Uznawanie kwalifikacji zawodowych w zawodzie nauczyciela

Podstawa prawna uznawania kwalifikacji zawodowych

Pracownik przemieszczający się w UE wyjeżdża ze swojego kraju ze zdobytym wykształceniem, doświadczeniem zawodowym oraz kwalifikacjami (uprawnieniami) do wykonywania danego zawodu. Niezmiernie ważne w procesie poszukiwania pracy jest to, aby pracodawcy z państwa, do którego wyemigrował pracownik, traktowali jego wykształcenie, doświadczenie i kwalifikacje tak, jak wykształcenie, doświadczenie i kwalifikacje pracownika, który zdobył je w tym właśnie kraju (państwie przyjmującym). Inaczej mówiąc, należało znaleźć takie rozwiązanie, które uniemożliwiłoby gorsze traktowanie pracowników przyjeżdżających tylko z tego względu, że zdobyli wykształcenie w innym kraju. 
Rozwiązaniem powyższego problemu było przyjęcie 7 września 2005 r. przez Parlament Europejski i Radę dyrektywy 2035/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz.Urz. UE L 255 z 30.9.2005 r., s. 22 ze zm.). Dyrektywa ta weszła w życie 20 października 2005 r., przy czym państwom członkowskim ustalono 2-letni termin na dostosowanie krajowych porządków prawnych do przepisów dyrektywy. Polska uczyniła to poprzez przyjęcie ustawy z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2272 z późn. zm.), dalej jako ustawa.
Ustawa (oraz dyrektywa) określają zasady uznawania kwalifikacji zawodowych w zawodach regulowanych. 
Zawodem regulowanym jest zawód, którego podjęcie i wykonywanie jest uwarunkowane spełnieniem wymagań kwalifikacyjnych oraz dokonaniem innych czynności, np. zdaniem egzaminu, odbyciem stażu itp. Warunki, po spełnieniu których osoba może wykonywać zawód, muszą być określone w akcie prawnym o randze ustawowej. Ponieważ warunki, po spełnieniu których absolwent studiów wyższych może podjąć pracę w szkole w charakterze nauczyciela, określone zostały w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U.z 2018 r., poz. 967 z późn. zm.), zawód nauczyciela objęty jest systemem uznawania kwalifikacji w zawodach regulowanych. 

Uznawanie kwalifikacji w zawodach nieregulowanych

Dalsza część opracowania będzie poświęcona mechanizmowi uznawania kwalifikacji w zawodach regulowanych. Jednak nie sposób nie wspomnieć o uznawaniu kwalifikacji w zawodach nieregulowanych. System uznawania kwalifikacji w zawodach nieregulowanych jest mniej złożony niż ten dotyczący zawodów regulowanych. Generalną zasadą jest, że kwalifikacje zawodowe dla pracownika wykonującego zawód nieregulowany uznaje przyszły (ewentualny) pracodawca. W razie wątpliwości pracodawca „unijny” może wymagać od pracownika potwierdzenia równoważności poziomu wykształcenia. W takim przypadku stosuje się przepisy umów międzynarodowych o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji. Jeżeli z danym krajem nie są podpisane odpowiednie umowy międzynarodowe, to pracownik powinien przeprowadzić w kraju przyjmującym procedurę nostryfikacji dyplomu. 

System uznawania kwalifikacji zawodowych 

Zgodnie z art. 1 ustawy, przepisy ustawy stosuje przy uznawaniu kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych lub działalności nabytych poza granicami Polski przez obywateli:

1. państw członkowskich Unii Europejskiej,
2. Konfederacji Szwajcarskiej,
3. państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zwanych „państwami członkowskimi”.

