1 września 2015 r. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. z 2003 r. Nr 26, poz. 226) straciło moc i zostało zastąpione zupełnie nowym aktem prawnym – rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii. Zgodnie z tym dokumentem szkoły mają obowiązek dostosować program profilaktyki i program wychowawczy do aktualnie obowiązującego prawa w terminie nieprzekraczającym sześć miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia. Należy pamiętać, że dokonujemy jedynie modyfikacji w zakresie działań na rzecz przeciwdziałania narkomanii – pozostałe zagadnienia pozostają bez zmian, chyba że przeprowadzona ewaluacja wykaże konieczność korekty.
Nowe rozporządzenie podkreśla potrzebę objęcia działaniami wszystkich uczniów, rodziców, opiekunów, nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły, a także wskazuje, jaką ogromną rolę odgrywają działania uprzedzające, których celem jest przeciwdziałanie pojawianiu się ryzykownych zachowań. Przepisy rozporządzenia zobowiązują szkoły do podniesienia skuteczności działań z zakresu przeciwdziałania narkomanii w oparciu o wyniki diagnozy i podejmowanie współpracy ze środowiskiem lokalnym. Realizowana działalność powinna opierać się na zasadach profilaktyki uniwersalnej, dlatego nie wymaga przeprowadzenia badań przesiewowych dotyczących
ryzyka narkomanii i jest kierowana do ogółu uczniów, ponieważ są oni w równym stopniu zagrożeni. Zmiany w obowiązujących w szkole dokumentach należy wprowadzać na podstawie dokonanego rozpoznania obecnego stanu.
Diagnoza, czyli ocena aktualnej sytuacji, dokonana na podstawie badań i analiz, jest kluczowym elementem tworzenia programów zarówno wychowawczego, jak i profilaktyki. Ważne, aby działanie to było prowadzone we współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, podmiotami realizującymi świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, a także wojewódzkimi i powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, policją i organizacjami pozarządowymi, w tym harcerskimi (wykaz organizacji pozarządowych dostępny jest na stronie internetowej //www.ngo.pl/). Dla wielu z nas współpraca tylu podmiotów może stanowić ogromny problem, myślę jednak, że sprawę mogą rozwiązać ustalenia na szczeblu gmin. Należałoby w każdej gminie powołać zespoły ds. przeciwdziałania narkomanii, w skład których wchodziłby jeden przedstawiciel wskazanych instytucji. To w znacznym stopniu ułatwiłoby kwestię diagnozy, którą szkoły mają obowiązek przeprowadzać raz w roku.
Jeśli w twojej gminie nie zostały wprowadzone takie rozwiązania, może warto poruszyć ten problem podczas spotkania z władzami lub zorganizować spotkanie grupy roboczej w swojej szkole. W tym celu należy zwrócić się do władz instytucji wskazanych w rozporządzeniu z prośbą o wyznaczenie i oddelegowanie pracownika jako członka zespołu. Tabela 1 przedstawia sposoby prowadzenia badań diagnostycznych oraz konieczne przygotowanie diagnosty1.
Tab. 1. Sposoby prowadzenia badań diagnostycznych oraz konieczne przygotowanie diagnosty
| Sposoby diagnozowania | Umiejętności i cechy prowadzącego diagnozę |
|---|---|
| Obserwacja | Umiejętność opracowania arkusza obserwacji, obiektywizm, spostrzegawczość, umiejętność analizy i wyciągania wniosków |
| Ankietowanie | Umiejętność tworzenia lub doboru ankiety (stosownie do wieku badanego), wiedza i umiejętności dotyczące organizowania badania, dyskrecja, umiejętność analizy i wyciągania wniosków, znajomość podstaw statystyki, dużym ułatwieniem może być znajomość programu Excel |
| Wywiad/rozmowa | Konstruowanie kwestionariusza wywiadu, umiejętności komunikacyjne, umiejętność selekcjonowania informacji, umiejętność analizy i wyciągania wniosków |
| Analiza pracy i wytworów | Umiejętność odczytywania symboli, wiedza i umiejętność dotycząca sposobów formułowania tematu pracy, która ma zostać poddana analizie, umiejętność kategoryzacji informacji, umiejętność analizy i wyciągania wniosków, świadomość ryzyka nadinterpretacji, które może nieść analiza wytworów |
| Analiza dokumentów | Umiejętność stworzenia i stosowania arkusza analizy, znajomość zasad doboru dokumentów, umiejętność selekcjonowania danych, analizy i wyciągania wniosków, dyskrecja |
| Warsztat, ćwiczenia warsztatowe, gry i zabawy grupowe | Umiejętność prowadzenia warsztatu i znajomość zasad pracy grupowej, rozumienie przebiegu procesu grupowego, umiejętność doboru tematu, dobra znajomość metod i technik w pracy grupowej, umiejętność doboru uczestników |
| Socjogram | Spostrzegawczość, dostateczna znajomość technik socjometrycznych, wyczucie sytuacji, dyskrecja |
| Ewaluacja odroczona | Dociekliwość, operatywność, mobilność, umiejętność doboru narzędzi, umiejętność określenia zakresu badań, umiejętność analizy i wyciągania wniosków |
Kilka wskazówek dla dyrektora dotyczących modyfikacji programów
- Zaleca się dokonanie modyfikacji programów w I semestrze roku szkolnego 2015/2016.
