnianie i kompensację. Nie mogą one służyć uzupełnianiu braków w wiadomościach. W ramach zajęć rewalidacyjnych w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym należy uwzględnić w szczególności:
- naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille’a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego,
- naukę języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niesłyszącego lub z afazją,
- zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.
Zapewnienie pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Pomoc psychologiczno-pedagogiczną dla ucznia niepełnosprawnego organizuje się na zasadach określonych w rozporządzeniu w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej7. Przepisy tego rozporządzenia określają ucznia niepełnosprawnego jako ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych, któremu należy zorganizować specjalistyczną pomoc, a zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne lub inne o charakterze terapeutycznym określają mianem zajęć specjalistycznych i stanowią, iż są jedną z form udzielania tej pomocy. Co istotne, przepisy nie określają minimalnej liczby uczniów w grupie. Tym samym istnieje możliwość obejmowania określoną formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej nawet jednego ucznia, jeśli zachodzi taka potrzeba.
Decyzja o wymiarze godzinowym pomocy psychologiczno-pedagogicznej pozostaje w gestii dyrektora szkoły. Wymiar godzin, w którym realizowane będą poszczególne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz formy i okres udzielania dziecku lub uczniowi tej pomocy są określone w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym.