Jako obywateli państwa członkowskiego uznaje się nie tylko pracownika migrującego, ale również jego rodzinę oraz obywateli państw trzecich posiadających zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Należy podkreślić, że ustawę będziemy również stosować do obywateli polskich, którzy nabyli kwalifikacje do wykonywania danego zawodu w innym niż Polska kraju członkowskim UE. 
Pracownikowi, który przyjechał do Polski i przeprowadził proces uznania kwalifikacji zawodowych, zapewnia się prawo wykonywania w Polsce zawodu regulowanego lub działalności na takich samych zasadach jak osobom, które kwalifikacje do ich wykonywania uzyskały w Polsce. 
Poniżej zostanie przedstawiony polski system uznawania kwalifikacji w zawodach regulowanych. Informacje poniższe na pewno będą przydatne dla dyrektorów polskich szkół, zarówno publicznych, jak i niepublicznych, którzy chcą zatrudnić nauczycieli z innych niż Polska państw członkowskich UE, np. nauczycieli języków obcych. Ponieważ system uznawania kwalifikacji zawodowych w Polsce jest pochodnym systemu uznawania kwalifikacji przyjętym w dyrektywie, to w innych krajach członkowskich UE system ten działa podobnie. Nauczyciele polscy, którzy chcą wyjechać za granicę i tam pracować w zawodzie, powinni się zatem zapoznać z generalnymi zasadami i założeniami systemu. 

Ośrodki wsparcia

Wspomniana wyżej dyrektywa zobowiązała wszystkie państwa członkowskie do powołania tzw. ośrodków wsparcia. Zadaniem ośrodka wsparcia jest m.in. udzielanie osobom zainteresowanym uznaniem kwalifikacji oraz ośrodkom wsparcia w państwach członkowskich informacji w sprawach związanych z uznawaniem kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodów regulowanych albo do podejmowania lub wykonywania działalności regulowanych w RP, w tym informacji dotyczących przepisów regulacyjnych i innych przepisów regulujących wykonywanie poszczególnych zawodów regulowanych albo podejmowanie lub wykonywanie poszczególnych działalności regulowanych. W Polsce rolę ośrodka wsparcia pełni Departament Współpracy Międzynarodowej w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Warto przed wyjazdem do innego kraju członkowskiego skontaktować się z ośrodkiem wsparcia działającym w tym kraju i uzyskać informacje o zasadach uznawania kwalifikacji dla danego zawodu i organach właściwych. 

Właściwy organ

Jak wynika z art. 6 ustawy, organem uprawnionym do wydawania decyzji w sprawie uznania kwalifikacji niezbędnych do wykonywania w Polsce zawodu regulowanego albo działalności jest organ określony w przepisach ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 945). Dla zawodu nauczyciela właściwym organem będzie minister właściwy ds. oświaty i wychowania, czyli Minister Edukacji Narodowej. 

Złożenie wniosku

Postępowanie w sprawie uznawania kwalifikacji rozpoczyna wniosek osoby przyjeżdżającej, złożony do właściwego organu o uznanie kwalifikacji zawodowych. Wniosek taki jest składany na urzędowym formularzu, którego wzór jest określony w załączniku do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 16 listopada 2016 r. w sprawie dokumentów w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodu regulowanego albo podejmowania lub wykonywania działalności regulowanej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016 r., poz. 2006). Po złożeniu wniosku przez pracownika przyjeżdżającego właściwy organ zawiadamia wnioskodawcę o fakcie otrzymania wniosku. Zawiadomienie takie powinno być przesłane wnioskodawcy w terminie miesiąca od dnia otrzymania wniosku. Jeżeli wnioskodawca nie załączył do wniosku wszystkich wymaganych dokumentów, to właściwy organ stwierdzi braki formalne i wezwie wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpoznania.
Po otrzymaniu poprawnie złożonego wniosku właściwy organ ma 3 miesiące na przeprowadzenie postępowania i wydanie decyzji o uznaniu albo nieuznaniu kwalifikacji. W skomplikowanych wypadkach organ właściwy może przedłużyć o dodatkowy miesiąc termin zakończenia postępowania i wydania decyzji. 

Postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji zawodowych

W trakcie postępowania właściwy organ na podstawie załączonych dokumentów sprawdza, czy kwalifikacje do wykonywania zawodu w państwie macierzystym pracownika migrującego odpowiadają kwalifikacjom niezbędnym do wykonywania zawodu w kraju przyjmującym. Jeżeli zachodzą różnice w poziomie kształcenia bądź szkolenia, którymi legitymuje się pracownik przyjeżdżający, to właściwy organ sprawdza, czy doświadczenie zawodowe nabyte przez tego pracownika nie rekompensuje braku wiedzy (umiejętności). 
W przypadku gdy właściwy organ stwierdzi, że:

• istnieje zasadnicza różnica w kształceniu lub szkoleniu w państwie macierzystym wnioskodawcy i Polsce,
• zakres wykonywanego w państwie macierzystym wnioskodawcy zawodu różni się znacząco od zakresu tego zawodu w Polsce, a różnica ta odnosi się do określonego kształcenia lub szkolenia w Polsce, może uzależnić decyzję o uznaniu kwalifikacji od konieczności odbycia przez wnioskodawcę stażu adaptacyjnego albo zdania testu umiejętności (art. 20 ustawy). 

Jeżeli właściwy organ uzależni uznanie kwalifikacji od odbycia stażu adaptacyjnego albo zaliczenia testu umiejętności, to na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy wnioskodawca ma wybór pomiędzy testem a stażem. Następnie właściwy organ zobowiąże wnioskodawcę do odbycia wybranej formy sprawdzenia/potwierdzenia kwalifikacji. Na czas, w którym pracownik migrujący odbywa staż adaptacyjny albo przystępuje do testu umiejętności, 3-miesięczny termin do wydania przez właściwy organ decyzji o uznaniu bądź nieuznaniu kwalifikacji zawodowych ulega zawieszeniu do dnia uzyskania przez właściwy organ oceny stażu bądź testu. 

Staż adaptacyjny

Szczegółowe zasady odbywania stażu adaptacyjnego oraz przystępowania do testu umiejętności określa rozporządzenie MEN z dnia 4 stycznia 2017 r. w sprawie stażu adaptacyjnego oraz testu umiejętności w toku postępowania o uznanie kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz. U. z 2017 r., poz. 52). 
Na jego podstawie organ prowadzący postępowanie, a więc minister właściwy ds. oświaty i wychowania, doręcza jednostce, w której ma być odbywany staż adaptacyjny, postanowienie, o którym mowa w art. 20 ust. 1 ustawy, wraz z kopią dokumentacji zawierającej informację o posiadanych kwalifikacjach, w tym o wykształceniu i doświadczeniu zawodowym wnioskodawcy. Staż adaptacyjny odbywa się w jednostce wskazanej przez organ prowadzący postępowanie, po zasięgnięciu opinii kuratora oświaty i organu prowadzącego jednostkę. Wnioskodawca może wskazać jednostkę, która gotowa jest zawrzeć z nim umowę w celu odbycia stażu adaptacyjnego. W takim przypadku wnioskodawca przekazuje organowi prowadzącemu postępowanie zobowiązanie jednostki do zawarcia z wnioskodawcą umowy.
Dyrektor jednostki (przedszkola, szkoły lub placówki oświatowej, w których może być odbywany staż adap­tacyjny), ustala program stażu adaptacyjnego przygotowującego do nauczania przedmiotu lub przedmiotów albo prowadzenia zajęć w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca, po przeprowadzeniu analizy kwalifikacji wnioskodawcy, zakresu wykonywanego zawodu w państwie wnioskodawcy, z uwzględnieniem zakresu wiedzy, jaki jest niezbędny dla spełnienia wymagań kwalifikacyjnych określonych dla nauczyciela danego przedmiotu nauczania lub rodzaju prowadzonych zajęć. Przy ustalaniu programu stażu należy wziąć pod uwagę:

• dotychczasowe doświadczenie zawodowe wnioskodawcy i wymagania stawiane nauczycielom w zakresie, w jakim prowadzone jest postępowanie,
• przygotowanie metodyczne do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć,
• potrzeby poznania organizacji, zadań i zasad funkcjonowania danej jednostki, w zakresie, w jakim prowadzone jest postępowanie,
• potrzeby uczestniczenia przez wnioskodawcę w działalności statutowej i w pracach organizacyjnych danej jednostki.