- Adresatami określonych zadań powinni być uczniowie, rodzice, nauczyciele oraz inni pracownicy szkoły.
- Zgodnie z popularną techniką SMART (+) cele zawarte w programach
powinny być: specyficzne, szczegółowe (jednoznacznie określające, co ma się zdarzyć, bez formy negatywnej), mierzalne (umożliwiające sprawdzenie za pomocą wskaźników, czy cel został osiągnięty), akceptowalne i atrakcyjne (warte zrealizowania), realistyczne (możliwe do zrealizowania) i terminowe (zawierające czas, w jakim zostaną zrealizowane). - W działaniach podejmowanych na rzecz przeciwdziałania narkomanii mogą brać udział rodzice, opiekunowie, specjaliści oraz przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, placówek doskonalenia nauczycieli, podmiotów realizujących świadczenia zdrowotne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz policji.
- Zadania mogą być podejmowane podczas zajęć edukacyjnych, zajęć dodatkowych, zajęć wychowawczych oraz organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej, tzw. godzin karcianych.
- Działania powinny być realizowane w grupie, klasie, z udziałem całej społeczności szkolnej lub w trakcie bieżącej pracy z uczniem.
- Zadania mogą być wykonywane w formie interaktywnych wykładów, warsztatów, treningów umiejętności, projektów, debat, szkoleń, spektakli teatralnych, spotów, kampanii społecznych, happeningów, pikników edukacyjnych lub w innych formach uwzględniających wykorzystanie aktywnych metod pracy.
- Dokumenty powinny zawierać zasady i zakres współpracy z wymienionymi w rozporządzeniu instytucjami.
- Środki na realizację działań profilaktycznych można pozyskać w ramach Rządowego Programu wspomagania w latach 2015–2018 organów prowadzących szkoły w zapewnianiu bezpiecznych warunków nauki, wychowywania i opieki w szkołach – „Bezpieczna+”. Szczegóły dostępne są na stronach urzędów wojewódzkich i w urzędach miast i gmin.
Tab. 2. Wzorzec tworzenia programu profilaktyki i programu wychowawczego zgodnie z rozporządzeniem
| Program profilaktyki | Program wychowawczy |
| Wstęp, czyli część opisowa, zawierająca charakterystykę placówki i środowiska lokalnego, wizję i misję, sylwetkę absolwenta, wyznawane wartości oraz wprowadzenie do podejmowanych działań. |
|
| Diagnoza Należy ustalić przede wszystkim:
Wskazanie czynników ryzyka, czyli indywidualnych cech i zachowań uczniów, cech środowiska społecznego i efektów ich wzajemnego oddziaływania, które mają wpływ na wystąpienie zachowań stanowiących zagrożenie dla prawidłowego rozwoju, zdrowia, bezpieczeństwa i funkcjonowania społecznego Wskazanie czynników chroniących, czyli indywidualnych cech i zachowań uczniów, cech środowiska społecznego i efektów ich wzajemnego oddziaływania, których występowanie wzmacnia ogólny potencjał zdrowotny ucznia i zwiększa jego odporność na działanie czynników ryzyka. |
Diagnoza
|
| Wybór formy, w której będzie realizowana działalność – dokonuje jej wychowawca, nauczyciel w uzgodnieniu z dyrektorem | |
| Analiza wyników badań i wybór priorytetów – działanie to powinno odbywać się z udziałem wszystkich członków społeczności szkolnej lub ich przedstawicieli. Analiza przyczyn problemów i wyznaczenie zasobów, za pomocą których problemy można rozwiązać | |
Cele szczegółowe i zadania:
|
Cele szczegółowe i zadania:
|
| Określenie planu działań, sposobu realizacji oraz osób odpowiedzialnych za dany obszar działań. | |
| Pamiętaj o rodzicach! Do kompetencji Rady Rodziców należy uchwalanie w porozumieniu z Radą Pedagogiczną:
|
|
| Wdożenie planowanych działań | |
| Monitoring i ewaluacja | |