Natomiast program stażu adaptacyjnego powinien uwzględniać:

• uczestnictwo, w charakterze obserwatora, w odpowiednich zajęciach prowadzonych, przez opiekuna stażu adaptacyjnego lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej 3 godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w miesiącu, w jednostce, w której staż adaptacyjny jest odbywany,
• prowadzenie zajęć w obecności opiekuna stażu adaptacyjnego lub dyrektora jednostki, w której staż adaptacyjny jest odbywany, w wymiarze co najmniej 3 godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w miesiącu, i omawianie tych zajęć z nauczycielem, w którego obecności się odbywały,
• opracowywanie scenariuszy zajęć i samodzielne ich prowadzenie,
• uczestnictwo w innej działalności określonej w statucie jednostki i w pracach organizacyjnych jednostki.

Staż adaptacyjny powinien odbywać się zgodnie z programem stażu, pod nadzorem opiekuna stażu adap­tacyjnego, którym może być nauczyciel posiadający kwalifikacje do nauczania danego przedmiotu lub prowadzenia danego rodzaju zajęć w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca, oraz posiadający stopień awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. W przypadku, gdy w jednostce nie jest zatrudniony nauczyciel dyplomowany posiadający kwalifikacje do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca, opiekunem stażu adaptacyjnego może zostać nauczyciel mianowany posiadający kwalifikacje w zakresie, w jakim o uznanie kwalifikacji występuje wnioskodawca. Natomiast opiekuna stażu adaptacyjnego wyznacza na okres całego stażu adap­tacyjnego dyrektor jednostki. Zmiana opiekuna może nastąpić wyłącznie z powodu:

• braku możliwości dalszego wykonywania nadzoru,
• umotywowanego wniosku wnioskodawcy złożonego nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem stażu adaptacyjnego,
• umotywowanej prośby opiekuna stażu adaptacyjnego złożonej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem stażu adaptacyjnego.

Staż adaptacyjny rozpoczyna się w terminie uzgodnionym przez wnioskodawcę z jednostką. Prawidłowy przebieg stażu powinien zapewnić dyrektor jednostki. Natomiast opiekun stażu powinien raz w miesiącu informować dyrektora jednostki o realizacji przez wnioskodawcę zadań wynikających z programu stażu adap­tacyjnego. Jednocześnie w każdym czasie organ prowadzący postępowanie może kontrolować prawidłowość przebiegu stażu adaptacyjnego. Jeżeli w trakcie trwania stażu dojdzie do przerwy spowodowanej chorobą lub inną usprawiedliwioną nieobecnością w jednostce, istnieje możliwość, na wniosek zainteresowanego, by organ prowadzący postępowanie przedłużył staż adaptacyjny na czas określony, nieprzekraczający, łącznie z odbytym już stażem adaptacyjnym, 3 lat (staż adap­tacyjny co do zasady nie może trwać dłużej niż 3 lata).
Oceny nabytych w trakcie stażu adaptacyjnego umiejętności dokonuje organ prowadzący postępowanie na podstawie opinii sporządzonej wspólnie przez dyrektora jednostki oraz opiekuna stażu adaptacyjnego, w terminie 14 dni od dnia zakończenia stażu. W powyższej opinii dyrektor jednostki oraz opiekun stażu adaptacyjnego powinni uwzględnić stan przygotowania wnioskodawcy do wykonywania zawodu oraz poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć, a także:

• uczestnictwo w innej działalności określonej w statucie jednostki i w pracach organizacyjnych jednostki,
• przestrzeganie porządku pracy ustalonego w jednostce.

W trakcie sporządzania opinii dyrektor jednostki może zasięgnąć opinii rady pedagogicznej, rady szkoły lub placówki, rady rodziców lub samorządu uczniowskiego. Opinia powinna zawierać wnioski dyrektora jednostki i opiekuna stażu adaptacyjnego dotyczące przygotowania wnioskodawcy do samodzielnego wykonywania zawodu wraz z uzasadnieniem. Powinna zostać również potwierdzona podpisami dyrektora jednostki i opiekuna stażu adap­tacyjnego. Sporządzona w ten sposób opinia powinna zostać przekazana wnioskodawcy oraz organowi prowadzącemu postępowanie w terminie 3 dni od dnia jej podpisania przez dyrektora jednostki i opiekuna stażu adaptacyjnego. W sytuacji gdy ocena umiejętności nabytych w trakcie stażu adaptacyjnego okaże się negatywna, w terminie 14 dni od dnia otrzymania oceny, wnioskodawca może wystąpić do organu prowadzącego postępowanie z wnioskiem o ponowne odbycie stażu adaptacyjnego. 
Koszty odbywania stażu ponosi wnioskodawca. Jednostka powinna dokonać obliczenia kosztów związanych z odbywaniem przez wnioskodawcę stażu adaptacyjnego nie później niż na 14 dni przed dniem rozpoczęcia stażu, na podstawie rzeczywistych wydatków, które będą przez nią ponoszone, ustalonych z uwzględnieniem programu i czasu trwania stażu adaptacyjnego, niezbędnych wydatków związanych z wyposażeniem wnioskodawcy w pomoce metodyczne i dydaktyczne oraz wynagrodzenia opiekuna stażu adaptacyjnego. Opłata z tytułu powyższych kosztów powinna być ponoszona przez wnioskodawcę w równych ratach miesięcznych płatnych z góry do 10 dnia każdego miesiąca za dany miesiąc, na rachunek bankowy wskazany przez dyrektora jednostki. Opłata może być również, za zgodą wnioskodawcy wyrażoną na piśmie, potrącana z jego wynagrodzenia z tytułu umowy. Co istotne, w przypadku rezygnacji wnioskodawcy z odbywania stażu opłata nie podlega zwrotowi za wyjątkiem, gdy staż nie odbędzie się z przyczyn leżących po stronie jednostki – wtedy należy zwrócić opłatę na wskazany przez wnioskodawcę rachunek bankowy.

Test umiejętności 

Drugą, obok stażu adaptacyjnego, formą przygotowania wnioskodawcy do wykonywania zawodu nauczyciela, jest zobowiązanie osoby wnioskującej o uznanie kwalifikacji do zaliczenia testu umiejętności. Postanowienie właściwego organu o zobowiązaniu do zaliczenia testu umiejętności jest wysyłane do wnioskodawcy – pracownika migrującego. Organ prowadzący postępowanie wyznacza termin przeprowadzenia testu, przy czym wnioskodawca może wystąpić z wnioskiem o wyznaczenie terminu testu umiejętności przypadającego później niż w terminie wyznaczonym przez organ prowadzący postępowanie, z tym, że nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia nałożenia na niego tego obowiązku.
Test powinien zostać przeprowadzony w formie pisemnej, w języku polskim. Istnieje możliwość, by ze względu na stan zdrowia wnioskodawcy test został przeprowadzony w formie odpowiedniej do jego stanu zdrowia, co należy odnotować na arkuszu tego testu. Arkusze powinny być przygotowane i przechowywane w warunkach uniemożliwiających ich nieuprawnione ujawnienie przed rozpoczęciem testu.
Test umiejętności powinien składać się z nie więcej niż 100 zagadnień lub pytań, w tym nie więcej niż 10% powinny stanowić zagadnienia lub pytania o charakterze opisowym. Każde z zagadnień lub pytań niemających charakteru opisowego powinno zawierać nie mniej niż 3 możliwości odpowiedzi. Co najmniej 90% zagadnień lub pytań powinno zawierać jedną odpowiedź poprawną. Pozostałe zagadnienia lub pytania mogą zawierać więcej niż jedną odpowiedź poprawną.
Test powinien zostać przeprowadzony przez komisję składająca się z co najmniej 3 osób, powoływaną przez dyrektora jednostki przeprowadzającej test. Zagadnienia, pytania i możliwości odpowiedzi powinny zostać umieszczane na jednostronnie zadrukowanych arkuszach testu umiejętności, opatrzonych pieczęcią jednostki przeprowadzającej test. Z przebiegu testu umiejętności powinno się sporządzić protokół, który powinni podpisać członkowie komisji przeprowadzającej test. W protokole należy odnotować:

• imię (imiona) i nazwisko wnioskodawcy,
• nazwę i adres jednostki przeprowadzającej test umiejętności,
• datę przeprowadzenia testu umiejętności,
• wynik testu umiejętności,
• skład komisji.

Ocena testu powinna zostać przeprowadzona w terminie 14 dni od dnia przeprowadzenia testu, a oceny dokonuje komisja przeprowadzająca test umiejętności, uwzględniając następujące kryteria:

• za każdą prawidłową odpowiedź na zagadnienie lub pytanie niemające charakteru opisowego ustala się jednakową liczbę punktów, z tym, że w przypadku gdy więcej niż jedna odpowiedź jest prawidłowa, dla uzyskania punktów za takie zagadnienie lub pytanie należy wskazać wszystkie poprawne odpowiedzi,
• za każde prawidłowe rozwiązanie zagadnienia lub pytania o charakterze opisowym ustala się jednakową liczbę punktów.

Ustalone kryteria oceny powinny być dostępne dla wnioskodawcy w jednostce przeprowadzającej test oraz powinny zostać umieszczane na arkuszu testu umiejętności. Test uważa się za złożony z wynikiem pozytywnym, gdy wnioskodawca otrzyma więcej niż 66% punktów możliwych do uzyskania. Wynik testu komisja przekazuje wnioskodawcy oraz organowi prowadzącemu postępowanie w terminie 3 dni od dnia ustalenia jego wyniku.
Nieprzystąpienie do testu umiejętności w wyznaczonym terminie bez usprawiedliwienia uznaje się za odstąpienie wnioskodawcy od testu umiejętności. Jednak w przypadku nieprzystąpienia do testu umiejętności z usprawiedliwionej przyczyny wnioskodawca może zwrócić się do organu prowadzącego postępowanie z umotywowanym wnioskiem o ponowne wyznaczenie terminu testu umiejętności. Oceniając przyczynę nieprzystąpienia do testu, organ prowadzący postępowanie powinien kierować się zasadami określonymi w przepisach o sposobie usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. W przypadku uznania nieprzystąpienia przez wnioskodawcę do testu umiejętności za usprawiedliwione organ prowadzący postępowanie powinien wyznaczyć ponownie termin przeprowadzenia testu umiejętności.
Jeżeli test zostanie złożony z wynikiem negatywnym, wnioskodawca, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wyniku, może wystąpić:

• do komisji o weryfikację wyniku lub
• do organu prowadzącego postępowanie z wnioskiem o ponowne przystąpienie do testu umiejętności w najbliższym terminie.

Koszt przystąpienia do testu ponosi wnioskodawca. Obliczenia kosztów związanych z przeprowadzeniem testu umiejętności dokonuje jednostka przeprowadzająca ten test, nie później niż na 14 dni przed dniem przeprowadzenia testu umiejętności, na podstawie rzeczywistych wydatków, które będą poniesione przez tę jednostkę, ustalonych z uwzględnieniem wydatków związanych z wynagrodzeniem osób opracowujących test umiejętności, wynagrodzeniem członków komisji przeprowadzającej test oraz wydatków związanych z organizacją testu umiejętności. Opłata powinna zostać wniesiona przez wnioskodawcę przed terminem przeprowadzenia testu umiejętności na rachunek bankowy wskazany przez dyrektora jednostki przeprowadzającej test. Przystępując do testu, wnioskodawca powinien okazać dowód dokonania opłaty. Opłata nie podlega zwrotowi w przypadku odstąpienia wnioskodawcy od testu, chyba że test umiejętności nie odbył się z przyczyn leżących po stronie jednostki. W przypadku nieprzystąpienia do testu z przyczyn usprawiedliwionych wniesiona uprzednio opłata zaliczana jest na poczet opłaty z tytułu kosztów przeprowadzenia testu w nowym terminie.

Decyzja o uznaniu kwalifikacji zawodowych

Jeżeli wnioskodawca zakończy staż adaptacyjny z oceną pozytywną albo uzyska ocenę pozytywną z testu umiejętności, właściwy organ wydaje decyzję o uznaniu kwalifikacji. Pozytywne zakończenie postępowania – uzyskanie decyzji o uznaniu kwalifikacji pozwala nauczycielowi z innego państwa członkowskiego na ubieganie się o zatrudnienie w polskiej szkole publicznej i niepublicznej na takich samych zasadach jak polscy nauczyciele. 
Warto podkreślić, że po uzyskaniu przez wnioskodawcę decyzji o uznaniu kwalifikacji pracownik przyjeżdżający posługuje się terminem zawodowym ustalonym dla danego zawodu regulowanego. Wnioskodawca jest również uprawniony do posługiwania się tytułem uzyskanym w systemie szkolnictwa lub jego skrótem w oryginalnym brzmieniu, wraz z podaniem nazwy i siedziby instytucji, która nadała ten tytuł. Posługiwania się tytułem zawodowym nie należy mylić z posługiwaniem się tytułem potwierdzającym wykształcenie. 

Znajomość języka

Zgodnie z art. 29 ustawy pracownik przyjeżdżający do Polski w celu wykonywania zawodu regulowanego – nauczyciela, powinien posiadać znajomość języka polskiego w stopniu umożliwiającym mu wykonywanie zawodu. W ustawie nie określono poziomu znajomości języka, jakim musi się wykazywać pracownik z innego kraju członkowskiego UE. Przyjmuje się, że w zależności od wykonywanej pracy oraz rodzaju czynności poziom znajomości języka może się różnić w zakresie danego zawodu. W postępowaniu o uznanie kwalifikacji zawodowych nie przewiduje się etapu sprawdzenia znajomości języka państwa przyjmującego. Jeżeli w postępowaniu o uznanie kwalifikacji zawodowych okaże się, że dany pracownik migrujący nie zna języka polskiego na poziomie niezbędnym do wykonywania danego zawodu, to takie stwierdzenie nie może być podstawą do wydania decyzji negatywnej (o nieuznaniu kwalifikacji). Generalną zasadą jest, że o określenie poziomu znajomości języka dla danego zawodu/stanowiska pracy oraz sprawdzenie znajomości języka należy do uprawnień pracodawcy. Tak więc to dyrektor szkoły podczas procesu rekrutacji będzie badał, czy kandydat do pracy w szkole posługuje się językiem polskim w stopniu wystarczającym do wykonywania zawodu, z uwzględnieniem specyfiki nauczanego przez niego przedmiotu. Oczywiście inne wymagania co do znajomości języka polskiego będą stawiane nauczycielowi języka obcego, a inne nauczycielowi fizyki. 

Uznawanie kwalifikacji nauczycieli polskich

Nauczyciele polscy, którzy chcą podjąć pracę za granicą, w pierwszej kolejności powinni sprawdzić, czy w kraju, do którego chcą wyjechać, zawód nauczyciela jest zawodem regulowanym. Jeżeli tak, to zgodnie z podstawowym założeniem europejskiego systemu uznawania kwalifikacji, kwalifikacje do wykonywania zawodu regulowanego – zawodu nauczyciela w Polsce powinny być uznane przez państwo przyjmujące. W rezultacie nauczyciel polski będzie mógł wykonywać zawód regulowany w innym niż Polska państwie członkowskim UE na takich samych zasadach, jakie obowiązują osoby, które uzyskały kwalifikacje w tym państwie. 
W zależności od państwa członkowskiego będą zachodziły oczywiście różnice w procesie uznawania kwalifikacji. Należy pamiętać jednak o tym, że podstawą systemu uznawania kwalifikacji jest dyrektywa, więc założenia działania i mechanizmy systemu uznawania kwalifikacji są takie same dla wszystkich państw członkowskich.